© ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή οποιωνδήποτε στοιχείων ή σημείων του e-περιοδικού μας, χωρίς γραπτή άδεια του υπεύθυνου π. Παναγιώτη Καποδίστρια (pakapodistrias@gmail.com), καθώς αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία, προστατευόμενη από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Α Ν Α Γ Ν Ω Σ Τ Η Ρ Ι Ο

Πέμπτη 24 Δεκεμβρίου 2009

Με αφορμή την κουλούρα της Γκιόστρας


Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Το δραστήριο Σωματείο του νησιού μας “Giostra di Zante”, πιστό, όπως αρμόζει στην ταυτότητά του και μη παρασυρόμενο από ξένες προς την ιστορία και την ιδιοσυγκρασία της Ζακύνθου συνήθειες, θα κόψει και φέτος, όπως κάθε χρόνο, την Δευτέρα 28 Δεκεμβρίου, στις 7 το απόγευμα, στην πάντα φιλόξενη αίθουσα της ιστορικής Λέσχης «Ο Ζάκυνθος», στην πάνω πλατεία, του Αγίου Μάρκου, την πατροπαράδοτη χριστουγεννιάτικη κουλούρα του, σε μια καθαρά οικογενειακή συγκέντρωση, στην οποία θα παραβρεθούν, εκτός από τα μέλη του Διοικητικού του Συμβουλίου, όλοι οι συμμετέχοντες - που δεν είναι και λίγοι -, οι αρχές του τόπου - όσοι συνηθίζεται να πηγαίνουν σε παρόμοιες ποιοτικές εκδηλώσεις - αλλά και όλοι οι φίλοι των γνωστών πια και λαμπρών ιπποτικών αγωνισμάτων της Ζακύνθου, που κάθε χρόνο, την περίοδο καρναβαλιού, αναβιώνουν στην φημισμένη κάποτε «Φλωρεντία της Ανατολής».

Η πράξη αυτή του Σωματείου δεν είναι μια απλή εκδήλωση. Όντας καθαρά Τζαντιώτικο, με καταβολές παλιές και ρίζες στέρεες, προ πάντων, όμως, στηριγμένο στην ιστορική έρευνα, δεν συνεχίζει απλά μια πανάρχαια και κοσμαγάπητη συνήθεια των εορταστικών αυτών ημερών, αλλά συγχρόνως - και αυτό κυρίως συμβαίνει - αντιστέκεται σε μια νεόφερτη και αβασάνιστη μόδα, όπως τόσες και τόσες άλλες τελευταία, που σαν λαίλαπα, μας έχει προκύψει, απειλώντας την εξαφάνισή μας και από προτροπή, πιθανώς, της Βέφας ή του Μαμαλάκη, μας έχει εισαγάγει και την άσχετη με την παράδοσή μας βασιλόπιτα, η οποία μάλιστα κόβεται στείρα και μιμητικά ως και τις Απόκριες και από «πολιτιστικούς» [;] δυστυχώς συλλόγους, οι οποίοι πιστεύουν πως συνεχίζουν την παράδοση, όπως ακριβώς κάποια χορευτικά συγκροτήματα, που μετά το άλλοθι ενός «συρτού ζακυνθινού» ή ενός «κυνηγού», αποκαλύπτονται με καλαματιανούς, πεντοζάλια, χασαποσέρβικα και … ζεϊμπέκικα.

Η Γκιόστρα, λοιπόν, επιμένει και εμμένει στην κουλούρα της και σίγουρα δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά. Αυτή η «χριστοπαραμονιάτικη», όπως την χαρακτηρίζει ο αμίμητος και μοναδικός Γιάννης Τσακασιάνος στους περίφημους «Σπουργίτες» του, τοπική μας συνήθεια, είναι εκείνο που ενώνει την ζακυνθινή οικογένεια και λιτά, όπως αρμόζει σε καλλιεργημένους - γιατί οι άξεστοι συνηθίζουν να φορτώνουν την αισθητική και την ζωή τους - γιορτάζει την θεία ενανθρώπιση, την γενομένη στην ταπεινή Φάτνη και υμνημένη αριστουργηματικά από έναν πολυτάλαντο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη στα μοναδικά του εορταστικά διηγήματα, με συμβολισμούς και αναπαραστάσεις. Γιατί αυτό ακριβώς είναι, φίλοι μου, η ζακυνθινή κουλούρα και σ’ αυτό βασικά διαφέρει από την ξενόμπαστη βασιλόπιτα.

Επειδή, λοιπόν, σήμερα είναι παραμονή «Χριστού» -αυτή είναι η παλιά, ζακυνθινή ονομασία της αυριανής, μεγάλης γιορτής- εμείς και φέτος -μια και άλλες φορές στο παρελθόν το έχουμε ξανακάνει- θα ξαναθυμίσουμε όλο αυτό το τελετουργικό και θα προσπαθήσουμε να ερμηνεύσουμε τα δρώμενα της βραδιάς, όπως μας τα κληροδοτούν, σαν παρακαταθήκη και συμβουλή ο αξέχαστος και αδαπάνητος Λεωνίδας Χ. Ζώης και ο χαλκέντερος και παραγωγικός Ντίνος Κονόμος στα ανάλογα γραπτά κείμενά τους.

Νωρίς το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων όλη η οικογένεια, αλλά και οι τυχόν ξένοι ή καλεσμένοι συγκεντρώνονται γύρω από το γιορταστικό τραπέζι, που στο κέντρο του βρίσκεται το παραδοσιακό άρτυμα, η περί ης ο λόγος κουλούρα. Ο οικογενειάρχης την σηκώνει επιβλητικά και όλοι οι παρευρισκόμενοι την κρατάνε με σεβασμό. Την πηγαίνουν στην γωνιά, δηλαδή το φουρνέλο της κουζίνας, όπου εκεί γίνεται η ιεροτελεστία. Επάνω σε δύο αναμμένους δαυλούς, οι οποίοι έχουν τοποθετηθεί σε σχήμα σταυρού, όλοι κρατούν το εύγεστο αυτό κατασκεύασμα και ο αρχηγός - θύτης ρίχνει στη φωτιά, από το κενό του κέντρου, κρασί και λάδι, τα δύο βασικά, δηλαδή, αγροτικά προϊόντα του νησιού μας, ενώ όλοι ψάλλουν το γνωστό απολυτίκιο της δεσποτικής γιορτής που ξημερώνει: «Η Γέννησίς Σου Χριστέ ο Θεός ημών…». Την ίδια στιγμή πυροβολούν από το παράθυρο στον αέρα λέγοντας «Για τον Ηρώδη», εκδικούμενοι πιθανόν, τον ιστορικά άτυχο μονάρχη, που, θέλοντας να μην χάσει τον θρόνο του και την γλυκιά εξουσία του, διέταξε και έσφαξαν όλα τα αναίτια νήπια της Βηθλεέμ, συνδέοντας το όνομά του με κάθε βρεφοκτονία.

Με την ίδια τάξη και σχεδόν λιτανευτικά η κουλούρα επιστρέφει στο τραπέζι. Εκεί γίνεται το μοίρασμά της σε ίσια κομμάτια. Το πρώτο κομμάτι βγαίνει για το σπίτι, το δεύτερο για τον φιλόχριστο (δηλαδή για τον φτωχό) και στην συνέχεια για όλα τα άλλα μέλη της οικογένειας, παρόντα και απόντα. Τα κομμάτια των ξένων και των καλεσμένων υποχρεωτικά έπονται, όσο και αν αυτοί είναι επίσημοι και αγαπημένοι. Κύριο πιάτο του νηστίσιμου, αλλά γιορταστικού αυτού δείπνου είναι τα βραστά μπρόκολα, τα οποία μάλιστα αυτές τις μέρες, λόγω ζήτησης, είναι και πανάκριβα. Παλιότερα περνούσαν από τα σπίτια και διάφορες παρέες τραγουδιστών και κανταδόρων, οι οποίες διασκέδαζαν τους συνδαιτυμόνες. Με τον τρόπο αυτό οι γνήσιοι ζακυνθινοί γιόρταζαν και γιορτάζουν τα δικά τους Χριστούγεννα και προετοιμάζονταν για την μεγάλη επέτειο.

Αξίζει, όμως, να θυμηθούμε και τους διάφορους, αξιοσημείωτους συμβολισμούς του εθίμου, στηρίζοντας, έτσι, την ανάγκη της συνέχισής του και το απαραίτητο της επικράτησής του, σε αντιπαράθεση με την φρεσκοφερμένη και χωρίς κανένα τελετουργικό βασιλόπιτα.

Η κουλούρα, σύμφωνα με παλιά τοπική παράδοση, συμβολίζει το λαμπρό άστρο της Βηθλεέμ, που οδήγησε τους τρεις μάγους στο ιστορικό Σπήλαιο με την σωτήρια Φάτνη. Το ήβρεμα (μερικοί το γράφουν «ηύρεμα») είναι το Θείο Βρέφος και γι’ αυτό ποτέ δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με το φλουρί, όπως συχνά τον τελευταίο καιρό συμβαίνει, ακολουθώντας περισσότερο από την δική μας φωνή και ψυχή, την επιβολή της επίφοβης - στα περισσότερά της - τηλεόρασης. Οι αναμμένοι δαυλοί, που το είδος τους (ελιά, πεύκο, πουρνάρι, κυπαρίσσι κ. ά.) διαφέρει από τόπο σε τόπο και από χωριό σε χωριό, αναπαριστούν εύστοχα και ποιητικά τους προπάτορες Αδάμ και Εύα, οι οποίοι, τιμωρημένοι για το προπατορικό αμάρτημα, το οποίο τους στέρησε τον παράδεισο, καίγονται στην φωτιά της κόλασης, περιμένοντας την θεϊκή Θυσία του Σταυρού, να τους λυτρώσει και να τους απαλλάξει από το φρικτό βάρος της πρώτης ανυπακοής. Το κρασί και το λάδι που χύνει ο αρχηγός της οικογένειας στη φωτιά από το άνοιγμα της κουλούρας, σχετίζονται με τα δώρα των Μάγων, χρυσό, λίβανο και σμύρνα, τα οποία προσφέρθηκαν στον νεογέννητο βασιλιά για να δείξουν τις τρεις βασικές του ιδιότητες. Η στιγμιαία φλόγα, που σχηματίζεται όταν το λάδι ριχτεί στη φωτιά, συμβολίζει την Ανάσταση του Χριστού και την απολύτρωση των Πρωτοπλάστων, αλλά και όλου του ανθρώπινου γένους. Τέλος ο πυροβολισμός που πέφτει από το παράθυρο είναι η εκδήλωση αγανάκτησης του κάθε χριστιανού για τον πρώτο καταχθόνιο διώκτη του ιδρυτή της θρησκείας του.

Την οικογενειακή αυτή εκδήλωση, όπως ήδη αναφέραμε, ύμνησε ο ποιητής των ζακυνθινών αντετιών Γιάννης Τσακασιάνος, στους «Σπουργίτες» του, με τους παρακάτω περιεκτικούς στίχους:

«Πού αλλού σε κόβουν με χαρές, με σμπάρα και με ούρα
χριστοπαραμονιάτικη του τόπου μου Κουλούρα;»


Επίσης ο άλλος αμετανόητος ζακυνθινός, ο τεχνίτης του χρωστήρα Χρήστος Ρουσέας, έχει, ανάμεσα στα πολλά έργα του, ζωγραφίσει και έναν θαυμάσιο πίνακα, στον οποίο απεικονίζεται και διαιωνίζεται το έθιμο, δίνοντας, έτσι, υλική μορφή στον λόγο του μπαρμπέρη - ποιητή.

Γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω είναι δύσκολο να προδώσεις το δικό μας αντέτι και να κόψεις, μία βδομάδα μετά, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, μια, για τη Ζάκυνθο και μόνο, βέβαια, άσχετη με την ιδιοσυγκρασία μας βασιλόπιτα.

Γι’ αυτό η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία “Giostra di Zante” εμμένει και επιμένει. Πιστή στην ιδέα που αναβιώνει, παραμένει πάντα πούρα ζακυνθινή. Αντιστέκεται και υποδεικνύει. Νοσταλγεί και προσδοκά. Μακάρι ν’ ακολουθήσουν το παράδειγμά της και όλα τ’ άλλα πολιτιστικά σωματεία του τόπου μας.

Ραντεβού, λοιπόν, την ερχόμενη Δευτέρα, στις 7 το βράδυ, στην ζεστή αίθουσα της Λέσχης «Ο Ζάκυνθος», για μια βραδιά ξεχωριστή, γνήσια τζαντιώτικη και δίχως ίχνος νεοπλουτισμού. Και λίγο αργότερα, την Κυριακή της Τυρινής, στις 14 Φλεβάρη, μια και φέτος το Πάσχα είναι πολύ πρώιμο, συνάντηση στην πλατεία μας, για το πατροπαράδοτο, ιστορικό αγώνισμα.

Προς το παρόν η κλασσική για την ημέρα ευχή: «Χρόνια πολλά και αύριο με καλό».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Related Posts with Thumbnails