Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ
Ο «Χάσης» του πολύ Δημητρίου Γουζέλη, το έργο με το οποίο ασχοληθήκαμε και στο προηγούμενο κείμενό μας, είναι ένα πολύτιμο διαμάντι της ζακυνθινής ειδικότερα και της επτανησιακής γενικότερα γραμματολογίας. Είναι στ’ αλήθεια απορίας άξιο το πώς ο νεαρός συγγραφέας του - όταν πρωτογράφτηκε το έργο ο ποιητής του είναι μόλις δεκαεφτά χρόνων - μπόρεσε και στους στίχους του χώρεσε όλη την ιστορία της εποχής του και όχι μόνο, αλλά και το πώς περιεκτικά κατόρθωσε να δώσει, χωρίς παραλείψεις ή επαναλήψεις, την συνοπτική εικόνα της τζαντιώτικης κοινωνίας του καιρού του. Το πρωτοποριακό αυτό θεατρικό έργο, αν τυπωθεί κάποτε σε μια κριτική και ολοκληρωμένη έκδοση, θα χρειαστεί να έχει στην κάθε σελίδα μια, δύο το πολύ γραμμές του κειμένου, όπως το ιστόρησε ο δημιουργός του και στην συνέχεια να υπάρχουν οι υποσημειώσεις και οι επεξηγήσεις. Αιτία γι’ αυτό η μεστότητά του και τα όσα το ίδιο στην εξέλιξή του περικλείει.
Ενδεικτικά εμείς σήμερα θα σταθούμε σε δύο -έναν και μισό στην ουσία- στίχους του και θα προσπαθήσουμε να διαπιστώσουμε το πόσα ο μεγάλος ποιητής δίνει στις ελάχιστες λέξεις τους. Πρόκειται για τους στίχους 409 και τον μισό 410 της όγδοης σκηνής της τρίτης πράξης, όπου ο Μπαρζός ορκίζεται όχι μόνο στ’ όνομα του Θεού και της Αγίας Άννας, την οποία μάλιστα χαρακτηρίζει «μάνα τση Παναγίας μου και του Χριστού κυρούλα», αλλά και σε κάποιον άγνωστο, για τους πολλούς, Άγιο, τον Κρεσέντιο, τον οποίο, κατά την τοπική συνήθεια, σύμφωνα με την οποία πολλές εκκλησίες έχουν την επωνυμία της οικογένειας των ιδιοκτητών τους, αποδίδει στον Μπαντουβέρη. Ας γνωρίσουμε, όμως, τους ίδιους τους στίχους:
Και μα τον Άι - Κρεσέντιο, άγιον του Μπαντουβέρη,
που μουσκετάρισ’ ο Ορλώφ.
Στις δώδεκα αυτές, μαζί μα τα άρθρα, λέξεις του ο Γουζέλης δεν κρύβει μόνο μια ιστορία, αλλά και παίρνει θέση για τις αισθητικές απόψεις των ιθυνόντων της εποχής του. Να γιατί ισχυριστήκαμε προηγουμένως μεστότητα. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά, αρχίζοντας από τα της ιστορίας.
Ο Κρησέντιος Μπαντουβέρης, Παδουβέρης ή Βαδουέρ ήταν ευγενής, ο οποίος, μαζί με άλλους επιφανείς συμπατριώτες του Ζακύνθιους, συμμετείχε δυναμικά, με εξοπλισμένη από τον ίδιο γαλεότα, στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και τα Ορλωφικά. Πρωτοστάτησε στις επιχειρήσεις των Επτανησίων στην Ηλεία και διακρίθηκε στην Μεθώνη, αλλά είχε την φήμη του σκληρού και του άρπαγα, γιατί, χωρίς διακρίσεις, λεηλατούσε χριστιανούς και τούρκους. Όταν ο ρωσικός στόλος του Ορλώφ εγκατέλειψε τα παράλια της Πελοπονήσου, αυτός τον ακολούθησε με πλοίο. Τον Ιούνιο του 1770, λίγο πριν τον θρίαμβο του Τσεσμέ, και ενώ ο στόλος βρισκόταν στην Πάρο, ο ζακυνθινός ευπατρίδης μαχαίρωσε σε φιλονικία έναν έλληνα αγωγιάτη. Όταν ο Ορλώφ τον κάλεσε σε απολογία αυτός αποκρίθηκε υπεροπτικά - και εδώ βρίσκεται η παρέμβαση και η κριτική θέση του Γουζέλη - πως σαν Βενετσιάνος ευγενής δεν υπόκειται σε τιμωρία. Το αποτέλεσμα ήταν να κρεμαστεί στο κατάρτι του ίδιου του του πλοίου με όλα τα βενετσιάνικα παράσημά του.
Αυτά για την ιστορία και την ανάγνωση που της δίνει ο νεαρός συγγραφέας του «Χάση». Όσο για την αισθητική του τοποθέτηση, αρκεί να γνωρίσουμε το ποιος ήταν ο Άγιος, τον οποίο ο Μπαρζός επικαλείται στο έργο.
Ο Κρεσέντιος, λοιπόν, ή Κρεσέντσιο (ιταλικά Crescenzio) ήταν και είναι άγιος της Καθολικής εκκλησίας, μαθητής του Αγίου Ζηνοβίου, επίσκοπος Φλωρεντίας, ο οποίος γιορτάζει στις 19 Απριλίου. Και μέχρι εδώ κανένας ψόγος. Ο Δημήτριος Γουζέλης, γεννημένος και μεγαλωμένος σε μια κοινωνία, που τα δύο δόγματα συνυπήρχαν και μάλιστα αρμονικά, παρά τις ελάχιστες διαμάχες των αρχηγών τους, δεν τοποθετεί τον Λατίνο αυτό ιεράρχη για να σατιρίσει τους άλλου δόγματος, αλλά στην ουσία ομόθρησκους, συμπατριώτες του, τους κυρίως ευγενείς και γραμμένους στο Libro d’ Oro. Το γούστο τους και την παιδεία τους καυτηριάζει και αυτά γελοιοποιεί επί σκηνής. Μα για να τον καταλάβουμε ας δούμε τι ήταν ο Άγιος Κρεσέντιος … του Τζάντε.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Λεωνίδα Χ. Ζώη, οι οποίες διασώζονται στο σχετικό λήμμα του πολύτιμου και μοναδικού «Λεξικού» του, πρόκειται για ένα αγαλμάτιο, κακότεχνο, από ξύλο φτιαγμένο, ύψους 1,45 μ., το οποίο παρίστανε τον δυτικό επίσκοπο με αρχιερατική στολή. Η καρικατούρα αυτή υπήρχε στην πρώην καθολική εκκλησία του αγίου Σπυρίδωνα, που αργότερα έγινε ορθόδοξη, στ’ όνομα της μεγαλομάρτυρας Αικατερίνης, η οποία βρισκόταν μέσα στο σπίτι της οικογένειας του ευπατρίδη Βαδουέν ή Παδουβέρη, στην συνοικία της Μητρόπολης, το οποίο στην συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία Κονοφάου και τέλος στην οικογένεια Καρρέρ. Στην θέση εκείνη σήμερα βρίσκεται ένα απέριττο προσκυνητάρι με την εικόνα της Αγίας. Πριν από τον σεισμό του Αυγούστου του 1953 το κακότεχνο αυτό αγαλματίδιο βρισκόταν στην δημόσια βιβλιοθήκη της πόλης της Ζακύνθου, όπου εκεί αποτεφρώθηκε από την φωτιά, η οποία, ως γνωστόν, ακολούθησε την θεομηνία.
Η αισθητική, λοιπόν, του αγάλματος και όχι το δόγμα του, ήταν αυτό το οποίο ενόχλησε τον νεαρό Γουζέλη και αυτήν θέλησε να σατιρίσει στο έργο του.
Δικό μας ερώτημα είναι αν ο κατά «Χάση» Άι - Κρεσέντιος ήταν δείγμα της εποχής του μόνο, που ξεχάστηκε με τον καιρό ή πιο σωστά κάηκε, κάνοντας «σωσμό», κατά Διον. Ρώμα, το σεισμό ή αν πέρασε και στις μέρες μας και συνεχίζει να υπάρχει.
Φοβάμαι, δυστυχώς, πως το δεύτερο ισχύει και πως μας κυριεύει, πολυδιάστατο και μη ελεγχόμενο πια. Η ιστορία, και στην συγκεκριμένη περίπτωση, δεν επαναλαμβάνεται απλά, αλλά πολλαπλασιάζεται και αποκτά, όσο πάει, όλο και περισσότερους μιμητές.
Μια ματιά τριγύρω μας θα μας πείσει για τούτο. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις άσχετες με την παράδοσή μας τοιχογραφίες των νεώτερων εκκλησιών μας, κακότεχνες συχνά και στην τεχνοτροπία τους, τις οποίες εκδικείται αυτό ακριβώς που οι κατασκευαστές τους δεν σεβάστηκαν, η αιώνια ζακυνθινή υγρασία, αλλά και για όλα τα άλλα προχειροφτιαγμένα και κακόγουστα, τα οποία καθημερινά μας βομβαρδίζουν με ό,τι χειρότερο και από αυτά κινδυνεύει η αισθητική μας.
Είναι η φατσάδες των σπιτιών μας, οι ταμπέλες των επιχειρήσεών μας, τα έπιπλά μας, οι αγορασμένοι από το καλοκαιριάτικο πανηγύρι του Αγίου μας πίνακες, που στολίζουν τα σαλόνια μας, η μπετόν ευδαιμονία μας, η κιτς καθημερινότητά μας, οι πλαστικές καρέκλες του εξοχικού μας, η φορτωμένη διακόσμηση των καταστημάτων μας, η παρωδία κακής χολιγουντιανής ταινίας γάμοι μας, τα πολύχρωμα μπαλόνια των βαπτίσεών μας, η αβασάνιστη και δίχως κανένα ίχνος παιδείας «καλλιτεχνική» μας έκφραση.
Αν δούμε με κριτική και ευαίσθητη ματιά γύρω μας, θα διαπιστώσουμε πως παντού ένας Άγιος Κρεσέντιος παραμονεύει. Είναι όταν το από τα άνθη της φύσης γιορτινό στεφάνι των εκκλησιών μας ή των προσκυνηταριών των δρόμων μας, αντικαθίσταται από την ευκολία και βλασφημία του πλαστικού και την προχειρότητα του έτοιμου, γεγονός που μόνο άρνηση στην ουσία αποτελεί της ταυτότητας και της καταγωγής μας, μια και δεν αναγνωρίζουμε την στην φύση ζωή μας, προτιμώντας το ψεύτικο. Είναι ξόανο Αγίου Κρεσέντιου η εξαφάνιση και της πιο μικρής ζωντανής πέτρας, όπου ξέφυγε από τις καταστροφές, για την ανέγερση μεγαθήριων. Η ασφαλτοποίηση της φύσης. Η πλαστικοποίηση των πάντων ενόψει Χριστουγέννων. Η σκηνογραφία με τις ντουμάνες της πεθεράς μας. Η επιλογή του σκυλάδικου για την κάθε χαρά μας. Η κυριαρχία του αναλφαβητισμού. Η εγκατάλειψη του χώρου που ζούμε. Το ξεπούλημα των πάντων. Η κυριαρχία των φελλών.
Μα το χειρότερο είναι πως σήμερα είναι δύσκολο να προκύψει ένας Δημήτριος Γουζέλης. Ένα ζακυνθινόπουλο δεκαεφτάχρονο, που «δια ξεφάντωσιν των φίλων» και μόνο θα ξαναστήσει στην σκηνή ένα «Χάση», για να προβληματίσει και να παραδειγματίσει.
Να γιατί ο Άι - Κρεσέντιος όλο και θα μας κυριεύει.
Η ιστορία, δυστυχώς, επαναλαμβάνεται!
Ο «Χάσης» του πολύ Δημητρίου Γουζέλη, το έργο με το οποίο ασχοληθήκαμε και στο προηγούμενο κείμενό μας, είναι ένα πολύτιμο διαμάντι της ζακυνθινής ειδικότερα και της επτανησιακής γενικότερα γραμματολογίας. Είναι στ’ αλήθεια απορίας άξιο το πώς ο νεαρός συγγραφέας του - όταν πρωτογράφτηκε το έργο ο ποιητής του είναι μόλις δεκαεφτά χρόνων - μπόρεσε και στους στίχους του χώρεσε όλη την ιστορία της εποχής του και όχι μόνο, αλλά και το πώς περιεκτικά κατόρθωσε να δώσει, χωρίς παραλείψεις ή επαναλήψεις, την συνοπτική εικόνα της τζαντιώτικης κοινωνίας του καιρού του. Το πρωτοποριακό αυτό θεατρικό έργο, αν τυπωθεί κάποτε σε μια κριτική και ολοκληρωμένη έκδοση, θα χρειαστεί να έχει στην κάθε σελίδα μια, δύο το πολύ γραμμές του κειμένου, όπως το ιστόρησε ο δημιουργός του και στην συνέχεια να υπάρχουν οι υποσημειώσεις και οι επεξηγήσεις. Αιτία γι’ αυτό η μεστότητά του και τα όσα το ίδιο στην εξέλιξή του περικλείει.Ενδεικτικά εμείς σήμερα θα σταθούμε σε δύο -έναν και μισό στην ουσία- στίχους του και θα προσπαθήσουμε να διαπιστώσουμε το πόσα ο μεγάλος ποιητής δίνει στις ελάχιστες λέξεις τους. Πρόκειται για τους στίχους 409 και τον μισό 410 της όγδοης σκηνής της τρίτης πράξης, όπου ο Μπαρζός ορκίζεται όχι μόνο στ’ όνομα του Θεού και της Αγίας Άννας, την οποία μάλιστα χαρακτηρίζει «μάνα τση Παναγίας μου και του Χριστού κυρούλα», αλλά και σε κάποιον άγνωστο, για τους πολλούς, Άγιο, τον Κρεσέντιο, τον οποίο, κατά την τοπική συνήθεια, σύμφωνα με την οποία πολλές εκκλησίες έχουν την επωνυμία της οικογένειας των ιδιοκτητών τους, αποδίδει στον Μπαντουβέρη. Ας γνωρίσουμε, όμως, τους ίδιους τους στίχους:
Και μα τον Άι - Κρεσέντιο, άγιον του Μπαντουβέρη,
που μουσκετάρισ’ ο Ορλώφ.
Στις δώδεκα αυτές, μαζί μα τα άρθρα, λέξεις του ο Γουζέλης δεν κρύβει μόνο μια ιστορία, αλλά και παίρνει θέση για τις αισθητικές απόψεις των ιθυνόντων της εποχής του. Να γιατί ισχυριστήκαμε προηγουμένως μεστότητα. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα με τη σειρά, αρχίζοντας από τα της ιστορίας.
Ο Κρησέντιος Μπαντουβέρης, Παδουβέρης ή Βαδουέρ ήταν ευγενής, ο οποίος, μαζί με άλλους επιφανείς συμπατριώτες του Ζακύνθιους, συμμετείχε δυναμικά, με εξοπλισμένη από τον ίδιο γαλεότα, στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και τα Ορλωφικά. Πρωτοστάτησε στις επιχειρήσεις των Επτανησίων στην Ηλεία και διακρίθηκε στην Μεθώνη, αλλά είχε την φήμη του σκληρού και του άρπαγα, γιατί, χωρίς διακρίσεις, λεηλατούσε χριστιανούς και τούρκους. Όταν ο ρωσικός στόλος του Ορλώφ εγκατέλειψε τα παράλια της Πελοπονήσου, αυτός τον ακολούθησε με πλοίο. Τον Ιούνιο του 1770, λίγο πριν τον θρίαμβο του Τσεσμέ, και ενώ ο στόλος βρισκόταν στην Πάρο, ο ζακυνθινός ευπατρίδης μαχαίρωσε σε φιλονικία έναν έλληνα αγωγιάτη. Όταν ο Ορλώφ τον κάλεσε σε απολογία αυτός αποκρίθηκε υπεροπτικά - και εδώ βρίσκεται η παρέμβαση και η κριτική θέση του Γουζέλη - πως σαν Βενετσιάνος ευγενής δεν υπόκειται σε τιμωρία. Το αποτέλεσμα ήταν να κρεμαστεί στο κατάρτι του ίδιου του του πλοίου με όλα τα βενετσιάνικα παράσημά του.
Αυτά για την ιστορία και την ανάγνωση που της δίνει ο νεαρός συγγραφέας του «Χάση». Όσο για την αισθητική του τοποθέτηση, αρκεί να γνωρίσουμε το ποιος ήταν ο Άγιος, τον οποίο ο Μπαρζός επικαλείται στο έργο.
Ο Κρεσέντιος, λοιπόν, ή Κρεσέντσιο (ιταλικά Crescenzio) ήταν και είναι άγιος της Καθολικής εκκλησίας, μαθητής του Αγίου Ζηνοβίου, επίσκοπος Φλωρεντίας, ο οποίος γιορτάζει στις 19 Απριλίου. Και μέχρι εδώ κανένας ψόγος. Ο Δημήτριος Γουζέλης, γεννημένος και μεγαλωμένος σε μια κοινωνία, που τα δύο δόγματα συνυπήρχαν και μάλιστα αρμονικά, παρά τις ελάχιστες διαμάχες των αρχηγών τους, δεν τοποθετεί τον Λατίνο αυτό ιεράρχη για να σατιρίσει τους άλλου δόγματος, αλλά στην ουσία ομόθρησκους, συμπατριώτες του, τους κυρίως ευγενείς και γραμμένους στο Libro d’ Oro. Το γούστο τους και την παιδεία τους καυτηριάζει και αυτά γελοιοποιεί επί σκηνής. Μα για να τον καταλάβουμε ας δούμε τι ήταν ο Άγιος Κρεσέντιος … του Τζάντε.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Λεωνίδα Χ. Ζώη, οι οποίες διασώζονται στο σχετικό λήμμα του πολύτιμου και μοναδικού «Λεξικού» του, πρόκειται για ένα αγαλμάτιο, κακότεχνο, από ξύλο φτιαγμένο, ύψους 1,45 μ., το οποίο παρίστανε τον δυτικό επίσκοπο με αρχιερατική στολή. Η καρικατούρα αυτή υπήρχε στην πρώην καθολική εκκλησία του αγίου Σπυρίδωνα, που αργότερα έγινε ορθόδοξη, στ’ όνομα της μεγαλομάρτυρας Αικατερίνης, η οποία βρισκόταν μέσα στο σπίτι της οικογένειας του ευπατρίδη Βαδουέν ή Παδουβέρη, στην συνοικία της Μητρόπολης, το οποίο στην συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία Κονοφάου και τέλος στην οικογένεια Καρρέρ. Στην θέση εκείνη σήμερα βρίσκεται ένα απέριττο προσκυνητάρι με την εικόνα της Αγίας. Πριν από τον σεισμό του Αυγούστου του 1953 το κακότεχνο αυτό αγαλματίδιο βρισκόταν στην δημόσια βιβλιοθήκη της πόλης της Ζακύνθου, όπου εκεί αποτεφρώθηκε από την φωτιά, η οποία, ως γνωστόν, ακολούθησε την θεομηνία.
Η αισθητική, λοιπόν, του αγάλματος και όχι το δόγμα του, ήταν αυτό το οποίο ενόχλησε τον νεαρό Γουζέλη και αυτήν θέλησε να σατιρίσει στο έργο του.
Δικό μας ερώτημα είναι αν ο κατά «Χάση» Άι - Κρεσέντιος ήταν δείγμα της εποχής του μόνο, που ξεχάστηκε με τον καιρό ή πιο σωστά κάηκε, κάνοντας «σωσμό», κατά Διον. Ρώμα, το σεισμό ή αν πέρασε και στις μέρες μας και συνεχίζει να υπάρχει.
Φοβάμαι, δυστυχώς, πως το δεύτερο ισχύει και πως μας κυριεύει, πολυδιάστατο και μη ελεγχόμενο πια. Η ιστορία, και στην συγκεκριμένη περίπτωση, δεν επαναλαμβάνεται απλά, αλλά πολλαπλασιάζεται και αποκτά, όσο πάει, όλο και περισσότερους μιμητές.
Μια ματιά τριγύρω μας θα μας πείσει για τούτο. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις άσχετες με την παράδοσή μας τοιχογραφίες των νεώτερων εκκλησιών μας, κακότεχνες συχνά και στην τεχνοτροπία τους, τις οποίες εκδικείται αυτό ακριβώς που οι κατασκευαστές τους δεν σεβάστηκαν, η αιώνια ζακυνθινή υγρασία, αλλά και για όλα τα άλλα προχειροφτιαγμένα και κακόγουστα, τα οποία καθημερινά μας βομβαρδίζουν με ό,τι χειρότερο και από αυτά κινδυνεύει η αισθητική μας.
Είναι η φατσάδες των σπιτιών μας, οι ταμπέλες των επιχειρήσεών μας, τα έπιπλά μας, οι αγορασμένοι από το καλοκαιριάτικο πανηγύρι του Αγίου μας πίνακες, που στολίζουν τα σαλόνια μας, η μπετόν ευδαιμονία μας, η κιτς καθημερινότητά μας, οι πλαστικές καρέκλες του εξοχικού μας, η φορτωμένη διακόσμηση των καταστημάτων μας, η παρωδία κακής χολιγουντιανής ταινίας γάμοι μας, τα πολύχρωμα μπαλόνια των βαπτίσεών μας, η αβασάνιστη και δίχως κανένα ίχνος παιδείας «καλλιτεχνική» μας έκφραση.
Αν δούμε με κριτική και ευαίσθητη ματιά γύρω μας, θα διαπιστώσουμε πως παντού ένας Άγιος Κρεσέντιος παραμονεύει. Είναι όταν το από τα άνθη της φύσης γιορτινό στεφάνι των εκκλησιών μας ή των προσκυνηταριών των δρόμων μας, αντικαθίσταται από την ευκολία και βλασφημία του πλαστικού και την προχειρότητα του έτοιμου, γεγονός που μόνο άρνηση στην ουσία αποτελεί της ταυτότητας και της καταγωγής μας, μια και δεν αναγνωρίζουμε την στην φύση ζωή μας, προτιμώντας το ψεύτικο. Είναι ξόανο Αγίου Κρεσέντιου η εξαφάνιση και της πιο μικρής ζωντανής πέτρας, όπου ξέφυγε από τις καταστροφές, για την ανέγερση μεγαθήριων. Η ασφαλτοποίηση της φύσης. Η πλαστικοποίηση των πάντων ενόψει Χριστουγέννων. Η σκηνογραφία με τις ντουμάνες της πεθεράς μας. Η επιλογή του σκυλάδικου για την κάθε χαρά μας. Η κυριαρχία του αναλφαβητισμού. Η εγκατάλειψη του χώρου που ζούμε. Το ξεπούλημα των πάντων. Η κυριαρχία των φελλών.
Μα το χειρότερο είναι πως σήμερα είναι δύσκολο να προκύψει ένας Δημήτριος Γουζέλης. Ένα ζακυνθινόπουλο δεκαεφτάχρονο, που «δια ξεφάντωσιν των φίλων» και μόνο θα ξαναστήσει στην σκηνή ένα «Χάση», για να προβληματίσει και να παραδειγματίσει.
Να γιατί ο Άι - Κρεσέντιος όλο και θα μας κυριεύει.
Η ιστορία, δυστυχώς, επαναλαμβάνεται!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου