Λεσβιακό Ημερολόγιο 2013

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

Επιμέλεια: Παναγιώτης Σκορδάς / Εξώφυλλο-Φωτογραφίες: Στέλιος Σκοπελίτης / Εκδόσεις Αιολίδα, Μυτιλήνη 2012, σελ. 413

Στον υπότιτλο «Γράμματα, Τέχνες, Πολιτισμός», συνοψίζεται όλο το περιεχόμενο του «Λεσβιακού Ημερολογίου 2013», το οποίο θα μπορούσαμε χωρίς καμία επιφύλαξη να χαρακτηρίσουμε ως Τόμο και τούτο γιατί αποτελεί εκτενή και εμπεριστατωμένη έρευνα και μελέτη του επιμελητή της έκδοσης, Δρ. της Φιλολογίας, Παναγιώτη Σκορδά. Στο συνοπτικό του πρόλογο ο επιμελητής εξαίρει   τη συμβολή της παιδείας στην κατάκτηση ατομικών και εθνικών ελευθεριών, άποψη που προσυπογράφουμε με πάθος. Ακολουθεί ο χαιρετισμός του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, του Μητροπολίτη Μυτιλήνης και των πολιτικών αρχόντων του νησιού.

Στις ενότητες που ακολουθούν οι αναγνώστες θα ανακαλύψουν πλούσια, ποικίλη ύλη και θα βυθιστούν στις σελίδες του Ημερολογίου, διαπιστώνοντας ότι είναι  δύσκολο να κάνουν κάποια επιλογή εξ αιτίας της υψηλής ποιότητας των γραφομένων. «Μελέτες», «Αρχαία Ιστορία», «Νεότερη Ιστορία», «Τοπογραφία», «Οικολογία», «Εκπαίδευση», «Λαογραφία», «Μουσική», «Θέατρο», «Γραμματολογία», «Αφιέρωμα, Αργύρης Εφταλιώτης 1849-1923, 90 χρόνια από το θάνατό του», «Η Λέσβος, οι άνθρωποι, ο χρόνος, οι ιστορίες τους», «Στο μεταίχμιο, από το 2012 στο 2013»και  «Βιογραφικά συντελεστών».  

Με το πρώτο ξεφύλλισμα οι εντυπωσιακές φωτογραφίες του Στέλιου Σκοπελίτη σε άσπρο -μαύρο, έργα της φύσης  και του μαγικού φακού του, συναρπάζουν! Μιλούν και συγκλονίζουν με την ιδιότυπη γυμνότητά τους, την εκφραστική τους κίνηση και την   κραυγή  αγωνίας για τη γη, την ποτισμένη με λάβα, αίμα και ιδρώτα ανθρώπων που πάτησαν και πατούν τα αιώνια, ιερά χώματά της. Το λιγοστό χρώμα που προσθέτει ο καλλιτέχνης  σε μερικές από αυτές απαλύνει την κραυγή και ημερώνει το τοπίο.

Στη συνέχεια κείμενα συγγραφέων, σύγχρονων και παλαιών, δίνουν το στίγμα της σημαίνουσας γραφής τους. Ένα κουαρτέτο εγχόρδων  είναι το «Κουαρτέτο» της Φωτεινής Φραγκούλη: «Ο Ευκάλυπτος», «ο Λύχνος», «Η Μυρτώ και το φεγγάρι», «Οι χαμένες ώρες», όπου η κάθε νότα-λέξη ξεπερνά το αδύνατο και αγγίζει το θαύμα! Η μελέτη δε του Γιάννη Κωνσταντέλλη φωτίζει το έργο της συγγραφέως και αναδεικνύει την εμπνευσμένη της γραφή. Τις επιστολές του Αντώνη Πρωτοπάτση για το Δημήτριο Βερναρδάκη προς τον Κίμωνα Μιχαηλίδη σχολιάζει εύστοχα ο Νίκος Παπαδέλλης. Ο Στρατής Νικέλης μάς γνωρίζει το περιοδικό ο «Αντίλαλος της Βρίσας», ένα πολιτιστικό και πνευματικό εργαστήρι του νησιού, όπου αναφέρεται και στην οργάνωση και λειτουργία της βιβλιοθήκης «Κώστας Τσέλικας». Τον αντικομουνισμό του Στράτη Μυριβήλη μάς αποκαλύπτει ο Νίκος Σαραντάκος και η Δήμητρα Ψύλλου κάνει τη σύγκριση ανάμεσα στην Α΄ και στη Β΄ έκδοση του έργου του «Η Ζωή εν Τάφω». Τη Νομισματοκοπία στην Αρχαία Λέσβο μελετά και αναδεικνύει ο Απόστολος Γονιδέλλης, γνωρίζοντάς μας τις «Σιδερένιες ράβδους έξη οβολών», τα «Τάλαντα από την Αρχαία Ελλάδα», «Το Τετρώβολο του Κοινού των Λεσβίων», το «Αναμνηστικό νόμισμα συμμαχίας Μυτιλήνης Περγάμου», «Τις κεφαλές των νέγρων»σε λεσβιακό νόμισμα και τόσα άλλα ενδιαφέροντα. Ο Νίκος Δέτσης εμβαθύνει σε μια εξαιρετική μελέτη τα «Λεσβιακά» του Θουκυδίδη, όπου καταγράφεται η αποστασία της Μυτιλήνης το 428 π. Χ. από την Αθηναϊκή Συμμαχία με όλες τις τραγικές συνέπειες.

Δάφνις και Χλόη, οι αιώνιοι εραστές του 2ου μ. Χ. αιώνα, του Λέσβιου Λόγγου, μόνο στην αρχαία Πύρρα, στον Κόλπο της Λευκοθέας Καλλονής θα μπορούσαν να ερωτευθούν. Και πώς να μη συνδέσει κανείς την Καλλονή με τη θεά Αφροδίτη; Ο Άρης Κυριαζής με τη σπουδαία μελέτη του ρίχνει φως στα μυστήρια του έρωτα και της ομορφιάς! Για να έρθει η μεγάλη μορφή, η «Μελίφωνος» Σαπφώ που θα πρέπει, κατά την άποψή μας, κάποια χρονιά το «Λεσβιακό Ημερολόγιο» να αφιερωθεί ολόκληρο στην Ποιήτρια των Ποιητών της Λέσβου και του κόσμου όλου. Ο Αθανάσιος Φραγκούλης προσεγγίζει «Τα καύχημα της Λέσβου» με μια ενδελεχή έρευνα και μελέτη και καταθέτει  τα συμπεράσματά του, τις πολύτιμες απόψεις του και την πλούσια βιβλιογραφία. Στην ενότητα «Νεότερη Ιστορία» η Σταυρούλα Λυκιαρδοπούλου-Κοντάρα αναφέρεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και στη δράση του Ελληνικού Υποπροξενείου στη Μυτιλήνη. Στην ίδια ενότητα ο Στρατής Μολίνος μάς γνωρίζει «Ένα Φιλικό της Λέσβου», τον πρόκριτο Γεωργάκη Γριμάνη. Για το σύγχρονο αγωνιστή Γιάννη Χρυσάφη και τον αντιδικτατορικό του αγώνα μας μιλά ο Γιώργος Γαλέτσας. Στην ενότητα «Τοπογραφία» ο Τάσος Μακρής μελετά τη Σκάλα Πολιχνίτου και ο Φώτης Βασίλογλου τους Γάλλους Περιηγητές στο Μεσότοπο και την Ερεσό στα 1830. Στην «Οικολογία», ο Δημήτρης Λαμπρέλλης φωτογραφίζει τα πουλιά της Καλλονής και δημιουργεί την προσωπική του μυθολογία με σπάνια καλλιτεχνική ματιά και ευαισθησία! Τον πλούτο της Λέσβου θα γνωρίσουμε στο «Περί μελισσών, ανθέων και άλλων καλλών» της Θεοδώρας Πετανίδου, καθώς και τις «Τρούφες και ύδνα» κατά την αναζήτηση των υπόγειων μανιταριών της αρχαιοελληνικής γραμματείας του Αριστείδη Σγατζού. Ο Κώστας Μίσσιος σχολιάζει με το δικό του μοναδικό τρόπο  φωτογραφίες της σχολικής ζωής της Μυτιλήνης.

Πλούσια  βιβλιογραφία, πολύτιμο οδηγό για τους μελετητές, παραθέτει ο επιμελητής του Ημερολογίου, καθώς και  ένα μικρό αφιέρωμα στον Αργύρη Εφταλιώτη με τη συμπλήρωση το 2013, 90 χρόνων από το θάνατό του. Στο τιμητικό αυτό αφιέρωμα ο Παναγιώτης Σκορδάς υπενθυμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Αργύρη Εφταλιώτη στο κίνημα του Δημοτικισμού, την επιρροή που άσκησε στους λογοτέχνες και λογίους συμπατριώτες του με αποτέλεσμα η Λέσβος να βρεθεί στην πρωτοπορία του γλωσσικού ζητήματος και η περίφημη «Λεσβιακή Άνοιξη»να κερδίσει τον ευρύτερο  ελλαδικό πνευματικό χώρο. Το αφιέρωμα συμπληρώνεται από δύο αυτοβιογραφικά σημειώματα, φωτογραφίες, εξώφυλλα βιβλίων και ανέκδοτο αρχειακό κείμενο του 1927.

Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει κι άλλα «Δώρα» του Ημερολογίου από την ενότητα Λαογραφία, Εκπαίδευση, Μουσική, Θέατρο, σπάνιες φωτογραφίες του νησιού από τα αρχεία των Μάκη Μπεκιάρη, Ιγνάτη Σίμου, Κώστα Μίσσιου, Νίκου Παπαδέλλη, Στρατή Αναγνώστου, Παναγιώτη Σκορδά καθώς και έξυπνες γελοιογραφίες.

Ένα ακόμα θαυμαστό Ημερολόγιο προσθέτουν οι Εκδόσεις «Αιολίδα» και  ο επιμελητής του Τόμου, Παναγιώτης Σκορδάς, στο πνευματικό τους θησαυροφυλάκιο. Εμείς μαζί με τα πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές,  ευχόμαστε καλή δύναμη για το επόμενο, προσθέτοντας την ταπεινή μας κρίση: Η «Λεσβιακή Άνοιξη» δεν τέλειωσε ακόμα και ποτέ δε θα τελειώσει!

Αθήνα, 3 Φεβρουαρίου 2013

Η Μάρτυς της Κατάνης και οι κεραυνοί

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

     Ο λαός του νησιού μας, αλλά και κάθε άλλος λαός, τα παλιότερα χρόνια, τότε που όλα ήταν γι’ αυτόν ποιητικά πρωτόγονα, κατέφευγε σχεδόν πάντα στην επίκληση του θείου, όταν βρισκόταν μπροστά από κάποιο κακό και με την θαυματουργική και υπερφυσική επέμβασή του προσπαθούσε να δώσει λύση στα προβλήματά του. Έτσι παραχώρησε ειδικότητες σε διάφορους Αγίους, οι οποίες είτε είχαν σχέση με τον βίο και το μαρτύριό τους, είτε εξαρτιόνταν από την εποχή της γιορτής τους. Σαν παράδειγμα αναφέρουμε την Αγία Παρασκευή, την γιατρό των οφθαλμών, στην πρώτη περίπτωση, που, όπως ο συναξαριστής της διασώζει, σαν την έβαλαν σε καζάνι με καυτό λάδι και αυτή δεν καιγόταν, της ζητήθηκε από τον βασανιστή της να του ρίξει λίγο από το υγρό, για να δει την θερμοκρασία του, το οποίο τον τύφλωσε και η Μάρτυς του έδωσε το φως του και στην δεύτερη τον Άγιο Χαράλαμπο, που στην εποχή της επετείου της μνήμης του, στις 10 Φλεβάρη, είναι σε έξαρση οι ασθένειες των ζώων και γι’ αυτό ο Ιερομάρτυρας είναι ο προστάτης τους και κυρίως των αλόγων, όπως και ο Άγιος Βλάσιος της επόμενης ημέρας.

   Πολλές, μάλιστα, από τις ιδιότητες αυτές είναι κατάλοιπα παγανιστικής λατρείας, η οποία κληροδοτήθηκε στους χριστιανικούς Αγίους και έτσι επιβίωσε και διατηρήθηκε στην νεότερη θρησκεία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος σε πολλά μας θυμίζει τον Απόλλωνα, με τον οποίο σχεδόν ταυτίζεται ή της Αγίας Βαρβάρας, η οποία με τον καιρό απέκτησε πολλές ιδιότητες της κουροτρόφου Εκάτης.

   Η Αγία Αγάθη, της οποίας η επέτειος της μνήμης της είναι στις 5 Φεβρουαρίου κάθε χρόνου, για το λαό της Ζακύνθου είναι η ιερή μορφή, η οποία διώχνει τους κεραυνούς. Παλιότερα, τις κρύες και μεγάλες νύχτες της βαρυχειμωνιάς, όταν το επίφοβο αυτό καιρικό φαινόμενο απειλούσε τους κατοίκους του νησιού μας, οι γυναίκες του σπιτιού έλεγαν τρεις φορές: «Αγία Αγάθη βοήθα» και έκρυβαν τα μαχαίρια και τα ψαλίδια, που βρίσκονταν εκτός συρταριών. Άλλες, πάλι, συνέχιζαν με το τροπάριο της Μάρτυρος: «Στολιζέσθω σήμερον η εκκλησία…» και τέλος μουρμούριζαν και το εξής ξόρκι: «Άστραφτος είναι ο Θεός, αχειροποίητος ο ουρανός, Χριστός γεννάται. Εις το όνομα της Αγίας Τριάδος».

   Η Αγία Αγάθη, όχι και τόσο γνωστή στον Ελληνικό χώρο, καταγόταν από την Κατάνη και σ’ αυτήν την πόλη μαρτύρησε με φρικτό τρόπο, επί του Δεκίου. Καταγόταν από εύπορους γονείς, αλλά ειδωλολάτρες και βρήκε φρικτό τέλος, με πολύμορφους βασανισμούς, επειδή προσχώρησε στον χριστιανισμό και δεν δέχτηκε ν’ απαρνηθεί τη νέα της πίστη. Το κυριότερο και πιο  χαρακτηριστικό της μαρτύριο είναι η αποκοπή του στήθους της και αυτό ιστορούν όλοι οι μεγάλοι ζωγράφοι της Δύσης στους πίνακές τους, οι οποίοι απαθανατίζουν την μορφή και την προσφορά της.

   Διαβάζοντας την βιογραφία της, δεν μπορούμε να βρούμε κάτι, το οποίο να έχει σχέση με το φυσικό φαινόμενο των κεραυνών. Αυτό, βέβαια, σε πρώτο πλάνο, γιατί δεν πρέπει να περάσουμε απαρατήρητο, αν θέλουμε να δώσουμε μια εξήγηση σ’ αυτήν της την ιδιότητα, ένα από τα πρώτα της, μετά θάνατον, θαύματα, το οποίο σχετίζεται με την σωτηρία της ιδιαίτερης πατρίδας της.

   Σύμφωνα, λοιπόν, με τα όσα μας διασώζει ο συναξαριστής της, ένα χρόνο ακριβώς μετά από το θάνατό της, στις 5 Φεβρουαρίου του 252 μ. Χ., η λάβα της Αίτνας απειλούσε την πόλη της Κατάνης. Οι κάτοικοι τότε της περιοχής ζήτησαν την σωτηρία από την συντοπίτισσά τους Αγία. Πήραν την λάρνακα με το λείψανό της και την έστρεψαν προς την μεριά του ηφαιστείου. Η Μάρτυς τότε θαυματούργησε και διέσωσε τον τόπο της, σταματώντας την καταστροφή. Ίσως από τότε, επειδή ο κεραυνός θυμίζει λάβα, μια και αυτός είναι για το λαό μας εκδικητική φλόγα από τον ουρανό, η Αγία να απέκτησε αυτήν της την ιδιότητα.

   Τώρα το πώς η λατρεία της Αγίας πέρασε στο νησί μας και διαδόθηκε στην συνείδηση του λαού μας δεν είναι δύσκολο να το φανταστούμε. Άποικοι από την Κατάνη, την πατρίδα της Παρθενομάρτυρος Αγάθης, ήρθαν στο νησί μας και μετέφεραν κι ένα κομμάτι της πίστης τους και του πολιτισμού τους. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Αγίου Λέοντος, επισκόπου της πόλης της Αγίας, στον οποίο οφείλει τ’ όνομά του το ορεινό χωριό Άϊ-Λιος. Εκεί, μάλιστα, υπάρχει μέχρι και σήμερα και κεντρική, ενοριακή εκκλησία, η οποία τιμάται στ’ όνομά του και γιορτάζει τόσο την ημέρα της μνήμης του, στις 20 Φεβρουαρίου, όσο και στην επέτειο της μετακομιδής του λειψάνου του, στις 13 Μαΐου, μια καθαρά τοπική γιορτή της Κατάνης, η οποία δεν σημειώνεται σε κανένα δικό μας ημερολόγιο, αλλά μάλλον προέρχεται από την μακραίωνη παράδοση.

   Δεν ξέρω αν κανείς επικαλείται σήμερα την Αγία Αγάθη τις κρύες χειμωνιάτικες νύχτες. Ίσως έχουμε πια περισσότερη εμπιστοσύνη στ’ αλεξικέραυνα. Μπορεί, όμως, να κάνουμε μνεία στ’ όνομά της σε άλλου είδους κεραυνούς, που μας απειλούν. Και μην ξεχνάμε να φυλάμε, μετά την επίκληση τα φονικά όπλα. Είναι κι αυτό μια λύση.

  Όταν χάνουμε την εμπιστοσύνη μας στους επίγειους κυβερνώντες, στρεφόμαστε στους επουράνιους.

Παύλου Φουρνογεράκη: ΤΟΛΜΗ (ποίημα)

Κόντρα στον αγέρα

σαν τους σολομούς την ώρα

του ποταμού

ο ίλιγγος των καμπυλών 

Κρανοφόρε,

πίσω απ’ το νέφος του φόβου

ανθίζουν μανουσάκια,

άσε τις οσμές να μεθύσουν

  αμυγδαλιές.

Ζάκυνθος, Φλεβάρης 2013

Απόστολου Θηβαίου: ΕΠΕΥΦΗΜΩΝΤΑΣ (ποίημα)

Ζήτω στα παιδιά που έχουν ήλιου μάτια καρφωμένα στις πλάτες και το χαμόγελό τους, χορδή τεντωμένη απ’ άκρη σ’ άκρη στο μεγάλο ηχείο του κόσμου.

Ζήτω στα παιδιά που αποκοιμιούνται, σωστά ξέγνοιαστα μεσημέρια τα παιδιά ετούτα.

Ζήτω στα  παιδιά που οργώνουν κάθε πρωινό τις καινούριες πόλεις, που στήνουν τις φωλιές τους στις πιο ψηλές σκαλωσιές, που ξεχύνονται με την ορμή του βέλους.

Ζήτω στους αθωότερους των ανθρώπων, στους άσβηστους δαυλούς των χεριών μας.

Ζήτω σε εκείνους που χάθηκαν επειδή εμείς δεν θα φανούμε γενναιόδωροι.

Ζήτω. Σε όλους τους τόνους. 

[Εικαστικό σχόλιο: "Open Your Eyes" by Kelsey Hughes won first place in the Youth Art Show at the Blairstown Business Association Winter Festival]

Άννας Τσουκαλά-Κουφού: ΞΥΠΝΟΥΝ (ποίημα)

Ξυπνούν οι μέρες

με προσωπεία κι εξοπλισμούς.

Κάτω στις υπόγειες στοές

αλληλοδέρνονται οι άνεμοι

και δεν είναι ούριοι.

Ξυπνούν οι μέρες

με μυρωδιά κωδίκων

με «αγραφίους γραφάς» και  «πιθανοκρατία»

στο στερέωμα.

Θ’ αρχίσουνε ν’ ανθίζουν οι πικραμυγδαλιές

αγγελιοφόροι τής Άνοιξης.

Δεν ξυπνούν μόνον οι μέρες

αλλά και μεγαλώνουν!

ΣΙΚΕΛΙΚΟΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ του ΤΖΟΥΖΕΠΕ ΒΕΡΝΤΙ από την Εθνική Λυρική Σκηνή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

Με τη μεγαλειώδη όπερα «Σικελικός Εσπερινός»του Τζουζέπε Βέρντι [1813-1901], γιορτάζουμε και στην Ελλάδα τα 200 χρόνια από τη γέννηση  τού Ιταλού Συνθέτη, σε μία συμπαραγωγή τής Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η  πρεμιέρα δόθηκε με μεγάλη επιτυχία στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη», στις 24 Ιανουαρίου του 2013. 

Ο αδιαμφισβήτητος και λατρεμένος τού ιταλικού ρομαντισμού Τζουζέπε Βέρντι, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε, χωριό κοντά στο Μπουσσέτο, Δουκάτο της Πάρμας και πέθανε στο Μιλάνο. Στα 11 χρόνια του είναι ήδη οργανίστας στην εκκλησία τού Μπουσσέτο και στα 18 του, ο ευεργέτης του Αντόνιο Μπαρέτσι, με τη συγκατάθεση τού πατέρα του τον στέλνει  στο Μιλάνο να σπουδάσει. Δε γίνεται δεκτός στο Κονσερβατουάρ ως «ανεπίδεκτος μαθήσεως!» και ο έφηβος Βέρντι παίρνει ιδιαίτερα μαθήματα από τον επιφανή θεωρητικό και μαέστρο Vincenzo Lavigna. Ο Βέρντι,  στο Σικελικό Εσπερινό,  εκφράζει το επαναστατικό πνεύμα της εποχής του και με το μουσικό του λόγο ενισχύει την πίστη των συμπατριωτών του στον απελευθερωτικό τους αγώνα από τον Αυστριακό ζυγό καθώς και τον πόθο τους για επανένωση της διαμελισμένης πατρίδας τους. Με το συνθετικό δαιμόνιό του και με την υψηλή αισθητική θεώρησή του, ο Βέρντι πετυχαίνει να συνταιριάσει το λαϊκό με το ρομαντικό πνεύμα και με την υποδειγματική του πολιτική τοποθέτηση γίνεται ο εκφραστής ενός ολόκληρου λαού. Τον αποκαλούν «Τυρταίο» τής επανάστασης και η ιαχή «Viva Verdi» είχε διπλό συμβολισμό για τους επαναστατημένους. Η ακροστιχίδα τού ονόματός του παρέπεμπε στο   Viva Vittorio Emanuelle Re D’ Italia.

 

Μετά την επιτυχία τού «τριπτύχου» Ριγκολέτο, Τροβατόρε, Τραβιάτα, η Γαλλική Κυβέρνηση παράγγειλε στον Βέρντι, το 1852, μία Grand Opera, πεντάπρακτη Όπερα με Μπαλέτο, για να παιχτεί στην Αυτοκρατορική Ακαδημία Μουσικής, κατά την έναρξη τής διεθνούς έκθεσης τού Παρισιού, το 1855. Ο συνθέτης, 39 ετών τότε, είχε στο ενεργητικό του 18 Όπερες και η 19η, o Σικελικός Εσπερινός, εκφράζει την ωριμότητά του. Το Λιμπρέτο γράφτηκε στα Γαλλικά από τους Γάλλους λιμπρετίστες Eugène Scribe και Charles Duveyrier και βασίζεται στο έργο τους «Ο Δούκας της Άλμπα» γραμμένο το 1836. Πριν δε από τον Βέρντι το είχαν προτείνει στον Halevy και στον  Donizetti. Η όπερα πρωτοπαίχτηκε στις 13 Ιουνίου του 1855 στο Παρίσι και ο Εκτώρ Μπερλιόζ, που το μνημειώδες έργο του «Te Deum» παιζόταν στην εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου,  έγραψε στην «Εφημερίδα των Συζητήσεων» διθυραμβική κριτική. Ο «Γιος του Παλεστρίνα», όπως τον αποκαλούσαν,  μέσα από τα Μεσαιωνικά δρώμενα υπαινίσσεται τους πόθους των συμπατριωτών του, που πάλευαν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους.

Η δημιουργία τού μύθου τού Σικελικού Εσπερινού ξεκινά από τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν στις 31 Μαρτίου του 1282 μ.Χ., ημέρα  τής εξέγερσης των Σικελών ενάντια στον Γάλλο Βασιλιά Κάρολο τον  Α΄, που, έχοντας την παπική συναίνεση, κατέλαβε το Βασίλειο της Σικελίας και προετοίμασε εκστρατεία εναντίον του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Κατά τον μύθο ήταν Δευτέρα του Πάσχα. Ο κόσμος όλος είχε συγκεντρωθεί στην εκκλησία τού Αγίου Πνεύματος στο Παλέρμο για τον Εσπερινό, όταν ξέσπασε η εξέγερση, που μεταδόθηκε δια μιας σε ολόκληρο το νησί. Ακολούθησε μεγάλη σφαγή με θύματα 2.000 περίπου νεκρούς Γάλλους κατοίκους της πόλης και ήταν η απαρχή του πολέμου του «Σικελικού Εσπερινού», που κράτησε 20 χρόνια μέχρι το 1302.

Η ιστορία πάθους και εκδίκησης, με ένα οπερετικό εύρημα που εκμεταλλεύεται άριστα ο συνθέτης, διαδραματίζεται στην πλατεία τού Διοικητηρίου του Παλέρμο, όπου οι Γάλλοι στρατιώτες γλεντοκοπούν, ενώ οι Σικελοί τους παρακολουθούν με μίσος και απέχθεια. Η δούκισσα Έλενα πενθεί το νεκρό αδελφό της, δολοφονημένον από τους Γάλλους που τον κρατούσαν όμηρο. Οι κατακτητές τής ζητούν να τραγουδήσει κι εκείνη τους κάνει τη χάρη, προς έκπληξη των συμπατριωτών της, μόνο που το τραγούδι της είναι μια γενναία παρότρυνση για αντίσταση και επανάσταση, τραγούδι εμψύχωσης και ανάτασης για τους κατατρεγμένους. Οι ταραχές καταπνίγονται με την εμφάνιση τού μισητού διοικητή τού νησιού Μονφόρτε, που έχει ανακαλύψει ότι ένας από τους επαναστάτες, ο Αρρίγκο, είναι γιος του. Τον  παρακολουθεί να αναγγέλλει  στην αγαπημένη του Έλενα ότι τον απήλλαξαν από τις κατηγορίες της προδοσίας και τότε, εμφανίζεται για να τον πληροφορήσει ότι εκείνος διέταξε την απαλλαγή του,  αμέσως δε τον ρωτά για την καταγωγή του και του προσφέρει μια θέση στο Γαλλικό στρατό. Ο νέος  αρνείται  περιφρονητικά και τρέχει να συναντήσει  την Έλενα. Στο μεταξύ φτάνει στις ακτές του Παλέρμο ο εξόριστος επαναστάτης Πρότσιντα, για να ηγηθεί της εξέγερσης των Σικελών που έχει σχεδιαστεί να γίνει το ίδιο βράδυ στη γιορτή των αρραβώνων. Ο Αρρίγκο εξομολογείται τον έρωτά του στη Δούκισσα Έλενα και την απόφασή του να εκδικηθεί το θάνατο του αδελφού της, όταν του φέρνουν μια πρόσκληση για το χορό που παραθέτει ο Διοικητής. Εκείνος αρνείται προσβλητικά και αμέσως συλλαμβάνεται. Στα αρραβωνιάσματα που ακολουθούν οι Γάλλοι αρπάζουν τις γυναίκες των Σικελών και τα πνεύματα ανάβουν. Οι Σικελοί ζητούν εκδίκηση,  ο Πρότσιντα τους καθησυχάζει και καταθέτει το σχέδιό του να δολοφονήσουν τον Διοικητή κατά τη διάρκεια του χορού. Ο Μονφόρτε μόνος στο γραφείο του διοικητηρίου  αγωνιά για το πώς θα  αποκαλύψει στο Αρρίγκο ότι είναι πατέρας  του. Ο νέος, σκεπτόμενος τις συνέπειες που θα έχει το απρόσμενο αυτό γεγονός στη σχέση του με την Έλενα, τον απαρνείται  και  φεύγει. Λίγο αργότερα μεταμφιεσμένοι οι τρεις τους [Έλενα, Πρότσιντα, Αρρίγκο], φτάνουν στη μεγάλη αίθουσα του διοικητηρίου για το χορό  όπου βρίσκονται οι καλεσμένοι. Με την άφιξη τού Μονφόρτε η γιορτή αρχίζει και ο Αρρίγκο πληροφορείται το σχέδιο δολοφονίας του πατέρα του. Προσπαθεί να τον προειδοποιήσει τη στιγμή που η Έλενα επιχειρεί να τον μαχαιρώσει. Οι συνωμότες συλλαμβάνονται, ο Αρρίγκο αποκηρύσσεται ως προδότης από τους συντρόφους του, ενώ ο πατέρας του επιζητεί την αγάπη του. Πηγαίνοντας στη φυλακή ο Αρρίγκο  ελπίζει στη συγχώρεση της Έλενα όταν μάθει την αλήθεια. Η ίδια τον κατανοεί αλλά ο Πρότσιντα αμφιβάλλει  αν θα έρθει η πολυπόθητη  απελευθέρωση της πατρίδας του. Ο Αρρίγκο παρακαλεί τον πατέρα του να τους ελευθερώσει. Εκείνος δέχεται μόνον, αν τον αποκαλέσει «πατέρα». Ο νέος διστάζει και οι κρατούμενοι προτιμούν να βαδίσουν προς το θάνατο παρά να ταπεινωθούν. Ο Αρρίγκο, μη αντέχοντας το θέαμα τού δημίου για την αγαπημένη του και τον επαναστάτη  σύντροφό του, φωνάζει τρεις φορές  «πατέρα, πατέρα, πατέρα». Αμέσως ο Μονφόρτε  τους ελευθερώνει και ορίζει το γάμο του γιου του με την Έλενα το ίδιο απόγευμα. Οι ετοιμασίες του γάμου συνεχίζονται στο παρεκκλήσι του διοικητηρίου. Η νύφη παίρνει τα άνθη που της προσφέρουν και μαθαίνει από τον Πρότσιντα ότι όταν ηχήσουν οι καμπάνες του μυστηρίου θα ξεκινήσει η εξέγερση και η σφαγή των Γάλλων στρατιωτών. Ο Μονφόρτε φτάνει με τη συνοδεία των ευγενών. Η νεαρή νύφη  προσπαθεί μάταια να σταματήσει την τελετή. Ο Διοικητής ενώνει το ζευγάρι και δίδει εντολή να ηχήσουν οι καμπάνες. Το παρεκκλήσι γεμίζει από  οπλισμένους επαναστάτες που ζητούν εκδίκηση.

 

Μετά τη μεγάλη επιτυχία τού Φάουστ του Γκουνό, τον Ιανουάριο του 2012, ο Ρενάτο Τζανέλα, μέσα σε ένα σκηνικό υψηλής καλαισθησίας του Αλεσάντρο Κάμερα,  με μνήμες από τον Giorgio de Chirico, αναμετριέται με την όπερα του Βέρντι Σικελικός Εσπερινός. Σε μια σκηνοθετική γραμμή που πάει στο βάθος των  ιστορικών γεγονότων, φωτίζει την επανάσταση των Ιταλών ενάντια στον αυστριακό ζυγό και υμνεί τις πανανθρώπινες αξίες της Ελευθερίας και  της Ανεξαρτησίας που κάθε καταπιεσμένος λαός σε όλα τα μήκη και πλάτη της  οικουμένης οφείλει και δικαιούται να απαιτήσει. Στο ίδιο ύφος και η θαυμάσια χορογραφία του -άριστα ερμηνευμένη από τους χορευτές του- χρωματίζει το πικρό συναίσθημα τής σκλαβιάς, υπογραμμίζοντας υπαινικτικά τα παρελθόντα και προσβλέποντας στα απαλλαγμένα από «Σικελικούς Εσπερινούς», μελλούμενα! Σε υψηλό επίπεδο και οι ερμηνείες των καλλιτεχνών. Ο Αμερικανός τενόρος Γκρέγκορυ Κούντε, με πλούσια δραματική φωνή ερμήνευσε τον Αρρίγκο. Η Σοπράνο Τσέλια Κοστέα με φωνητική και θεατρική δεξιότητα απέδωσε τη θρηνούσα και οργισμένη Δούκισσα αλλά και την ερωτευμένη επαναστάτρια. Ο κορυφαίος βαρύτονος Δημήτρης Πλατανιάς με τη στέρεη, σπάνια φωνή του απέδωσε το ρόλου του μισητού διοικητή και του απελπισμένου πατέρα με όλες τις φωνητικές και υποκριτικές του διαβαθμίσεις προκαλώντας το έντονο χειροκρότημα του κοινού. Έμπειρος στις σκηνές του κόσμου, ο Δημήτρης Καβράκος, ήταν μοναδικός στο ρόλο τού επαναστάτη και συγκλονιστικός στην άρια, που εκφράζει την αγάπη του για την πατρίδα! Με το δραματικό του βάρος κίνησε τα νήματα της όπερας ώς το τέλος και κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον τού κοινού. Οι μικροί ρόλοι δεν υστέρησαν και κάθε καλλιτέχνης συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία και άφησε στη μνήμη μας την εικόνα του, που ξεχώριζε μέσα από το πλήθος.

Ο αρχιμουσικός Μύρων Μιχαηλίδης και η Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το ξεκίνημα της πλούσιας εισαγωγής έδειξαν την ποιότητα και τη δυναμική τους, που κρατήθηκε υψηλή ώς το τέλος τής ερμηνεία τους και, συμπληρωμένη επάξια από την εξαιρετική Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, υπό την διεύθυνση τού Αγαθάγγελου Γεωργακάτου, ανέδειξε  τις λεπτές αποχρώσεις τής Όπερας.   

Παύλου Φουρνογεράκη: ΔΙΑΝΟΜΗ (ποίημα)

Έκαμα

 τις αξίες

πράξη

χρέους

μα

θαμμένη

η ΑΓΑΠΗ

λογχεύει

 αριστερά μου.

Αφή

πεπερασμένου

στη ρόμπα

του Σαββάτου.

Ζάκυνθος, 26-1-2013

[ Εικαστικό σχόλιο: Έργο Gustav Klimt]

Σχολικές επισκέψεις σε μουσεία στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Εντυπώσεις από την παρακολούθηση μιας Ημερίδας

Της Κατερίνας Δεμέτη

Στην εποχή της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης και της παράλληλης έξαρσης των ζητημάτων ταυτότητας, τα ερωτήματα που τίθενται για τον ρόλο του Σύγχρονου Μουσείου, ως φορέα διαχείρισης της μνήμης και ως ένα άλλου τύπου «Ανοιχτό Σχολείο» είναι πολλά, και ισορροπούν πάνω στον προβληματισμό που καταθέτει ο Στέλιος Ράμφος στο άρθρο του, «Να ξετρυπώσουμε το μέλλον!», στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ (Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2012).

            Ο διανοητής, διατυπώνοντας τα συμπεράσματά του από μία συνάντηση στις Βρυξέλλες, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Χέρμαν Βαν Ρομπέι, για το ζήτημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας και για επιμέρους πτυχές του, αναφέρει ότι: «…για να κατορθώσουμε την ευρωπαϊκή ταυτότητα πρέπει να ξεπερασθούν οι πολιτισμικές εντάσεις μεταξύ των κρατών- μελών, εντάσεις των οποίων η διαχείριση επιτάσσει εντελέστερη πνευματική εμβάθυνση και στέρεη πολιτική λύση.…Οι Έλληνες οφείλουμε να σταθούμε αξιόμαχα στο ύψος της υπερηφάνειας μας, δηλαδή με σεβασμό για τον εαυτό μας και γενναιοδωρία για τους άλλους. Η αποδοχή ενός μέλλοντος χρόνου που επελαύνει χωρίς να μας ρωτά, κάνει να αρπαζόμαστε από το παρελθόν εναγώνια και να αργοπεθαίνουμε στην παιδικότητά μας. Όμως το μέλλον δεν έρχεται μόνο και μόνο επειδή αύριο θα ξημερώσει άλλη μέρα. Το μέλλον υπάρχει και σήμερα στην ενεργό προσδοκία μας. Έτσι δεν έχει νόημα να το μαντεύουμε ή να το υφιστάμεθα. Νόημα έχει να το σχεδιάζουμε, οπότε το «προβλέπουμε» στις υπεύθυνες πράξεις και επιλογές μας. Να ξετρυπώνουμε, χρειάζεται, όχι να θάβουμε το μέλλον.»

            Με αυτές τις σκέψεις και με τη διάθεση να «ξετρυπώσουμε» τρόπους, προκειμένου τα μουσεία, να σκεφτούν νέες στρατηγικές για την παραγωγή νοήματος, και μουσειολογικές λύσεις που αρμόζουν στη διασφάλιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο των σύγχρονων πολιτισμικών εντάσεων, που παράγονται από την παγκοσμιοποίηση, παρακολουθήσαμε στην Αθήνα, το Σάββατο 19 Ιανουαρίου, την Ημερίδα με θέμα: «Σχολικές επισκέψεις σε μουσεία στο πλαίσιο της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης».

            Η Ημερίδα ήταν ένα υποέργο ενός μεγάλου έργου πανελλήνιας εμβέλειας που αφορά στην εκπαίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών. Ο βασικός στόχος του έργου είναι η βελτίωση των σχολικών επιδόσεων στο ελληνικό σχολείο, προκειμένου να εξασφαλιστεί η κατά το δυνατόν ισότιμη εκπαίδευση και η κοινωνική τους ένταξη. Απευθύνεται δε στα δημόσια σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας που συγκεντρώνουν πληθυσμό αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών πάνω από 10%.

            Η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2010 και ολοκληρώνεται το Δεκέμβριο του 2013. (Ιστοσελίδα: http://www.diapolis.auth.gr Ηλεκτρονική διεύθυνση: diapolis-drasi2@lists.auth.gr)

Στην Ημερίδα παρουσιάστηκαν τα κάτωθι θέματα:

1. Βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, Δημήτρης Μαυροσκούφης,   Καθηγητής Α.Π.Θ.

2. Συνάντηση σχολείου - μουσείου: Και τώρα τι κάνουμε; Ερωτήσεις και απαντήσεις, Σταύρος Γρόσδος, Σχολικός Σύμβουλος Δασκάλων, Επιστημονικός συνεργάτης υποδράσης 9.5                               

3. Υποδράση «Εκπαιδευτικές Επισκέψεις Μαθητών»: Παρουσίαση, σχόλια, οδηγίες, Ελισσάβετ Μυρογιάννη, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

4. «Τέρατα του αρχαίου κόσμου»: Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με διαπολιτισμική προσέγγιση, Παναγιώτα Κουτσιανά, Αρχαιολόγος, Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων, Τεκμηρίωσης, Εκδόσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και Ευαγγελία Γιάπρου, Εκπαιδευτικός, 64ο Νηπιαγωγείο Αθηνών

5. «Εδώ κι εκεί - εγώ κι εσύ»: Ένα διαπολιτισμικό πρόγραμμα για το έργο της Γκιουλσούν Καραμουσταφά Η πολυκατοικία, από τις κυρίες: Μαρίνα Τσέκου, Ιστορικό Τέχνης – Επιμελήτρια Εκπαίδευσης, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και Χριστίνα Βαλκανά, Ιστορικό Τέχνης – Επιμελήτρια Τεκμηρίωσης, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και τις Εκπαιδευτικούς Αφροδίτη Τουτουδάκη και Ραχήλ Σακκή, από το 2ο Γυμνάσιο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Ελληνικού                                                             

6. Καλές πρακτικές συνεργαζόμενων σχολείων και μουσείων κατά το σχολικό έτος 2011-2012, Θεοδώρα Σεϊτανίδου, Αρχαιολόγος – Παιδαγωγός, Επιστημονική συνεργάτιδα υποδράσης 9.5

7. Συγκρότηση ομάδων – γνωριμία μελών και Σχεδιασμός εργασιών και Παρουσίαση εργασιών.

Το βασικότερο συμπέρασμα της Ημερίδας ήταν ότι η σημασία ενός μουσείου δεν έγκειται μόνο στις συλλογές του, αλλά και στις σκέψεις και τους στοχασμούς που μπορεί να προκαλέσει γύρω από τα αντικείμενα, τη γνώση που προσφέρει και τις πολλαπλές θεάσεις και ερμηνείες που προσφέρει γύρω από την κληρονομιά που φροντίζει. Η ικανότητά του να ξεδιπλώσει αφηγήσεις και να συναγάγει συμπεράσματα τού επιτρέπει να λειτουργεί σαν μια πλατφόρμα στοχασμού πάνω σε συστήματα γνώσεων, παραδοχών, αξιών και στάσεων.

Εξαιρετικό ήταν το παράδειγμα που αναπτύχθηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Κτίριο Ωδείου Αθηνών, Βασ. Γεωργίου Β΄ 17 -19 και Ρηγίλλης, Αθήνα), με αφορμή το έργο της διεθνούς Τουρκάλας καλλιτέχνιδας Γκιουλσούν Καραμουσταφά με τίτλο The Apartment Building (Η πολυκατοικία), το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο από τις 26 Ιανουαρίου 2012.

            «Η πολυκατοικία», είναι μια μακέτα ύψους 2 μέτρων και αναπαριστά λεπτομερώς το εξωτερικό του κτιρίου το οποίο ανήγειρε το 1931, ο Γρηγόρης Βασλαματζής, ιδιοκτήτης ενός από τα πρώτα εργοστάσια γκαζόζας. Το διάσημο, μάλιστα και πολύ αγαπητό ποτό, στην δεκαετία του '40 και του '50 «Olimpos Gazozu» είχε πάρει το όνομά του από την αγαπημένη κόρη του ιδρυτή του, Ολυμπία. Στο επιβλητικό αυτό κτίριο της οδού Τζιχανκίρ αρ. 28, έμενε η ελληνική οικογένεια Βασλαματζή, όπως επίσης και Ιταλοί της Πόλης, αλλά και ο διάσημος Τούρκος ζωγράφος Χικμέτ Ονάτ. Η οικογένεια Βασλαματζή αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το κτίριο, με προορισμό την Ελλάδα, μετά τα δραματικά γεγονότα του Σεπτέμβρη 1955, όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες. 

            Η καλλιτέχνης μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα της πολυκατοικίας Βασλαματζή, το 1991. Η μοίρα το έφερε κι από έναν λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος στο όνομα του πρώην ιδιοκτήτη να ξεκινήσει την έρευνά της, η οποία την οδήγησε τελικά στη δημιουργία του έργου της.

            Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για το συγκεκριμένο έργο αναδεικνύει την ουσιαστική δυνατότητα για αυθεντική συνάντηση των ανθρώπων και για επικοινωνία μεταξύ των πολιτισμών. «Η ικανότητα της Καραμουσταφά», όπως αναφέρει ο εγγονός του ιδρυτή του κτιρίου, ψυχίατρος Γρηγόρης Βασλαματζής, ο οποίος γεννήθηκε και κατοίκησε στα παιδικά του χρόνια στο σπίτι της οδού Τζιχανκίρ, «έγκειται στο να αναζητά και να εντοπίζει θέματα που συνδέουν τις ζωές των ανθρώπων και ίσως μέσα από αυτά να ανοίγει τη δυνατότητα για επούλωση των τραυματικών εμπειριών αποχωρισμού που κατά κανόνα τις βασανίζουν. Η προσπάθειά της αυτή αντιστρατεύεται την άρνηση, την απόκρυψη και το κουκούλωμα των ζητημάτων που υπάρχουν και συντηρούν πληγές. Αν ο θεατής αφεθεί σε μια τέτοια διαδρομή τότε η τέχνη έχει πετύχει το θαύμα της: έχει δημιουργήσει νέες ατραπούς για την θεώρηση των πραγμάτων και αυτό είναι το ζητούμενο».

            Οι ανθρώπινες σχέσεις, ο ξεριζωμός, τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ απουσίας και παρουσίας, παρελθόντος και παρόντος, ζωής και τέχνης, είναι έννοιες στις οποίες τα παιδιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, μπορούν να αναγνωρίσουν, αφού και πολλά από αυτά έχουν ακολουθήσει αντίστοιχες διαδρομές. Είναι δε εκπληκτικός ο χάρτης που ζωγραφίζουν, χαρτογραφώντας τη δική τους διαδρομή μέχρι να φτάσουν στην Ελλάδα!

            Αυτή άλλωστε είναι και η ουσία της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, όπου σαν όρος δηλώνει μια δυναμική διαδικασία αλληλεπίδρασης και αμοιβαίας αναγνώρισης και συνεργασίας ανάμεσα σε άτομα διαφόρων εθνικών- μεταναστευτικών ομάδων.

            Εν κατακλείδι επειδή ενστερνιζόμαστε την άποψη ότι τα μουσεία μπορούν να συνεισφέρουν στη διαδικασία του διαπολιτισμικού διαλόγου, ως μεταφορικές «ελεύθερες ζώνες» που είναι, θα πρέπει να έρθουν ακόμα πιο κοντά με τη σχολική κοινότητα και να αναπτύξουν εξειδικευμένες δράσεις σε συνεργασία με αυτή, αποδεχόμενα τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που δεν είναι άλλες από την αποδοχή και το σεβασμό της διαφορετικότητας, την παροχή ίσων ευκαιριών, την αλληλοαποδοχή, την αλληλοκατανόηση και την αλληλεγγύη.

            Για να «ξετρυπώσουμε» και τον λόγο του Ελύτη από το Άξιον Εστί:

Βλέπεις, είπε, είναι οι Άλλοι

Και δεν γίνεται αυτοί χωρίς Εσένα…

η μορφή σου αν θέλεις ανεξάλειπτη

να’ ναι και να μείνει αυτή.

Βιβλιογραφία

1. Στέλιου Ράμφου, «Να ξετρυπώσουμε το μέλλον!», εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2012 http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=490829.
2. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Μεθοδολογικός Οδηγός γα τη χρήση σχολικών βιβλίων του Γυμνασίου, Η διαπολιτισμική διάσταση στη διδασκαλία, Θεσσαλονίκη 2008.
3. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Οδηγός Επιμόρφωσης, Διαπολιτισμική εκπαίδευση και αγωγή, Θεσσαλονίκη 2008.
4. ΥΠ.Ε.Π.Θ. και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Διδασκαλία και μάθηση στο πολυπολιτισμικό σχολείο: Διδακτικές προσεγγίσεις & εκπαιδευτικό υλικό, Πρακτικά Ημερίδας Θεσσαλονίκη 10 και 11 Δεκεμβρίου 2007, Θεσσαλονίκη 2008.

Ο Τροπαιοφόρος και η πανούκλα

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Ο Άη Γιώργης, δια χειρός Ν. Μπιάζη-Σεντή

Η 30ή Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί σαν ημέρα τιμής των Τριών Ιεραρχών, προστατών της παιδείας κι έτσι έχει αποτυπωθεί στην μνήμη μας. Όσοι ανήκουν, μάλιστα, στην δικιά μου γενιά, που ακόμα αντιστεκόταν με την ντόπια νοοτροπία της, θα θυμούνται τον κοινό εκκλησιασμό στην εκκλησία του Αγίου μας κι εκείνα τα μικρά, στρογγυλά ψωμάκια, που μοιράζονταν στο τέλος της λειτουργίας σε όλους μας, σε αντίθεση με τα κομμάτια του άρτου των δασκάλων και καθηγητών μας. Ήταν η αιτία να ξυπνήσουμε πρωί-πρωί, να μπούμε στη γραμμή και ν’ ανεχτούμε ψαλμωδίες και πανηγυρικούς! Η ανάμνησή τους, αναμφίβολα, όλους μάς συνοδεύει!

   Μα ιστορικά η μέρα αυτή, η προτελευταία του πρώτου μήνα του χρόνου, ήταν αφιερωμένη στο νησί μας και σ’ έναν άλλο, μεγάλο Άγιο, από τους πιο αγαπητούς του λαού μας, αλλά και όλης της χριστιανοσύνης, τον Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, τον οποίο τιμούσε ξανά η Ζάκυνθος, ξέχωρα από τις γιορτές της μνήμης του και της μετακομιδής του λειψάνου του, σε ανάμνηση της σωτηρίας του νησιού από την επιδημία της πανούκλας, που πολλές φορές στο παρελθόν είχε απειλήσει τους κατοίκους του και ήταν αιτία να χαθούν πολλές ανθρώπινες ψυχές.

   Και να πώς έχει η ιστορία.

   Όταν το 1669, μετά την πτώση του Χάνδακα και την υποταγή του στους Τούρκους, ήρθαν στον τόπο μας οι Κρήτες πρόσφυγες, έφεραν μαζί τους, μεταξύ των άλλων πολυτίμων, και την εικόνα του Αγίου Γεωργίου του Καμαριώτη, την οποία στην αρχή την κατέθεσαν στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου του Κόλα, η οποία προσεισμικά βρισκόταν στην αρχή του Ψηλώματος, στην οδό Φιλικών, εκεί όπου σήμερα ένα μικρό προσκυνητάρι, στην άκρη μιας πολυκατοικίας, θυμίζει την ύπαρξή της.

   Κάποιοι ιερόσυλοι, όμως, ένα βράδυ την έκλεψαν, αφήρεσαν τα πολυτελή της αναθήματα και την έριξαν μέσα σ’ ένα τράφο. Η κλοπή αυτή έγινε, σύμφωνα με τον λόγιο, ιερωμένο Νικόλαο Γαβριηλόπουλο, ο οποίος μας διέσωσε και το περιστατικό, «εις τους χιλίους εξακοσίους ογδοήντα οκτώ, Νοεμβρίου δεκατρείς, ημέρα Τρίτη, οπού ήτον εορτή του εν Αγίοις Πατρός ημών Ιωάννου του Χρυσοστόμου».

   Ο ίδιος κληρικός, σε άλλο σημείο του χρονικού του, μας εξιστορεί τη συνέχεια: «Δύο δε νέοι προς το ξημέρωμα πηγαίνοντας να κυνηγήσουν, κατά τύχην απέρασαν από την στράτα των Αγίων Αναργύρων και καθώς εδιάβαιναν κοιτάζοντας από το ένα εις το άλλο μέρος βλέπουν την Εικόνα του Αγίου Γεωργίου εις τον τράφον, όλην καταλασπωμένην και καταφρονεμένην, ωσάν να ήτον τίποτες πράγμα άχρηστον. Γυρίζουν παρευθύς οπίσω, τρέχουν εις την εκκλησίαν του Αγίου Δημητρίου, λέγουν του εφημερίου πως ευρέθη η Εικόνα και καταλεπτώς του διηγούνται τον τρόπον και τον τόπον οπού την ηύραν».

   Διαβάζοντας το ίδιο κείμενο γνωρίζουμε πως στη συνέχεια συνάχθηκε όλο το ιερατείο, με επικεφαλής τον Πρωτοπαπά του νησιού και με λαμπάδες και θυμιάματα πήγαν στον τόπο που ήταν πεταμένη η εικόνα, την πήραν και την μετέφεραν με επισημότητα στο Φόρο (την πλατεία Αγίου Μάρκου), όπου εκεί διάβασαν αφορεσμό για τους ιερόσυλους. Μετά, «με την ιδίαν τάξιν», έφτασαν μέχρι το πλάτωμα των Αγίων Σαράντων και ξαναδιάβασαν αφορεσμό. Τέλος την μετέφεραν στο ναό της, όπου την τοποθέτησαν στη θέση της.

   Μα η ιστορία δεν σταματά εδώ. Η ανόσια πράξη θα έπρεπε να τιμωρηθεί. Έτσι λίγες μέρες αργότερα, στις 24 του ίδιου μήνα με την κλοπή, ο Ιερώνυμος Ρενιέρης, ένας από τους «Καταστιχατόρους» της Γαληνοτάτης, καλεί στο σπίτι του, στην σκοντράδα του Αγίου Δημητρίου του Κόλα, τους Σανιτάδες (Υγειονόμους) και τους εμπιστεύεται πως πολλοί από τους στρατιώτες του είχαν πανούκλα. Η αρρώστια γρήγορα επεκτάθηκε σ’ όλη τη συνοικία, αλλά και την πόλη.

   Η επιδημία αυτή αποδόθηκε σ’ εκδίκηση για την κλοπή και την βεβήλωση της εικόνας και όλοι με προσευχές και νηστείες παρακαλούσαν τον Μεγαλομάρτυρα να τους απαλλάξει από το θανατικό και όπως μας γράφει ο συντάκτης του σχετικού χρονικού: «όλες οι γειτονιές εις τες τριάντα του Ιανουαρίου εις τους χιλίους εξακοσίους ογδοήντα εννέα (1689) έμειναν παντελώς ελεύθερες από κάθε υποψίαν κακού». Όταν αυτό έγινε, θεωρήθηκε θαύμα του Αθλοφόρου κι έτσι καθιερώθηκε η σχετική γιορτή. Ακολουθία της έγραψε ο ίδιος ο Νικόλαος Γαβριηλόπουλος, που τυπώθηκε στην Βενετία το 1710.

   Από την πολιτεία, επίσης, θεσπίσθηκε να γίνεται την 30η Ιανουαρίου κάθε χρόνο κι επίσημη λιτανεία τής εικόνας τού Καμαριώτη, την οποία με διαταγή τού Προβλεπτή Αλοϊσίου Κουερίνη, η οποία εκδόθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1689, ήταν υποχρεωμένοι να παρακολουθούν και να συμμετέχουν σ’ αυτήν ο Πρεβεδούρος, οι Σύνδικοι και ο Υγειονόμος της πόλης.

   Παράλληλα ανοικοδομήθηκε και εκκλησία, για να στεγαστεί η θαυματουργή εικόνα, σε οικόπεδο που παραχώρησε γι’ αυτό το σκοπό, ο ευγενής Γιάκουμος Κομούτος, ο οποίος έκτισε και το ναό σε μνήμη των γονέων του. Η ιερή αυτή στέγη της πόλης μας, γνωστή σαν Άγιος Γεώργιος του Κουμούτου, βρισκόταν κοντά στην πλατεία Αγίου Μάρκου, στην αρχή της σημερινής οδού Μαντζάρου κι εκεί που σήμερα βρίσκεται άκτιστο, ευτυχώς, το οικόπεδό της, με λίγα κυπαρίσσια.

   Αυτά για την ιστορία και να τα θυμόμαστε, όσοι επιθυμούμε την συνέχεια και ψάχνουμε τις ρίζες μας. Μα δεν θα ήταν κακό κάπου να γίνεται κι η καθαρά δική μας αυτή γιορτή.

   Είναι κι αυτή ένα χαρακτηριστικό κομμάτι της ιστορίας μας.

Παύλου Φουρνογεράκη: ΑΝΤΙΔΩΡΟ ΤΙΜΗΣ (ποίημα)

 Αφή  του οίστρου

το καλάθι συγκομιδής

Οσμές του Τζάντε σκιάζει χαρμο-

λύπη

Τα μονόφυλλα δώρα

σε μολυβένιο φόντο

Πυρογράφε ποιητή

 άπορη πόλη ευεργετείς

Ζάκυνθος, 26-1-2013

ΥΓ. Αφιερωμένο στον αγαπητό φίλο ποιητή Διον. Σέρρα, που απλόχερα δωρίζει από καρδιάς τα εσώτερά του.

Παύλου Φουρνογεράκη: Π Λ Ω Τ Ο Ι (ποίημα)

Απόλαυσε τη βροχή,

 για δες πώς ξεπλένει τις βρομιές μας

ή

πώς τις μαζεύει στα βουλωμένα αδιέξοδα

 μπροστά στις μπασιές στην άκρη του δρόμου.

Αδιάβροχα και γαλότσες

σκονίζουν τα ράφια της ρεμπελιάς μας.

Ζάκυνθος, 25-2-2013

Απόστολου Θηβαίου: ΤΟ ΡΗΓΜΑ [Σχόλιο στον πίνακα του Δ. Θεοτοκόπουλου «Ο διαμερισμός των Ιματίων του Ιησού»]

Μια αποτύπωση του γεγονότος, μια προδρομική, φωτογραφική απεικόνιση του Θείου δράματος. Έτσι μπορεί να συνοψισθεί η αναπαράσταση των απειλούμενων ιματίων του Ιησού, προτού βρεθεί στο σπουδαίο ύψος της πίστης του, στην πιο επώδυνη από τις λανθασμένες, ανθρώπινες ροπές. Τα πρόσωπα κοιτούν με ευθύτητα τον ζωγράφο. Ή μάλλον εκείνος είναι που αντικρίζει με τέτοια τόλμη τους απροσδιόριστους υποτελείς των αρχών, ενδεδυμένους με τις προσεγμένες στολές, τα λευκά κολάρα, τις σκούρες πράσινες στολές τους. Πρόκειται για μια λαμπρή εφαρμογή εκείνης της θεωρητικής αρχής με την οποία ο Τόμας Μαν προικίζει τις αστικών καταβολών νουβέλες του. Η δικαιοσύνη δεν συνιστά μια χαρωπή αποφασιστικότητα, μα μελαγχολία. Ετούτο ακριβώς το μέγεθος, μια ιστορική, σιωπηρή συνείδηση αναβλύζει μέσα από το έργο του μεγάλου Κρητικού. Και είναι μες στη σιωπή ετούτου του αισθήματος όπου και φύεται ολόκληρη η ανδροπρέπεια της ζωγραφικής δημιουργίας του. Μιας δημιουργίας η οποία πραγματώνει μες στη μοναδικότητά της τη συνύπαρξη των ήδη επεξηγημένων πραγμάτων, δοσμένων όμως με μια αισθητική και επεξηγηματική οικουμενικότητα. Πάει να πει πως μιλούμε για την πρόθεση του χρωστήρα, του Θεοτοκόπουλου του ίδιου τη φιλοδοξία να εμπεριέχει ολόκληρο το εύρος της ιστορικής μηνυματικής. Το βαθύ πορφυρό των ιματίων του Χριστού δεν συνιστά μια πιστή ανάπλαση των σωζόμενων, εικονοπλαστικών μαρτυριών. Μες στην ένταση της αποχρώσεως υφίσταται η επιθυμία της θεϊκής διαφοροποιήσεως, της ανάδειξης του Χριστού σε ένα κέντρο αισθητικό και συνάμα ηθικό. Μα τούτο το τελευταίο όριο να διατυπώνεται καθώς προείπαμε με δισταγμό και μέτρο και λιτότητα. Σαν να υπερισχύει η ενσυνείδητη τήρηση του μέτρου και της αριστοκρατικότητας μιας ανθρώπινης γεωμετρίας, αναδεικνυόμενης μες στην τόση βαναυσότητα. Η θεματική του Θεοτοκόπουλου μόνο ως τυχαία δεν μπορεί να κριθεί. Διότι στην επιφανειακή θρησκευτικότητά της, μπορεί κανείς να διακρίνει στα νωπά, σχεδόν μάτια του Ιησού τη σαρκική απόγνωση και την αδυναμία και είναι ετούτη η παραδοχή μια λαμπρή, λυτρωτική θεώρηση του γεγονότος και της πνευματικής του ισχύος. Ένας Θεός παραδομένος στη λατρευτική αφετηρία του προσώπου του. Ο άνθρωπος στην κορυφή της παρακμιακής του κομψότητας, αποτυπωμένος, καθώς οι θαμπές, φωτογραφικές πλάκες των αρχών του αιώνα που τον δείχνουν με αφέλεια και αφοπλισμό στο βλέμμα, μια απόσταση μεταξύ του ιδίου και της τεχνικής.

Μια αποτύπωση εκείνης της στιγμιαίας, κοσμοϊστορικής παρουσίας του ανθρώπου ακριβώς στο σημείο του ρήγματος μεταξύ εκείνου και μιας ανεπιστρεπτί, λησμονημένης, ιστορικής ηθικής. Ετούτος είναι ο σωζόμενος Χριστός του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Μια Γκιόστρα κριτικής

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Ένα γεγονός, σαν περάσει στην λογοτεχνία, κερδίζει αυτομάτως και την αιωνιότητα. Η Γκιόστρα, αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας όλων εκείνων των ελληνικών διαμερισμάτων, που δεν γνώρισαν «την μάστιγα εχθρών τυράννων», κατά την επιγραμματική ρήση του Ανδρέα Κάλβου, από τα στάδια της αναμέτρησης των ιπποτών, είχε την τύχη να γίνει στίχος στα ταλαντούχα χέρια του Βιτσέντζου Κορνάρου και του Θεόδωρου Μοντσελέζε, να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στις σελίδες του «Περίπλου» του Διον. Ρώμα, να γίνει σάτιρα στα πικρόχολα χείλη του Κουτούζη και να φτάσει μέχρι σήμερα, όπου στην μορφή της αναβίωσής της και της επαναφοράς της στη ζωή των σύγχρονων Ζακυνθινών, έγινε πηγή έμπνευσης και στάθηκε αφορμή για τη νεότερη ποιητική δημιουργία του νησιού.

   Οι έφιππες αναμετρήσεις της δεν απασχόλησαν μόνο συμμετέχοντες και κοινό την εποχή της ακμής της, ούτε περιορίστηκαν στις ρομαντικές σελίδες της ιστορίας. Με τη νεότερη επαναφορά τους απέδειξαν πως μπορούν να ευημερήσουν και στην σημερινή, τουριστική εποχή μας, να κρατήσουν τον αρχέγονο ερωτισμό τους και να γίνουν αφορμή για άμιλλα και ευγενική διαμάχη.

   Αυτό όμως που δείχνει την αξία αυτών των αγώνων, αλλά και την διαχρονικότητά τους, δεν είναι μόνο η επανάκαμψή τους, έστω και στην αναβιωτική τους μορφή, αλλά και η προέκτασή τους και η μεταφορά τους σε άλλα πεδία διαμάχης και σύγκρουσης, εκτός από τους γνωστούς τόπους και τρόπους διεξαγωγής τους.

   Έτσι το ότι πρόσφατα ο Νάσος Βαγενάς δημοσίευσε κάποια δικά του «κείμενα κριτικής διαμάχης», όπως ο ίδιος από το εξώφυλλο ήδη σημειώνει, και τους έδωσε τον γενικό τίτλο «Γκιόστρα», δείχνει το πόσο σήμερα μπορεί να χρησιμοποιηθεί η πανάρχαια αυτή λέξη και να λειτουργήσει, αλλά και την σημασία ενός μεγάλου και ιστορικού γεγονότος, το οποίο ακόμα και στις μέρες μας μπορεί να ερμηνευθεί από κοινό και αναγνώστες.

   «Οι κριτικές διαμάχες στο πεδίο των λογοτεχνικών σπουδών – όπως άλλωστε και σε κάθε άλλο πεδίο – αποτελούν μια σημαντική κινητήρια δύναμη», γράφει ο ίδιος ο δημιουργός στον πρόλογό του. Με τον τρόπο αυτό δικαιολογεί την ένταση των γραφόμενων. Εξάλλου ο ίδιος από το ξεκίνημα κιόλας του βιβλίου του μας ξεκαθαρίζει την πρόθεσή του και μας δικαιολογεί άριστα την επιλογή του τίτλου του. «Το ότι η έντασή τους», τονίζει, «υπερβαίνει τις περισσότερες φορές την ηπιότητα ενός κριτικού διαλόγου είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο διαχειρίστηκαν τη διαφωνία οι διαμαχόμενοι στο πλαίσιο των επί του θέματος κριτικών συμφραζομένων». Και για να μην παρεξηγηθεί διευκρινίζει: «Η ηπιότητα στις κριτικές συζητήσεις είναι αρετή, όμως όχι πάντοτε. Σε αρκετές περιπτώσεις αντί να διευκολύνει εμποδίζει την κριτική μελέτη των θεμάτων».

   Τα παραπάνω, εκτός από τους υποψιασμένους και τους άριστους γνώστες, μπορούν να τα κατανοήσουν και όλοι αυτοί, οι οποίοι από το 2005 παρακολουθούν την αναβίωση της Γκιόστρας της Ζακύνθου, η οποία διεξάγεται πια, όχι τυχαία και για το θέμα που μας απασχολεί, στην πλατεία Σολωμού, εκεί που ο ανδριάντας του μας επιβάλει την ύπαρξή του.

   Πρέπει να τονιστεί, μάλιστα, πως στις σελίδες του βιβλίου, όπως και παλιότερα συνέβαινε στην ιστορία του νησιού μας, στην Γκιόστρα αυτή αναμετριέται και ο τόπος μας και λαμβάνει ουσιαστικά μέρος, μια και ο Νάσος Βαγενάς, άριστος γνώστης της δημιουργίας μας, δεν παραλείπει να βάλει στην μια μεριά των ανταγωνιστών τον ιόνιο χώρο και να του δώσει, όπως δικαιούται, τη νίκη και τον κρίκο.

  Έτσι αντικρούει, για παράδειγμα, όλους αυτούς που δεν δέχονται την πεζογραφία των Επτανήσων και με στοιχεία αποδεικνύει και την πρόοδο των νησιών μας και σ’ αυτόν τον τομέα της λογοτεχνία, που μπορεί να τον επισκιάζει η ποιητική γραφή των Κορυφαίων Σολωμού και Κάλβου, αλλά δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος.

   Σπουδαία για μας τους Ιόνιους, αλλά και για τη νεοελληνική, λογοτεχνική παραγωγή γενικότερα τα όσα ισχυρίζεται ο συγγραφέας στα κείμενά του και ακόμα σπουδαιότεροι οι κατάλογοι που συνθέτει με τα πρωτότυπα και μεταφρασμένα έργα των δικών μας δημιουργών.

   Μα και τα άλλα κεφάλαια έχουν τρομερό ενδιαφέρον και μας προκαλούν για να περιμένουμε το νικητή. Για του λόγου το αληθές αντιγράφουμε τίτλους: «Πότε αρχίζει η νεοελληνική λογοτεχνία;», «Λογοτεχνία και βιογραφισμός», «Ακόμη λίγα για τον Καρυωτακισμό», «Κριτική από μνήμης», «Νεοελληνική φιλολογία της Αμερικής».

  Στην αρχή του βιβλίου του ο Νάσος Βαγενάς μας θυμίζει κάποιους στίχους του Κορνάρου, από την Γκιόστρα του Ερωτόκριτου. Είναι σημαδιακοί και πολυδιάστατοι. Τους αντιγράφουμε:

Η σάλπιγγα, το βούκινο πολλή βαβούρα δίδει

σημάδι πως εσκόλασε στη γκιόστρας το παιχνίδι.

   «Σκολάζοντας» ο αναγνώστης το βιβλίο χαίρεται που ακόμα μπορεί να υπάρξει αναμέτρηση. Απόλυτη σύμπνοια υπάρχει μόνο στην ανυπαρξία. Η ζωή απαιτεί την Γκιόστρα της!