Παύλου Φουρνογεράκη: ΜΑΝΙΑΣΜΕΝΟΙ ΤΡΟΧΟΙ (ποίημα)

Οσμή βρυχωμένης ασφάλτου

η άδεια θέση

και τα βιβλία πώς ν’ ανοίξουν στη γνώση

Η σπίθα της νιότης

σάλεψε την ανταρσία στο ξέσπασμά της.

Άδη

πώς εράς το αρυτίδωτο την ώρα τού βλαστού του

γεννήτορες υφαίνουν γοερά την προίκα των αγγέλων

με το καντηλάκι στην άκρη του δρόμου

και την πρόληψη για φυλαχτό μας

Ζάκυνθος, 10-1-2013

[Εικαστικό σχόλιο στο ποίημα: Έργο τού Αλέξανδρου Βασμουλάκη]

Εφηβεία και Πρόληψη Τροχαίων Ατυχημάτων από την Οικογένεια και το Σχολείο

Ομιλία τού ΠΑΥΛΟΥ ΦΟΥΡΝΟΓΕΡΑΚΗ

Κυρίες και κύριοι,

Νομίζω πως οι πιο πολλοί μας έχουμε βιώσει μια μικρή ή μεγάλη εμπειρία από τροχαίο δυστύχημα ένα μπουκέτο λουλούδια, όμως, στην άδεια καρέκλα του σχολικού θρανίου, λίγο μετά, αφότου τρύπωσε ο Άδης κι έκλεψε τη ζωή μες στην καλύτερη την εφηβική την ώρα, είναι για μας τους δασκάλους τραγική εμπειρία. Τα παιδιά μας, οι μαθητές που καλούμαστε να διαπαιδαγωγήσουμε και που αγωνιζόμαστε να συμπορευθούμε στη σχολική τάξη και στη ζωή, με αυτή την ιδιαίτερη σχέση δασκάλου μαθητή, μας κάνουν να βογκάμε από τον πόνο της απουσίας τους ή στην καλύτερη περίπτωση να πονάμε από την πρόσκαιρη ή χρόνια αναπηρία,  μετά από ένα τροχαίο ατύχημα.

Εκείνες οι ώρες που τα δάκρυα δύσκολα κρύβουν τα αισθήματά μας δίνουν τη σκυτάλη στο χρόνο της περισυλλογής για τις ευθύνες του καθενός μας.

·   Τι κάναμε εμείς οι δάσκαλοί τους για να προλάβουμε την κακιά τη στιγμή;

·   Ενημερώσαμε;

·   Ευαισθητοποιήσαμε;

·   Αποτελέσαμε παράδειγμα για μίμηση σχετικά με την οδική συμπεριφορά μας;

Και τότε διαπιστώνουμε ότι οι απαντήσεις είναι αποκαρδιωτικές. Στο αναλυτικό πρόγραμμα των μαθημάτων της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης δεν συμπεριλαμβάνεται η μάθηση των κανόνων οδικής ασφάλειας κι εμείς  στο Λύκειο, εκεί που χτυπά η ένταση της εφηβείας, αδυνατούμε να αφιερώσουμε από το χρόνο διδασκαλίας γιατί πιέζει ή εξεταστέα ύλη.

Όσον αφορά επίσης στο δικό μας ρόλο, ως πρότυπα συμμόρφωσης με τον  κώδικα οδικής κυκλοφορίας, θα τον χαρακτήριζα αρκετά αμαρτωλό. Λίγοι είναι εκείνοι που φορούν κράνος όταν οδηγούν τα δίτροχά τους και αρκετοί είναι οι οδηγοί των τετράτροχων που στην κλειδαριά  της ζώνης ασφαλείας δεν θηλυκώνουν τη δικιά τους ζώνη, αλλά κάποιο υποκατάστατό  για να μη σφυρίζει η υπενθύμιση κινδύνου.

Αν επισκεφθείτε δε τις εισόδους των Λυκείων του νησιού μας θα βρείτε δεκάδες παρκαρισμένα μηχανές και μηχανάκια και αν ψάξετε στις τσέπες των νεαρών χρηστών τους δε θα βρείτε διπλώματα οδήγησης, και πολλές φορές ούτε και άδειες κυκλοφορίας. Δεν γίνεται λόγος, βέβαια, για κράνος και προστατευτική ενδυμασία. Στους δρόμους εξάλλου γύρω από τα σχολεία εκκωφαντικές εξατμίσεις μηχανών που κινούνται μόνο πάνω στην πισινή ρόδα (οι γνωστές μας σούζες) κάνουν επίδειξη ανδρικής δύναμης και δεξιοτεχνίας, κυρίως για την ερωτική προσέλκυση του άλλου φύλου.

Εμείς οι γονείς, από την προηγούμενη εποχή της σπατάλης και του δανεισμένου θεού του χρήματος,  θεωρήσαμε ότι επιτελούμε το καθήκον μας προς τα παιδιά μας, με τους να τους παρέχουμε πολλά υλικά αγαθά αλλά ελάχιστο από το χρόνο και τα αισθήματά μας. Άλλωστε, πού να τον βρούμε το χρόνο και τα αισθήματα, αφού έπρεπε να δουλεύουμε περισσότερο για το «εγώ» μας και για να προβληθούμε στους άλλους με τα αποκτήματά μας. Αγοράσαμε λοιπόν μηχανάκια στους ανήλικους γιους μας, επιτρέψαμε ή ανεχτήκαμε συνεπίβαση στις κόρες μας, κυρίως όμως αδιαφορήσαμε! Τα εμπιστευθήκαμε ως οδηγούς στα τροχοφόρα μηχανήματά μας (αυτοκίνητα, μηχανές, τρακτέρ κλπ) για να υπηρετήσουμε τον κακώς εννοούμενο ανδρισμό της κοινωνίας μας σε μια ηλικία που δεν έχουν ακόμα την απαιτούμενη ωριμότητα. Τα αφήσαμε να οδηγούν μόνα τους χωρίς τα εφόδια της γνώσης και της συνείδησης υπακοής στους κανόνες. Τα αφήσαμε απροστάτευτα σε μια κοινωνία ανάγωγη στους επικίνδυνους δρόμους των πεζών και των τροχοφόρων για να τα ξεφορτωθούμε, να μη μας κλέβουν από το χρόνο μας, όταν θέλουν να μετακινηθούν για το σχολείο τους, τα φροντιστήριά τους, τη διασκέδασή τους, να μεθύσουν ή ντοπαριστούν ανεξέλεγκτα στα βραδινά μπαρ, να δοκιμάζουν τις αντοχές, τις δικές τους και των τροχοφόρων.

Εκείνα ένιωσαν την ηδονή της ταχύτητας και της ελευθερίας, παρόλο που το κοντέρ έδειχνε το κόκκινο του κινδύνου και της ασυδοσίας. Στα ισχνά και ύπουλα ταπέτα της ασφάλτου δεν υπήρξε ο απαραίτητος φραγμός: η  σήμανση, ο έλεγχος της τροχαίας, το συναίσθημα του φόβου, αλλά και της αγάπης για τη ζωή τη δικιά τους, των οικείων και των φίλων τους που συνεπιβαίνουν ή θρηνούν μετά από πιθανό ατύχημα.

Εμείς  οι γονείς, ακόμα, αφεθήκαμε στις ξέφρενες ηδονές του υλοζωισμού μας, διαλύσαμε τις προσωπικές, οικογενειακές  και κοινωνικές μας σχέσεις, δε σκύψαμε στα αδιέξοδα των εφήβων για να καταλαγιάσουμε την ορμή και την ένταση της ηλικίας. Ενδώσαμε, υποχωρήσαμε στις πρόωρες βασανιστικές απαιτήσεις τους, ενώ παράλληλα παραμένουμε κάκιστα πρότυπα οδικής συμπεριφοράς.  

Είναι γεγονός ότι τα παιδιά στην εφηβεία ασκούν αφόρητες πιέσεις ανεξαρτησίας, νιώθουν την ανάγκη να γνωρίσουν και να βιώσουν γρήγορα τον κόσμο των μεγάλων. Η πορεία προς την ενηλικίωση συσσωρεύει δυσβάστακτη ενέργεια και οι έφηβοι χωρίς άθληση δεν ξέρουν πού να τη διοχετεύσουν. Πειραματίζονται για να εντυπωσιάσουν το άλλο φύλο, να εκφράσουν τον ερωτισμό τους ή την απογοήτευσή τους, να συγκριθούν με τους συνομηλίκους τους, να αντιδράσουν στην καταπίεση του σχολείου, της οικογένειας, της κοινωνίας κι έτσι παραδίδονται στην πλάνη της ταχύτητας. Πολλές φορές μάλιστα, προκαλούν τον ίδιο το θάνατο, γιατί μισούν τον εαυτό τους που δεν είναι διαφορετικοί ή θέλουν να προκαλέσουν τον πόνο στους ίδιους τους γονείς τους.

Δάσκαλοι και γονείς πρέπει να σκύψουμε στα ψυχολογικά προβλήματα των δεκαεξάρηδων. Η ενημέρωση και η συζήτηση, παρ’ όλες τις διαφωνίες και τις αρνήσεις, δρα κατασταλτικά, ωριμάζει τους νέους, δημιουργεί συνθήκες συναισθηματικής ασφάλειας. Η απομόνωση και το αγεφύρωτο χάσμα των γενεών γεννά τα δάκρυα και τα καντηλάκια της ασφάλτου.

Κυρίες και κύριοι,

Τα ελπιδοφόρα μηνύματα που μπορώ να σας μεταφέρω από τη σχολική κοινότητα είναι η κυκλοφορική αγωγή που δίνεται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, τα προαιρετικά προγράμματα αγωγής υγείας στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο και ο νέος θεσμός των ερευνητικών εργασιών που εφαρμόζεται από πέρυσι στα Λύκεια. Σύμφωνα με το νέο περιεχόμενο σπουδών στο Λύκειο τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν από θέματα που προτείνει ο σύλλογος των διδασκόντων για να πραγματοποιήσουν σχετική έρευνα και να βαθμολογηθούν. Ένα από τα θέματα μπορεί να είναι και αυτό που συζητάμε σήμερα, οπότε ο μαθητής θα έχει μια βιωματική σχέση με το θέμα, θα ψάξει πηγές, θα ρωτήσει τους συμμαθητές του και την κοινωνία, θα μάθει τους κανόνες, θα δει τραυματίες, θα ευαισθητοποιηθεί, θα ενημερώσει, θα προσεγγίσει διαφορετικά τα πράγματα, θα βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Ο κ. Νέγκας και ορισμένοι από σας έχετε μια τραγική βιωματική σχέση με την  άσφαλτο και σας ευχαριστούμε που μοιράζεστε τον πόνο σας μαζί μας εργαζόμενοι για την πρόληψη. Νομίζω ότι και οι ψυχολόγοι εξαίρουν τη βιωματική σχέση με τα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο και δίνουν λιγότερη σημασία στην απλή ενημέρωση.    

Ως υπεύθυνος ΣΣΝ υπόσχομαι να βάλω κι εγώ ένα λιθαράκι στην πρόληψη των τροχαίων ατυχημάτων, παροτρύνοντας τους συναδέλφους μου να υλοποιήσουν προγράμματα αγωγής υγείας στο Γυμνάσιο, που αφορούν στην οδική  συμπεριφορά, καθώς και να προτείνουν αντίστοιχο project στα Λύκεια. Υπόσχομαι επίσης ότι θα εξακολουθήσω να τηρώ τον ΚΟΚ ώστε να γίνομαι σωστό πρότυπο στους μαθητές μου και να μειώνω τις πιθανότητες να προξενήσω οδικό ατύχημα. Θα μάχομαι επίσης  για να σταματήσει αυτή η μάστιγα της μούντζας, της βρισιάς και της κατάρας που απευθύνεται εναντίον όλων εκείνων που υπερβάλλουν στο τιμόνι. Στη θέση τους ας βάλουμε την προσευχή  μας ώστε να φωτίζεται ο δρόμος, η σκέψη και η πράξη τους. Νομίζω ότι αν καθένας από μας βελτιώσει τη δική του συμπεριφορά ως πολίτης κι επαγγελματίας και μαζί με τους συλλογικούς αγώνες θα μειώνεται κάθε είδους κίνδυνος   στη σημερινή φτωχή ελληνική πραγματικότητα.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας! 

Ζάκυνθος, Γενάρης 2013

[Εικαστικό σχόλιο στο κείμενο: Έργο τού Αλέξανδρου Βασμουλάκη]

Η παράδοση και η κατάδοση

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Θεοφάνια Ζακύνθου, το 1902.

Οι λέξεις όταν χρησιμοποιούνται συχνά κι από μόδα, αλλά επίσης σαν μπαίνουν στα χείλη ή την γραφίδα άσχετων κι ημιμαθών, χάνουν κυριολεκτικά τη σημασία τους. Εξευτελίζονται. Τι σημασία, για παράδειγμα, μπορεί να έχει σήμερα το «λαός», μετά από τόση δημοκοπία και τι το «εθνικός», ύστερα από τόση εκμετάλλευση; Χάσανε κι οι δύο την γνήσια, την πρωταρχική τους σημασία και στην καλύτερη περίπτωση προξενούν αδιαφορία, αν όχι απέχθεια κι αντίδραση. Πολυφορέθηκαν  από σκοπό κενό και τους στερήθηκε η αγνότητα της γέννησής τους. Με λίγα λόγια εκπορνεύτηκαν.

   Μια άλλη λέξη που τελευταία ακολουθεί την τύχη των προηγούμενων κι αρχίζει να προξενεί φρίκη, ιδίως σε περιόδους γιορτών κι επετείων, σαν αυτές που πρόσφατα ζήσαμε, είναι και το «παραδοσιακός», η οποία, από μόδα περισσότερο κι από αβασάνιστη συνήθεια, αλλά και μη γνώση, μπαίνει συχνά σε πηγαίους τίτλους κι αποτελεί επιπόλαια κι ανεύθυνη κριτική ή πιο σωστά ισοπεδωτικό λιβάνισμα.

   Έτσι τις μέρες της αρχής του νέου χρόνου διαβάσαμε κι ακούσαμε, πολύ συχνά δυστυχώς, για «παραδοσιακές» βασιλόπιτες, που έκοψαν οι διάφοροι σύλλογοι, αναζητώντας λόγο ύπαρξης, για την συνέχιση εθίμων, από τα οποία τα περισσότερα είναι ξενόφερτα κι εντελώς άσχετα, αν όχι αντίθετα, με την ζακυνθινή κι επτανησιακή γενικότερα νοοτροπία, καθώς κι επαίνους γι’ αβασάνιστες απομιμήσεις αυτών που προβάλει η τηλεόραση και στερούν από τον κάθε τόπο την ταυτότητά του, δίνοντάς του μιαν απρόσωπη παγκοσμιοποίηση.

  Μ’ αλήθεια τι παράδοση μπορεί να έχει στη Ζάκυνθο η κοπή μιας βασιλόπιτας, η οποία ήρθε πρόσφατα και στο νησί μας, από τα θύματα του κάθε Μαμαλάκη, όταν οι μνήμες μας είναι άλλες κι οι αναμνήσεις μας κρύβουν διαφορετικές εικόνες;

  Προσωπικά θυμάμαι πάντα, σαν παιδί, αμέσως μετά την γιορτή του Αγίου μας, περνώντας μπρος από τους φούρνους, να ξεχύνεται παντού η ευωδιά της ντόπιας μας παράδοσης της χριστοπαραμονιάτικης κουλούρας κι από αυτήν καταλάβαινα για πρώτη φορά πως έρχονται Χριστούγεννα και μια ζεστασιά κυρίευε τη ζωή μου. Η μυρωδιά επίσης των βραστών κρεάτων στην αρχή κι ύστερα η γευστική ανάμνηση του αυγολέμονου, μου τόνιζαν την μεγάλη γιορτή και την σωτήρια Γέννα, πολύ περισσότερο απ’ όλα αυτά που πρόσφατα γύρω μου συμβαίνουν τέτοιες μέρες και δίνουν το εορταστικό κλίμα των ημερών. Όπως και να το κάνουμε αυτά είναι τα βιώματά μου κι αυτά μου αναζωπυρώνουν μνήμες κι αναμνήσεις. Όλα τ’ άλλα με αφήνουν αδιάφορο και μάλλον με αποκόβουν από τις ρίζες μου.

   Σαν γνήσιος Ζακυνθινός θέλω την μεγαλοπρέπεια του αγιασμού των υδάτων, την ημέρα των Φώτων, με το Σταυρό να βουτιέται από τα χέρια του Δεσπότη στην θάλασσα κι όχι έναν κληρικό να ψαρεύει… τσιπούρες. Αυτά μου τα δίδαξε η αισθητική των προγόνων μου και μ’ αυτά θέλω να ζήσω. Διαφορετικά ξεκινώ απ’ την αρχή, χάνω την καταγωγή μου και βρίσκομαι μετέωρος.

   Θυμάμαι κάποια σεβάσμια γυναίκα, που τα παιδιά της κάποτε της πρότειναν να ψήσουν οβελία το Πάσχα κι αυτή αντίδρασε. «Την Λαμπρή», τους είπε, «θέλω να βγάλω τα καλά μου τραπεζομάντιλα, τα πιο πολυτελή μου σερβίτσια και μαχαιροπήρουνα, να βάλω λουλούδια στα βάζα μου και να καταλάβω πως είναι χρονιάρα μέρα. Τι σας έκαμα και θέλετε Πασχαλιάτικα να κε κυλήσετε τσου σβώλους;». Και τα λόγια της, για μένα τουλάχιστον, ήταν η καθαρά τζαντιώτικη αντίσταση και διαμαρτυρία σ’ έναν προαναγγελλόμενο θάνατο, σε μια προγραμματισμένη πτώση.

   Η παράδοση για να τηρηθεί χρειάζεται γνώση. Εμείς σήμερα την θεωρούμε μίμηση, η οποία καταντά απομίμηση. Αντιγράφουμε αυτά που μας επιβάλουν και στην ουσία μηρυκάζουμε. 

   Έτσι πιστεύουμε πως ακούσαμε ποιοτική μουσική σε συναυλίες, οι οποίες αρχίζουν με θλιβερές, προεκλογικές φιέστες. Κάνουμε πολιτισμό φωτοτυπίας. Τραγουδάμε αυτό που δεν δέχτηκε ποτέ το αυτί των πριν από εμάς δικών μας. Παραμορφώνουμε την παράδοση, μπολιάζοντάς την με άσχετα στοιχεία, πιστεύοντας μάλιστα πως κάνουμε καινοτομία. Κι όλα αυτά από επιπολαιότητα και μη επάρκεια.

   Σίγουρα δεν πρέπει ν’ αντιγράφουμε παθητικά το χθες, αλλά να το συνεχίζουμε προσαρμοσμένο στην εποχή και τις απαιτήσεις των ημερών μας. Μα για να γίνει αυτό πρέπει να βυθιστούμε βαθιά μέσα μας και ν’ αγαπήσουμε το δικό μας. Διαφορετικά θα θυμόμαστε με τις αναμνήσεις των άλλων και θα νοσταλγούμε με τα βιώματα των διπλανών.

   Μα όλα αυτά δηλώνουν παραίτηση. Περικλείουν προδοσία.

   Μακάρι η καινούργια χρονιά να μας ξαναφέρει στον εαυτό μας. Αυτό θα είναι το πολυτιμότερο δώρο της. Τότε θα μπορούμε να συνεχίσουμε την παράδοση. Να είμαστε εμείς!

Άγγελου Καλογερόπουλου: Η ΝΕΑ ΦΩΤΙΑ [νέα ποιητική σύνθεση]

Νέα  Μάκρη 2013

Τσόκλης

1.

Τὰ νερὰ τῆς νύχτας          κατεβάζουν ἀπὸ τὸν οὐρανὸ

Κάποια κρυφὴ φωτιὰ      κι ἀστράφτει ὁ κόσμος

Καθὼς προκύπτει            στὴν ἑωθινή του καινοφάνεια.

Τότε μικρὲς ἱστοριοῦλες γιὰ χαμένα πρόβατα

ὑποδέχονται τ’ἀστέρια ποὺ πέφτουν.

 Κι ὁ ἥλιος ἀνεβαίνει ψηλὰ    πάνω ἀπ’τὴ θάλασσα

                                 πάνω ἀπὸ τὸ γοργὸ περπάτημα ἀνθρώπων εὐτραφῶν

          πάνω ἀπὸ τοὺς κάδους τῶν ἀπορριμμάτων 

μὲ τὰ σκυμμένα κεφάλια

ποὺ θὰ ὁρμᾶνε ἀλαλάζοντας κάποτε

        γιὰ ἕνα καρβέλι

        γιὰ ἕνα γινάτι

        γιὰ μιὰ προσευχή.

Ἀφοῦ ἔχει παγώσει μέσα μας ἡ ἀγάπη

ἔχει παγώσει ἡ ἀγάπη.

2.

 Μιὰ πυρκαγιὰ μπορεῖ νὰ κάψει μιὰ πατρίδα

Τότε μὴ σὲ τρομάξουνε τ’ ἀποκαΐδια καὶ οἱ στάχτες

Τὰ ἔρημα τὰ μάτια νὰ φοβᾶσαι

Τὶς ἀδειανὲς ψυχὲς

Τὸν κρότο τοῦ κενοῦ

Πάνω ἀπ’ τὶς ἀχανεῖς μεγαλουπόλεις

Καθὼς οἱ νέοι ὁρίζοντες θ ’ἀνακοινώνουν

Τὰ ἐπώδυνα πλὴν ἀναγκαῖα νέα μέτρα

Ἀφοῦ ἔχει παγώσει μέσα μας ἡ ἀγάπη

ἔχει παγώσει ἡ ἀγάπη

3.

 Ὁ ἥλιος μπῆκε στὸν Αἰγόκερω. Ἀρχίζει ὁ χειμώνας

Πέφτει ἡ νύχτα ἡ μεγαλύτερη τοῦ χρόνου

Μὰ ἡ σκοτεινή της μήτρα τίκτει ξανὰ τὸ νέο φῶς

Τὸ φῶς ποὺ κρύβεται ἀπὸ τὸ ρεῦμα αὐτοῦ τοῦ κόσμου.

Θὰ μοιάζει μὲ χριστούγεννα μετὰ

Μὰ θἆναι ἁπλῶς μιὰ Τρίτη

Παιδάκια στολισμένα μὲ λαμπιόνια

Μοιράζουνε στοὺς ἄστεγους μερίδες θαλπωρή

Στοὺς πεινασμένους

        ἕνα φιλάνθρωπο πακέτο ρύζι

Τὰ εὐλογοῦν οἱ τραπεζίτες, οἱ μεσίτες κι οἱ ἀρχιερεῖς.

Οἱ διανοούμενοι σαφῶς κατανοοῦν τὸ δράμα

Ὅμως ἔχουν δουλειὰ ἀκόμα μὲ τὰ αἴτια

Καὶ μὲ τὴν καίρια σύλληψη ποὺ πάλι τοὺς ξεφεύγει.

Καὶ ὁ εὐαίσθητος ἐγὼ

ποὺ συνεχῶς ρωτῶ ἂν ξέρουνε ποιος εἶμαι

ἀνηλεῶς κρίνω τοὺς ἄλλους.

Μὰ ἔχει παγώσει μέσα μου ἡ ἀγάπη

Ἔχει παγώσει μέσα μου ἡ ἀγάπη.

4.

 Ἂς μᾶς προλάβουν, Κύριε, οἱ οἰκτιρμοί σου

ὅτι ἐπτωχεύσαμεν σφόδρα

Κι ἀπόμειναν στεφάνια μιᾶς κηδείας στὰ σκουπίδια

Μαζὶ μὲ τ’ἀποφάγια μιᾶς γενιᾶς

Ποὺ τρώει ἀκόμη τὰ σκατά της.

Ποὺ νιώθει τὴν ἀδικία γιατὶ ἀδικήθηκε

Ποὺ νιώθει τὸ στρίμωγμα γιατὶ στριμώχτηκε

Κι ἀκόμα δὲν κατάλαβε Χριστὸ

Γιατὶ δὲν πόνεσε ἀκόμα ὅσο πρέπει.

Ἀφοῦ ἔχει παγώσει μέσα μας ἡ ἀγάπη

Ἔχει παγώσει ἡ ἀγάπη

--------------------------------------------------------------------------------------

Οἱ στίχοι στὰ πλάγια ἀπὸ τοὺς ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ  Ο καὶ ΟΑ ἀντίστοιχα

5.

Τρίζει ἡ θύρα τοῦ ἱεροῦ μέσα στὴ νύχτα

Τὸ νέο παιδὶ ἀνάβει τὴ φλογίτσα του -ἐλᾶτε

Θὰ κάψει ἡ φωτιά του τὴν καρδιά μας

 Τοῦ κόσμου τούτου τοὺς ναοὺς θὰ κάψει

Τὶς τράπεζες, τοὺς πύργους καὶ τοὺς οἴκους

Γιὰ νὰ γλυτώσει τὸν φτωχὸ ἀπ’τὸν δυνάστη

Γιὰ νὰ λυτρώσει ἀπὸ τὴν ἀδικία τὴ ζωὴ κι ἀπὸ τὸν τόκο

Ἐλᾶτε

Ὡραῖοι τῶν λαμπερῶν ὁρέων μυστικοὶ

θ’ ἀποκαλύπτουνε τὴ φωτεινὴ πλευρὰ τῶν νεφελῶν

Θὰ καταλαβαινόμαστε μὲ τὸ ἄστραμμα

μέτοχοι μυστικοὶ κι ἐμεῖς τῆς ἀρχαίας ὑπόσχεσης

ποὺ θὰ χωρέσει στὴ χώρα της ξανά.

Μιὰ νέα φωτιὰ     θὰ ξημερώνει τὴν καινούργια ὀμορφιά.

Γιὰ νὰ ζεστάνει μέσα μας ἡ ἀγάπη

Νὰ μᾶς ζεστάνει ἡ ἀγάπη.

   [Χριστούγεννα 2012-Θεοφάνεια 2013]

Θανάσης Ν. Παπαθανασίου: ΕΝΑΣ ΙΑΠΩΝΑΣ ΔΙΧΩΣ ΣΧΙΣΤΑ ΜΑΤΙΑ. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΣΑΤΚΙΝ: ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ

[Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Σύναξη 124 (2012), σσ. 83-88]

Το 2012 συμπληρώθηκε αιώνας από την κοίμηση ενός εκ των σημαντικοτέρων Ορθοδόξων ιεραποστόλων της νεότερης εποχής: του Ρώσου Νικολάου (κατά κόσμον Ιβάν Ντμίτριεβιτς) Κασάτκιν (1836-1912). Τον Φεβρουάριο του 1861 πρωτοπάτησε την ιαπωνική γη, η οποία και τον δέχτηκε στην αγκαλιά της, πάλι Φεβρουάριο, μετά από πενηνταένα χρόνια αδιάκοπης διακονίας της σάρκωσης του ευαγγελίου σε έναν αλλιώτικο πολιτισμό. Πρώτος επίσκοπος (1880) και αρχιεπίσκοπος (1906) της εν Ιαπωνία Ορθόδοξης Εκκλησίας (Χαρισουτόσου Σεϊκυοκάι - Harisutosu Seikyokai), ο Νικόλαος, του οποίου η μνήμη πανηγυρίζεται στις 3 Φεβρουαρίου, έχει αφήσει μια κληρονομιά για την οποία προεχόντως Ρώσοι και Ιάπωνες, αλλά πλέον και δυτικοί μελετητές δείχνουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, ιδιαίτερα μάλιστα μετά την ανακάλυψη των εκτεταμένων ημερολογίων του (1870-1911[1]) στα Εθνικά Αρχεία της Αγίας Πετρούπολης το 1979. Γραμμένα στη ρωσική, τα ημερολόγια είναι μπαξές πληροφόρησης για πλήθος πεδίων (ιστορία, γλωσσολογία, ιεραποστολική, πολιτισμό, διπλωματία) και καρτερούν τον κόπο όσων υποψιάζονται ότι μετά τη στροφή έχει ακόμα πολύν δρόμο. Είναι, επί πλέον, χαρακτηριστικό ότι τα ημερολόγια γέμουν και πολύ προσωπικών καταγραφών, τόσο προσωπικών, ώστε ορισμένοι εκκλησιαστικοί άνθρωποι εξέφρασαν τη δυσφορία τους για τη συνολική δημοσίευσή τους[2]. Αλλά, θα ήταν δυνατό να μαντρώνεται η σπουδή σε προεπιλεγμένο υλικό; Με τι κριτήρια; Και με τίνος απόφαση;

Οι Ελλαδίτες λάμβαναν πληροφορίες για την εν Ιαπωνία νεοσύστατη Ορθόδοξη Εκκλησία ήδη στα τέλη του 19ου αιώνα[3]. Μάλιστα το 1891 ο πρίγκηπας Γεώργιος επισκέφθηκε τη χώρα μαζί με το εξάδελφό του ρώσο τσάρεβιτς Νικόλαο Ρωμανώφ, το δε 1893 επισκέφθηκε το ιεραποστολικό κέντρο στο Τόκυο ο επίσκοπος Ζακύνθου Διονύσιος[4]. Σφαιρικότερα από ιστορικής και θεολογικής πλευράς μελετήματα εμφανίστηκαν στην Ελλάδα μισόν αιώνα μετά την εκδημία του Νικολάου, χάρη στην παρέμβαση του Διορθόδοξου Ιεραποστολικού Κέντρου "Πορευθέντες": μερικά στις αρχές της δεκαετίας του 1960[5] και κάποια το 1971[6]. Στη συνέχεια, πέρα από σποραδικά δημοσιεύματα[7], δεν ευτυχήσαμε -απ' όσο μπορώ να ξέρω- να έχουμε κάποιο συνθετικό έργο, που να έχει παρακολουθήσει την κατοπινή έρευνα. Τα πλέον διαθέσιμα σήμερα μελετήματα είναι δύο εκ των προμνημονευθέντων, αμφότερα του νυν αρχιεπισκόπου Αλβανίας, που επανεκδόθηκαν το 2009 μεταγλωττισμένα και με μια ελάχιστη προσθήκη[8]. Έξω, πάντως, από την Ελλάδα, τη χώρα με δύο θεολογικές σχολές και τέσσερις εκκλησιαστικές ακαδημίες, συναντά κανείς, κυρίως από τη δεκαετία του 1970, διαφόρων ειδών μελέτες (μεταπτυχιακών συμπεριλαμβανομένων[9]) πάνω στο έργο του φωτιστή των Ιαπώνων.

Από το πυλύεδρο έργο του Νικολάου, τρία μόνο σημεία θα επισημάνω εδώ, ενδεικτικά της δυναμικής που μπορεί να προσφέρει μια κριτική έρευνα.

1. O Νικόλαος ήταν πατριώτης, και μάλλον αρκετά επιφυλακτικός απέναντι στον αντιπαραδοσιακό μοντερνισμό. Μπορεί, λοιπόν, να φανταστεί κανείς τις αναδράσεις που επιτελέστηκαν στη συνείδησή του όταν, με το ξέσπασμα του Ρωσο-ιαπωνικού πολέμου το 1904, επέλεξε, δίνοντας προτεραιότητα στα εκκλησιαστικά κριτήρια, να παραμείνει στη γη της τοπικής του, ιαπωνικής εκκλησίας, κι όχι να αναχωρήσει, όπως οι άλλοι ρώσοι υπήκοοι, για την κατά κόσμον πατρίδα. Την εγκύκλιο που απηύθυνε στις 11 Φεβρουαρίου (πάλι Φεβρουάριος!) 1904 στο ποίμνιό του, τη μνημονεύουν διάφορα δημοσιεύματα, το εκτενέστερο όμως απόσπασμά της μας το έδωσε ο Ηλίας Βουλγαράκης[10]. Χάριν όσων δεν το έχουν υπόψη τους, το μεταγράφω στην καθομιλουμένη:

Εκπληρώστε, αδελφοί και αδελφές, ό,τι απαιτεί από σάς το καθήκον σας ως πιστών υπηκόων. Να δέεστε στο Θεό για να παρέχει νίκες στις αυτοκρατορικές σας στρατιές,  να ευχαριστείτε τον Θεό για τις νίκες που θα δωρίζει, να προσφέρετε για τις ανάγκες του πολέμου. Εσείς που θα κληθείτε στα πεδία των μαχών, πρέπει να πολεμήσετε χωρίς να νοιάζεστε για τη ζωή σας, όχι όμως από μίσος κατά του εχθρού, αλλά από αγάπη για τους συμπατριώτες σας, ενθυμούμενοι τους λόγους του Σωτήρα: "μείζονα ταύτης αγάπην ουδείς έχει, ίνα την ψυχήν αυτού θη υπέρ των φίλων αυτού" (Ιω. 5:13). Με δυο λόγια, κάντε ό,τι απαιτεί από σάς η αγάπη προς την πατρίδα [...]. Όμως, εκτός από την επίγεια πατρίδα έχουμε και επουράνια. Σ' αυτήν ανήκουν όλοι οι άνθρωποι, αδιακρίτως εθνικότητας, διότι όλοι είναι εξ ίσου παιδιά του ουράνιου Πατέρα και αδέρφια μεταξύ τους. Η πατρίδα μας αυτή είναι η Εκκλησία, της οποίας είμαστε όλοι εξ ίσου μέλη, και στην οποία τα παιδιά του ουράνιου Πατέρα απαρτίζουν πραγματικά μία και την αυτή οικογένεια. Ως εκ τούτου δεν χωρίζομαι από σας, αδερφοί και αδερφές, αλλά παραμένω στην οικογένεια που είναι δική σας, όπως και δική μου. Από κοινού καλούμαστε να εκπληρώσουμε τα καθήκοντά μας προς τον ουράνιο Πατέρα μας, όπως αρμόζει στον καθένα μας.

2. Ο Νικόλαος ανέδειξε εμπράκτως σημαντικά χαρακτηριστικά της Ορθόδοξης ιεραποστολής (δημιουργία γηγενούς εκκλησίας με γηγενή κλήρο, εκτεταμένο μεταφραστικό έργο, πρόσληψη ιαπωνικών πολιτισμικών δεδομένων κοκ). Την εποχή εκείνη, αυτά τα χαρακτηριστικά διαφοροποιούσαν αρκετά την Ορθόδοξη παρουσία από ετερόδοξες ιεραποστολές, οι οποίες συνήθως δεν διέκριναν τον εκχριστιανισμό από τον εκδυτικισμό. Για την εποχή, ήταν επαναστατική η εκ μέρους του Νικολάου κατάφαση (έστω και με μια νότα στατικότητας) της πολιτισμικής ετερότητας των λαών παγκοσμίως, όπως την εξέφρασε το 1880 απευθυνόμενος στο ποίμνιό του μετά από μεγάλο του ταξίδι στις ΗΠΑ, την Αγγλία, τη Ρωσία και την Κωνσταντινούπολη:

Έχω ταξιδέψει σ' όλο τον κόσμο δυο φορές κι έχω δει διάφορες χώρες. Υπάρχουν άνθρωποι λευκοί και μαύροι, άνθρωποι περισσότερο κι άνθρωποι λιγότερο ανεπτυγμένοι, άλλοι ντυμένοι κι άλλοι σχεδόν γυμνοί. Ο Θεός δημιούργησε διαφορετικά κλίματα, διαφoρετική ένδυση, διαφορετικές τροφές και έθιμα. Είναι φυσικό να διαφέρουν οι χώρες και οι κυβερνήσεις τους. Είναι σαφές ότι δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να τους κάνουμε ίδιο πράγμα, αλλά θα πρέπει τα πράγματα να μείνουν όπως είναι, μέχρι το τέλος του κόσμου. Αυτό είναι το θέλημα του Θεού. Παρ' όλο που η εξωτερική εμφάνισή τους διαφέρει, όλοι οι άνθρωποι είναι ένα. Δεν έχε σημασία πού ζουν. Όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι, υπό την έννοια ότι όλοι έχουν συνείδηση, γνωρίζουν τι είναι καλό και τι κακό, και διαθέτουν όλοι τη δυνατότητα για πίστη. Μήπως αυτο δεν είναι σημάδι ότι όλοι οι άνθρωποι είναι παιδιά του Θεού; Είναι Ορθόδοξο καθήκον μας να οδηγήσουμε αυτούς που είναι ακόμη χαμένοι και περπατούν στο σκοτάδι[11].       

Αλλά θα ήταν λειψή (και άρα λαθεμένη) εικόνα αν κανείς συνάγει μόνο αντιδιαστολή προς τη δυτικό Χριστινοσύνη. Ο Νικόλαος είχε επίγνωση της χριστιανικής διαίρεσης, αλλά δεν έφτανε σε απομονωτισμό (και μάλιστα, μισόν αιώνα, χοντρικά πριν από τη δημιουργία της οικουμενικής κίνησης). Τα Πρακτικά του περίφημου παγκόσμιου προτεσταντικού ιεραποστολικού συνεδρίου στο Εδιμβούργο το 1910, μνημονεύουν την απάντηση του Κασάτκιν στην πρόσκληση που του είχε απευθυνθεί, και στην οποία δεν ανταποκρίθηκε:

Τελώ σε φιλικές, ή μάλλον σε αδελφικές σχέσεις με όλους τους ιεραποστόλους των άλλων τμημάτων [σσ: του Χριστιανισμού] που γνωρίζω, και το ίδιο οι Χριστιανοί μας με τους δικούς τους Χριστιανούς. Έτσι θα παραμείνουμε, όσο μας αφορά, διότι γνωρίζουμε ότι το πρώτο χρέος μας ως Χριστιανών είναι να καλλιεργήσουμε τη χριστιανική αγάπη προς όλους τους ανθρώπους και ειδικά προς τους εν Χριστώ αδελφούς μας. Ωστόσο δεν υπάρχει πραγματική και πλήρης ενότητα μεταξύ ημών και των άλλων τμημάτων. Κι επί πλέον βρισκόμαστε μακριά από αυτή την ενότητα, διότι είμαστε διαιρεμένοι όσον αφορά τη χριστιανική διδασκαλία[12].

Ο Νικόλαος είχε προσωπικές σχέσεις με αξιόλογους ετερόδοξους ιεραποστόλους[13], αλλά συμμετείχε  και σε διαβουλεύσεις σχετικά με τη διαχριστιανική ενότητα, ιδίως με την Αγγλικανική εκκλησία. Από το 1907 συμπεριλαμβανόταν στους μέντορες της "Εταιρείας για την Προαγωγή της Ένωσης της Ανατολικής Ορθόδοξης και της Αγγλικανικής Εκκλησίας", η οποία ιδρύθηκε το 1906 στην Αγγλία και διέθετε παράρτημα στο Τόκυο. Στην ιαπωνική πρωτεύουσα ο Νικόλαος συμμετείχε, μαζί με τον π. Ηenry Scott Jefferys της Επισκοπελιανής Εκκλησίας των ΗΠΑ, σε σχετική ομάδα εργασίας[14].

3. Ο Νικόλαος ήταν αποφασιστικά προσανατολισμένος προς μια νέα σάρκωση του Ευαγγελίου. Το 1903 έλεγε στην γενική συνέλευση της εκκλησίας του:

Είμαι πεπεισμένος ότι τώρα, όπως και ανέκαθεν, στη λεγόμενη Yamato-damashii [τη γιαπωνέζικη ψυχή, το γιαπωνέζικο πνεύμα] ζει ανιδιοτελής δύναμη [...]. Αλλο ένα αξιοσμείωτο χαρακτηριστικό της Yamato-damashii είναι η ισχυρή αυτοπεποίθηση, πράγμα που κάνει τον ιαπωνικό λαό να δίνεται ψυχή τε και σώματι στον στόχο που έχει τεθεί [...]. Επί πλέον, στα βάθη του εθνικού πνεύματος των Ιαπώνων υπάρχει αναμφίβολα μια εκπληκτική θρησκευτικότητα και ως εκ τούτου αυταπάρνηση κατά τη διακονία μιας θρησκείας [...]. Δεν αμφιβάλλω πως, αν κανείς αρχίζει να αναζητά, θα βρει εδώ πατέρες σαν τον Ζεβεδαίο του ευαγγελίου, που δεν απαγόρευσε στα παιδιά του να αφήσουν τον ίδιο και κάθε τι, προκειμένου να ακολουθήσουν τον Σωτήρα. Θα βρείτε επίσης εδώ υιούς του Ζεβεδαίου, οι οποίοι είναι έτοιμοι να αφήσουν τους πατέρες τους και κάθε τι προκειμένου να υπηρετήσουν τον Θεό και Σωτήρα τους[15].     

Ποιες, λοιπόν, διαστάσεις μπορεί να λάβει η σάρκωση του Ευαγγελίου στα εκάστοτε πολιτισμικά δεδομένα, ώστε η πραγματική, συγκεκριμένη, σημερινή ζωή να εγκεντρίζεται στη Βασιλεία; Ο Νικόλαος αναγνώριζε πρωτεύοντα ρόλο στη χρήση της γηγενούς γλώσσας. "Ακόμα και στο μικρότερο εκκλησίασμα", έλεγε, "οι ακολουθίες πρέπει να γίνονται στα γιαπωνέζικα[16]". Εκπόνησε μεταφράσεις σε εκλεπτυσμένη, περίπου λόγια ιαπωνική γλώσσα. Μα, όπως συμβαίνει πάντα, μια ουσιαστική προσπάθεια μετά-φρασης αφορά όχι μόνο αντιστοίχιση λέξεων, αλλά και νοημάτων, βιωμάτων, παραστάσεων. Έχει, για παράδειγμα, επισημανθεί ότι την κυριακή φράση "τον άρτον ημών τον επιούσιον" ο Κασάτκιν την απέδωσε ως "την τροφήν ημών την επιούσιαν", με ιδεόγραμμα που κατά βάσιν σημαίνει "ρύζι"[17]. Κι από την άλλη, παρ' όλο που ο Νικόλαος εκτιμούσε εξαιρετικά την ρωσική εκκλησιαστική μουσική και φρόντιζε για την μουσική κατάρτιση των στελεχών της αρτιγέννηστης εκκλησίας, φέρεται να εξέφρασε την επιθυμία για μια εκκλησιαστική μουσική δημιουργία αληθινά ιαπωνική[18].  

Τα τελευταἰα λόγια του Νικολάου, όπως τα διέκοπτε πόνος στην καρδιά, και όπως μας παραδόθηκαν από τους αυτήκοες μαθητές του, θυμίζουν την ταπεινότητα των μεγάλων, την οποία αδιάκοπα συναντάμε στο διάβα της Εκκλησίας:

Καθώς κοιτώ το δρόμο που ακολούθησα στη ζωή μου... και τι έγινε, λοιπόν;... Μόνο σκοτάδι!... Ό,τι έγινε, έγινε από τον Θεό, κι εγώ... τι ασημαντότητα! Τίποτα, μηδέν, κυριολεκτικά μηδέν!... Και, αν μόλις και μετά βίας σώζεται ένας δίκαιος, πού θα βρεθώ εγώ, ένας αμαρτωλός; Μου αξίζει το χειρότερο μέρος της αβύσσου[19].  

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

---

[1]   Κennosuke Nakamura, "Some aspects of the life and work of St Nikolai of Japan", Saint Nikolai Kasatkin and the Orthodox Mission in Japan. A Collection of Writings by an International Group of Scholars about St Nikolai, his Disciples, and the Mission (επιμ. Michael Van Remortel – Peter Chang), εκδ. Divine Ascent Press, Monastery of St John of Shanghai and San Francisco, Point Reyes Station, California 2003, σσ. 82-86. Στα καθ' ημάς, έχουν δημοσιευτεί μερικές ειδήσεις για τα ημερολόγια. Βλ. "Ιάπωνας ανακαλύπτει στη βιβλιοθήκη του Λένινγκραντ το ημερολόγιο του Νικολάου Κασάτκιν", Πάντα τα Έθνη 3 (1982), σ. 12. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, "Αρκεί να πεις Νικολάι-Ντο", Πάντα τα Έθνη 50 (1994), σσ. 54-55. Ειρήνη Λιγνού, "Έκδοση του Ημερολογίου του Ορθοδόξου ιεραποστόλου Νικολάου Κασάτκιν", Πάντα τα Έθνη 58 (1996), σσ. 44-45.

[2]   "Εditors' Preace", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σσ. xiv-xv.

[3]   Τις ειδήσεις αυτές συγκέντρωσε ο Ηλίας Βουλγαράκης, Η ιεραποστολή κατά τα ελληνικά κείμενα από του 1821 μέχρι του 1917, εκδ. Πορευθέντες, Εν Αθήναις 1971, σσ. 196-215.

[4]   Michael Van Remortel, "Historical Introduction", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σσ. 16-17. Eleonora Sablina, "Pathways of a pilgrim from Russia", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σ. 51. Πρόκειται για τον Διονύσιο Γ΄ Πλαίσα (1852-1933)· βλ. π. Παναγιώτης Καποδίστριας, Ζακυνθινοί επίσκοποι στον κόσμο, εκδ. Ι. Μητρόπολις Ζακύνθου, 2004, σσ. 66-73.

[5]   Ν(ikita) Struve, "Η ιεραποστολική δράσις της ρωσσικής Εκκλησίας", Πορευθέντες 10 (1961), σσ. 23-24. Ι. Ν. Σαμπάτιν, "Νικόλαος Κασάτκιν", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 9 (1963), σσ. 534-535. (Αναστάσιος Γιαννουλάτος), "Orthodoxy in the Land of the Rising Sun", Orthodoxy 1964. A Pan-Othodox Symposium (επιμ. The Brotherhood of Theologians "Zoe"), Athens 1964, σσ. 300-319.

[6]   Aρχιμ. Αναστάσιος Γ. Γιαννουλάτος, Ο όρθρος της Ορθοδοξίας εις την Ιαπωνίαν, Αθήναι 1971 (το οποίο όμως αφορά μόνο την πρώτη δεκαετία της ορθόδοξης παρουσίας στην Ιαπωνία) και Βουλγαράκης, ό.π..

[7]   Βλ. λ.χ. Kawamata Käsucinde, "Eγκαίνια του Νικολάι-Ντο" (μτφρ. Στ. Παπαλεξανδρόπουλος), Πάντα τα Έθνη 4 (1982), σσ. 22-24. Μιχάλη Μακράκη, "Η συνάντηση του Ντοστογιέφσκι με τον Αρχιεπίσκοπο της Ιαπωνίας Νικολάι Κασάτκιν", Πάντα τα Έθνη  6 (1983), σσ. 26-28. Naomi Takahasi, "Ο φωτιστής της Ιαπωνίας Νικόλαος Κασάτκιν", Πάντα τα Εθνη 6 (1983), σσ. 6-7. Aπό τα πιο πρόσφατα βλ. ενδεικτικά την αναπαραγωγή των βασικών βιογραφικών δεδομένων στον Νέο Συναξαριστή, εκδ. Ίνδικτος, τ. 6, Αθήνα 2006, σσ. 31-33, στον Πρόλογο του αρχιμ. Νικόδημου Γ. Αεράκη, Ασματική ακολουθία και ιερά παράκλησις του εν αγίοις πατρός ημών Νικολάου Κασάτκιν, αρχιεπισκόπου Ιαπωνίας, εκδ. Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 2007, σσ. 5-7, και στο επετειακό Μ.Σ.Π, «Άγιος Νικόλαος (Κασάτκιν), ο φωτιστής της Ιαπωνίας. Εκατό χρόνια από την κοίμησή του (1912-2012)», Πάντα τα Έθνη 122 (2012), σσ. 3-9. 

[8]   Είναι τα "Οrthodoxy in the Land", ό.π., και Ο όρθρος, ό.π., αμφότερα στο: Αναστασίου, αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας, Έως εσχάτου της γης. Ιστορικά ιεραποστολικά μελετήματα, εκδ. Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2009, σσ. 221-287.

[9]   Στον δυτικό χώρο βλ. ενδεικτικά τις μεταπτυχιακές εργασίες: Anthony Ishido, The Achievement of St. Nicholas, Equal of the Apostles and Evangelizer of Japan (M. Div. thesis), St Vladimir's Orthodox Theological Seminary, 1974. John Bartholomew, The missionary activity of St. Nicholas of Japan (M. Div. thesis), St. Vladimir's Orthodox Theological Seminary, 1987. Τα άρθρα σε περιοδικά είναι, βεβαίως, πολυάριθμα. Ιδιαίτερη σπουδαιότητα έχει το προμνημονευθέν συλλογικό έργο Saint Nikolai Kasatkin, καθ’ όσον προσφέρει, συν τοις άλλοις, σε αγγλική μετάφραση, σημαντικά μελετήματα γραμμένα αρχικά στην ιαπωνική. Σημαντικό στοιχείο του βιβλίου αυτού είναι και οι σελίδες που αφιερώνει στους μαθητές του Νικολάου (σσ. 140-172), κάτι που κάνει πιο χειροπιαστή, πιο ιστορική την ιαπωνική περιπέτεια. Έχω, επίσης, στα χέρια μου τη δακτυλόγραφη μελέτη του Leonty H. Matsuda, An Introduction to the History of Orthdox Church in Japan: 1861-1970, χ.τ., 1984 (297 σελίδων), στην οποία όμως δεν σημειώνεται ως τι εκπονήθηκε, ούτε μπόρεσα να βρω αν στη συνέχεια εκδόθηκε. Οφείλω, τέλος, να μνημονεύσω την πτυχικακή εργασία του Νικόλαου Ταμπουρέα, Η Ορθόδοξη ιεραποστολή στην Ιαπωνία και το ιεραποστολικό έργο του αγίου ΝΙκολάου Κασάτκιν, η οποία εκπονήθηκε στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών το 2003 υπό την επίβλεψη του γράφοντος (έγκρισή της, Πράξη αρ. 12/4-11-2003).

[10] Βουλγαράκης, ό.π., σ. 202. Ο Βουλγαράκης το είχε μεταφράσει από τον Friedrich Raeder, "Die Missiontätigkeit der russischen orthodoxed Kirche", Allgemeine Mission-Zeitschroft 32 (1905), σ. 551, και γι' αυτό (επειδή δηλαδή μετέφρασε από τα Γερμανικά) απέδωσε το όνομα του αγίου ως Καζάτκιν, όπως ο ίδιος μου είχε πει, κι όχι ως το ορθό Κασάτκιν.

[11] "Remarks delivered by bishop Nikolai upon his return to Japan in 1880", Saint Nikolai Kasatkin, ό.π., σ. 189 (μεταφράζει ο γράφων).

[12] Viorel Ionita, “Cooperation and the promotion of unity: An Orthodox perspective”, Edinburgh 2010. Mission then and now (επιμ. David A. Kerr – Kenneth R. Ross), Regnum, Oxford 2009, σ. 263. 

[13] Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, "Η παράδοση ως ορμή για ανανέωση και μαρτυρία" Σύναξη 123 (2012), σσ. 34-35. Βλ. επίσης Κennosuke Nakamura, ό.π., σσ. 98-101.

[14] Eleonora Sablina, ό.π., σσ. 74-75. Κennosuke Nakamura, ό.π., σ. 100. Μitsuo Naganawa, "St Nikolai's social Influence in Tkyo", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σ. 173.

[15] Alexei Potapov, "St Nikolai's translating and publishing work", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σσ 183-184. Πρβλ. Μάρκ. 3: 17 κ.α.

[16] Alexei Potapov, ό.π., σσ 186.

[17] Galina Besstremyannaya, "Orthodox Translation of Gospel into Japanese",   http://old.pravostok.ru/ru/conference/ch_fareast/conf_2/?id=40  (πρόσβαση: 26-10-2012).

[18] Maria Junko Matsushima, "St Nikolai of Japan and the Japanese Church Singing", http://www.orthodox-jp.com/maria/Nikolai-JAPAN.htm (πρόσβαση: 26-10-2012).  Bλ. και Yoshikazu Nakamura, "A valiant missionary -  bogatyr: St Nikolai Kasatkin in the mirror of his diaries", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σσ. 116-117.

[19] "Τhe last days of the earthly life of archbishop Nikolai of Japan", St Nikolai Kasatkin, ό.π., σσ. 191-192. Πρβλ. Α' Πέτρ. 4: 18.