Τάκη Κεφαλληνού: ΟΙ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΕΣ ΜΝΗΜΕΣ ΔΕΝ ΗΣΥΧΑΖΟΥΝ. ΩΣ ΠΟΤΕ ΘΑ ΠΕΡΙΦΕΡΟΥΝ ΤΗ ΣΙΩΠΗ ΤΟΥΣ;

Ανεκλάλητος γιατί;

Ό,τι συνέβη

δεν ήταν περιττό για να εκλείψει.

Αναζητούμε μια αληθινή συνομιλία με σκιές στην ολόφωτη και συγχρόνως σκοτεινή εποχή μας, ένα πρόπλασμα μιας ώριμης συνάντησης με τον εαυτό μας.

Καμιά προσωπική φιλοδοξία δεν νομιμοποιείται να υπάρχει σ’ αυτήν την προσπάθεια που δρασκελίζει αιώνες. Ό,τι και όπως θα περιγράφεται σε αυτές τις συνέχειες ανήκει σε άλλους, κυρίως στους δημιουργούς των γεγονότων, αλλά και σε όσους εντυπωσιάστηκαν και τα κατέγραψαν στα βιβλία τους, καθώς και σ´ αυτούς που τα διέσωσαν με τις περιγραφές και τις ολοζώντανες μαρτυρίες τους. Στέκεται παρηγορητικός για όλους μας ο λόγος του Ποιητή «έργα πολλών ανθρώπων τα λόγια μας». Πολλοί, και δικαίως, εξοργίζονται με την κοσμοπολίτικη -διεθνώς και στην χώρα μας- μόδα των απομνημονευμάτων, είτε ακόμη και των ιστορικών μυθιστορημάτων. Έχουμε και εμείς συναίσθηση για το πόσο εύκολα μπορεί να παρασυρθεί κάποιος σε περιπτωσιολογίες, ανακρίβειες και περιττούς ναρκισσισμούς. Δεν επιζητούμε λοιπόν να παραδώσουμε μια απλή αναδρομή, ένα λαογραφικό γεγονός, μια ιστοριογραφία, ούτε βέβαια να περιγράψουμε μια τυπική παραβατική κοινωνική παρέκκλιση. Μοναδική μας έγνοια παραμένει αυτή η αργοπορημένη προσπάθεια, η οποία περιέχει εκτεταμένα δάνεια από βιβλία και εργασίες άλλων και η οποία θα αναζητεί ολοζωής αρχειακό πρωτογενές υλικό, να μη γυρίσει απλά τα μάτια στο παρελθόν ούτε να βαραίνει τις ψυχές μας στο μέλλον.

Tο συναίσθημα, αλλά κυρίως τη μνήμη μας, για κάτι που θεωρούμε σημαντικό, θέλουμε να διατηρήσουμε. Την μνήμη, μέσα από την οποία επιζητούμε να διευρύνουμε και να ξανακερδίσουμε το χρόνο, ο οποίος ούτως η άλλως χάνεται και για εμάς αδυσώπητα. Είναι σαν τις μνήμες που βγαίνουν άθελα από την γεύση μιας «μαντλέν», στο «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ. Γνωρίζουμε φυσικά τα απόλυτα όρια της «ταπεινότητά μας», ωστόσο δεν αποδεχόμαστε μόνο αυτή την χορηγία του χρόνου, αλλά ψάχνουμε και τον «αιώνιο δικό μας ρυθμό», φέρνοντας στο φως ένα κομμάτι της ιστορίας της Ζακύνθου, το οποίο αφορά κυρίως το Σκουλικάδο. Είναι εκεί που κατασκηνώνουν η ιστορία, ο πολιτισμός, η πολιτική δράση, η περηφάνια, καθώς και τα ανομήματα των ανθρώπων αυτού του χωριού. Τέσσερα μέρη θα περιγράφουν τις περιπέτειες και τις διαδρομές της δικής μας οικογένειάς, όπως αυτές καθορίστηκαν ολοκληρωτικά από τον τόπο και τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτή έζησε.

Κανείς, όσο ισχυρός κι αν στάθηκε σε αυτό το χωριό, δε μπόρεσε να καθορίσει είτε να αγνοήσει ολοκληρωτικά τα γεγονότα. Μια συλλογική πραγματικότητα, βαθιά ριζωμένη, ορίζει, δίνει δύναμη, καταστρέφει και στηρίζει αυτόν τον κόσμο τον «μικρό και μέγα», πράξεις και αισθητικές που αναπαράγονται από γενιά σε γενιά σχεδόν μέχρι σήμερα. 

Ίσως λοιπόν να είναι φυσικό οι Σκουλικαδιώτες να μη θρηνούν απαρηγόρητα για τις καταστροφές, για αυτούς που χάθηκαν, για όσους βαραίνουν τις ψυχές τους τα ανομήματα. Μα, όσοι πληρώσαμε ακόμα πιο βαριά το τίμημα, έχουμε το δικαίωμα να μη μπορούμε να ζούμε μακριά και χωρίς συγκίνηση.

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Νικόλαος, ιερεύς ο Κεφαλληνός

Η οικογένειά μας με το παρεπώνυμο "Γιακουμαίοι" το πρώτο εμφανίζεται σ´ εμάς με τα πρόσωπα των αδελφών Ιάκωβος, παπά- Νικόλας και Σπύρος.

Ο Ιάκωβος (Γιακουμής) έφυγε και χάθηκε στο Μοριά.

Ο παπά – Νικόλας γεννήθηκε στο Σκουλικάδο το 1810. Ήταν ο παππούς του ζωγράφου και διεθνούς φήμης χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού.

Η ιστορία και οι περιπέτειες της ζωής του, καθώς και της οικογένειας που δημιούργησε, διασώθηκαν στις μέρες μας σε διάφορα κατά καιρούς δημοσιεύματα, κυρίως όμως μέσα από το αφιέρωμα της «Νέας Εστίας» του 1958 για τον Γ. Κεφαλληνό , και αργότερα το 1991, μέσα από το δίτομο έργο του Ε. Χ. Κάσδαγλη, «Γιάννης Κεφαλληνός, ο Χαράκτης», το οποίο εξέδωσε το μορφωτικό ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας.

Αναφέρει στο έργο αυτό, μεταξύ άλλων, ο Ε. Χ. Κάσδαγλης: Ο παπά Νικόλας ήταν όμορφος με περιποιημένη εμφάνιση και με καλές εκκλησιαστικές σπουδές. Θα είχε φθάσει σε ψηλά αξιώματα, αν δεν είχε αποφασίσει να παντρευτεί. Από τον γάμο του απέκτησε τρία παιδία: τον Κωνσταντίνο που πήγε από άδικο βόλι των Πλεσσαίων, το Διονύση, πατέρα του Χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού, και τη Σταματία.

Το 1858 προσυπογράφει μαζί με άλλους ιερωμένους επιστολή του Μητροπολίτη Ζακύνθου Νικολάου προς το Γλάδστωνα, όπου ο κλήρος διακηρύσσει την θέση του για την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα (εφ. Φωνή του Ιονίου και Ρήγας, Ζάκυνθος, 6 Δεκεμβρίου 1858).

Γύρω στα 1860 αναζωπυρώνεται για τελευταία φορά η βεντέτα με την οικογένεια των Πλεσσαίων. Ένας Πλέσσας ανήμερα του Πάσχα σκοτώνει τον πρωτότοκο γιο του παπά-Νικόλα, ο οποίος πληροφορείται το φονικό μέσα στο ιερό της εκκλησίας του Σκουλικάδου και ενώ τελεί τη λειτουργία της Ανάστασης. Ο πατέρας καταπνίγει τον πόνο του, βγαίνει στην Ωραία Πύλη δίνει στο εκκλησίασμα την φοβερή είδηση αλλά και την άφεση στον φονιά.

Στη χριστιανική αυτή πράξη δεν τον ωθεί μόνο το σχήμα του και η ημέρα της Λαμπρής, αλλά και η έγνοια του για τον δευτερότοκο γιο του Διονύση 18 ετών, που θέλει να τον απαλλάξει από τις υποχρεώσεις του άγραφου νόμου της αντεκδίκησης.

Η φρόνιμη αυτή πράξη, να σταματήσει το αίμα που χώριζε τις δύο οικογένειες, δεν στάθηκε ικανή ν’ αφοπλίσει το χέρι ενός άλλου μέλους της οικογένειας και πρωτοξάδελφου του θύματος, Αντώνη Κεφαλληνού, ο οποίος μπήκε στην φυλακή και έπνιξε τον φονιά με τα ίδια του τα χέρια.

Ο Διονύσης Κεφαλληνός με τον γιο του Γιάννη (Ιούνιος 1912).

Πριν από τα γεγονότα αυτά υπήρχε βεντέτα, με ερωτικό υπόβαθρο, της οικογένειας με τους Πλεσαίους, όμως δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία εκτός του γεγονότος ότι: στην εφ. Μέλλον της (αρ. 3 / 15 Ιανουαρίου 1849) αναφέρεται η είδηση ότι η βουλή «κατά την επέτειον Ζακύνθου εορτήν των γεννεθλίων του Ιησού Χριστού ελευθερώνει εκ των φυλακών, μεταξύ των άλλων, τους αδελφούς Σταματέλο και Παναγιώτη Κεφαλληνό, από το χωριό Σκουλικάδο. Στο επόμενο φύλλο αρ. 4, 22 Ιανουαρίου 1849) διαψεύδεται η είδηση της αμνηστίας και προστίθεται η ευχή «Είθε το αθέλητον να γίνει καλός περί των δυστυχών εκείνων οιωνός» και ίσως οι παραπάνω Παναγιώτης και Σταματέλος, οι οποίοι φέρουν ονόματα της οικογένειας, να είχαν εμπλακεί στη βεντέτα αυτήν.

Μετά το φονικό του Αντώνη στη φυλακή, ο παπά-Νικόλας έστειλε το δευτερότοκο γιο του Διονύση στην Ιταλία, όπου τελείωσε το Γυμνάσιο και σπούδασε εμπορικά και ξένες γλώσσες (Ιταλικά, Αγγλικά, Γαλλικά). Στη Ζάκυνθο δεν γύρισε ποτέ.

Δούλεψε στη Σύρα ως πράκτορας Αγγλικής ατμοπλοϊκής εταιρίας της οποίας τα πλοία ταξίδευαν στην Αλεξάνδρεια. Αργότερα εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αλεξάνδρεια και τελικά ασχολήθηκε με το εμπόριο βαμβακιού. Το Διονύση Κεφαλληνό (1842-1919) τον συγκινούσαν οι καλές τέχνες, ζωγράφιζε, έπαιζε μουσική και για λίγο ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία ως ανταποκριτής Ιταλικών εφημερίδων (Corriere della Sera κ.α.). Στην Αίγυπτο πρέπει να έφθασε το 1862, αργότερα έφερε στην Αλεξάνδρεια τον πατέρα του.

Ο Ι. Ν. του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο παπά–Νικόλας με την μόρφωση του και τα φυσικά πνευματικά του χαρίσματα έγινε αγαπητός στην Ελληνική παροικία. Oι Πατριάρχες τον τιμούσαν, αν και οι σχέσεις μαζί τους δεν ήταν πάντοτε ήρεμες. Αποχώρησε από την εκκλησία ως Μέγας Οικονόμος και πρωθιερέας του Ιερού Ναού του Ευαγγελισμού. Πέθανε στην Αλεξάνδρεια το καλοκαίρι του 1892, καταλήγει ο Ε. Χ. Κάσδαγλης.

Επίσης, ο Μιχάλης Περίδης στο δοκίμιό του με τίτλο «Ο Γιάννης Κεφαλληνός ως τα εικοσιένα του χρόνια», δημοσιευμένο στην «Νέα Εστία» του 1958, αναφέρει μεταξύ άλλων:

Ὁ Διονύσιος Κεφαλληνὸς στὴν Ἰταλία συνεπλήρωσε τὶς γνώσεις του καὶ ἐξέμαθε τὴν ἰταλικὴ γλώσσα. Ἀργότερα ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα ‒ ὄχι στὴ Ζάκυνθο τὴν ὁποία δὲν ξαναεῖδε ‒ καὶ κατόπιν ἐπῆγε στὴν Αἴγυπτο.

Ὁ Διονύσιος εἶχε μόρφωση καὶ καλλιτεχνικὲς διαθέσεις, ζωγράφιζε (σώζονται ἀκόμη σχέδιά του καὶ εἰκονίσματά του μὲ ἐλαιόχρωμα) καὶ τραγουδοῦσε πρὸ πάντων ζακυνθινὲς καντάδες καὶ δίστιχα μὲ συνοδεία κιθάρας ποὺ ἔπαιζε ὁ ἴδιος.

Μιλοῦσε καὶ ἔγραφε τὴ γαλλική, ἀγγλική, καὶ τέλεια τὴν ἰταλικὴ καὶ γιὰ μιὰ περίοδο ἔστελνε ἀνταποκρίσεις σὲ ἐφημερίδες τῆς Ἰταλίας μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ στο «Κορριέρε ντέλλα Σέρρα».

Στὴν ἀρχὴ ὑπάλληλος, ἔπειτα διευθυντὴς ἐμπορικοῦ οἴκου, κατόπιν ἔμπορος βάμβακος ὁ ἴδιος, ἀπέκτησε τέλος ἕνα μεγάλο ἀγρόκτημα στὴν περιφέρεια τῆς Μὶτ Μπίρρα, Μενουφίας, Μέσα σ’ αὐτὸ ὑπῆρχε καὶ μία ἀπέριττη ἔπαυλη ὅπου, ἐπανειλημμένως κάθε χρόνο, ἀπὸ τὴν παιδική του ἡλικία ὡς τὰ εἰκοσιπέντε του και, ἔκτοτε, κατὰ διαλείμματα, πολλὲς ἡμέρες ἤ ἐβδομάδες, διέμενε ὁ Γιάννης Κεφαλληνός. Ἐκεῖ, σ’ αὐτὸ τὸ κτῆμα, ἐσχεδίασε καὶ ζωγράφισε, ἐκεῖ δέχθηκε μὲ χαρὰ τὴν ἐπίδραση τῆς αἰγυπτιακῆς γῆς καὶ τῆς ζωῆς τῆς αἰγυπτιακῆς ὑπαίθρου. […] Μετὰ τὴν ἀποκατάσταση καὶ εὐδοκίμησή του στὴν Αἴγυπτο, ὁ Διονύσιος Κεφαλληνὸς ἐκάλεσε ἐκεῖ τὸν πατέρα του, ὁ ὁποῖος ὑπηρέτησε ὡς ἱερεὺς καὶ κατόπιν πρωθιερεὺς τῆς ἐκκλησίας τῆς ἑλληνικῆς κοινότητος Ἀλεξανδρείας, ὁ «Εὐαγγελισμός», ἐπὶ πολλὰ χρόνια. Ἦταν ἕνας ὡραῖος καὶ ἐπιβλητικὸς παπᾶς μὲ καλαίσθητα καὶ βαρύτιμα ἄμφια καὶ καλὴ φωνή. Ἐπέθανε το 1892 σὲ ἡλικία ὀγδόντα δύο ἐτῶν, καταλήγει Μιχαλης Περίδης.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε ότι η προσωπική μας έρευνα σε αρχεία, όπως και οι διηγήσεις μελών της οικογένειάς μας, προσθέτουν μερικά νέα στοιχεία. Η έρευνα αυτή θα μπορούσε να δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που προκύπτουν, είτε και να διορθώνει ορισμένες ανακρίβειες, οι οποίες οπωσδήποτε υπάρχουν στα παραπάνω, καθώς και σε άλλα δημοσιεύματα.

Αρχίζοντας από τα πιο παλαιά γεγονότα, πριν το 1864, δηλαδή την περίοδο της «Αγγλικής προστασίας», η έρευνά μας για την διπλή βεντέτα στις εφημερίδες της εποχής αυτής δεν πρόσφερε σημαντικότερα στοιχεία πέραν αυτών που αναφέρει ο Ε. Χ. Κάσδαγλης. Προσδοκούμε να βρούμε στο μέλλον πλουσιότερο υλικό στο «Αρχείο Εκτελεστικής Αστυνομίας της Κέρκυρας (1818–1866)». Επί του παρόντος η μικρή έρευνά εκεί του γιού μας Διονύση, γνωστοποιεί ότι ο «δυστυχής Παναγιώτης», που αναφέρεται στην εφ. «Μέλλον» του 1849, είχε συλληφθεί για φόνο το 1836.

Συγχρόνως φαίνεται ο ιερέας να μη λειτουργούσε, όταν πληροφορήθηκε το φόνο του γιού του στο Σκουλικάδο, όπως αναφέρει ο Κάσδαγλης, αλλά στην πόλη της Ζακύνθου, όπως ο αδελφός του πατέρα μου, Νίκος Κεφαλληνός, ισχυρίζεται ότι είχε ακούσει από τους παλαιότερους. Πράγματι σε δημοσιεύματα, όπως θα δούμε παρακάτω, αναφέρεται ότι υπήρξε εφημέριος της μητροπόλεως Ζακύνθου.

Όμως για το ερώτημά του Κάσδαγλη, πώς ένα γεγονός, το οποίο θα έπρεπε να είχε συγκλονίσει το νησί, δεν καταγράφεται σε κάποια εφημερίδα, θα μπορούσαμε να διακινδυνεύσουμε και εμείς ορισμένες εκτιμήσεις, όπως ότι η έρευνα από όλους μας δεν φαίνεται να έχει ολοκληρωθεί. Από τα ελάχιστα φύλλα εφημερίδων που εκδίδονται αυτήν την εποχή πολλά έχουν χαθεί και το σπουδαιότερο, ολόκληρο το πλούσιο και ανεκτίμητο ιστορικό αρχείο της Ζακύνθου καταστράφηκε στην σεισμοπυρκαϊά του 1953. Από την άλλη πλευρά, πολλά έντυπα και εφημερίδες λόγω της μεγάλης και ανεξέλεγκτης παραβατικότητας στα Ιόνια νησιά και ιδιαιτέρα στη Ζάκυνθο, απέφευγαν να δημοσιεύουν παραβατικές και εγκληματικές πράξεις, οι οποίες θεωρούσαν ότι δυσφημούσαν στο πανελλήνιο τον τόπο μας.

Απομένει λοιπόν σε εμάς να οπλιστούμε με υπομονή, να εφεύρουμε το χρόνο που απαιτείται, ώστε να γίνουμε πιο συστηματικοί και επίμονοι μπροστά στις ανυπέρβλητες, πολλές φορές, δυσκολίες που παρουσιάζει ακόμη και μια πρωτόλεια αλλά τόσο χρήσιμη ιστορική έρευνα, η οποία αφορά στην ιστορία του Σκουλικάδου και των ανθρώπων του. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι μέχρι και σήμερα δεν κατορθώσαμε να μάθουμε από τις πηγές ποιά ήταν τα ονόματα του πατέρα και των θείων, αν υπήρχαν, του παπά – Νικόλα, μας στερεί την δυνατότητα να αξιοποιήσουμε την πληθώρα ονομάτων και συμβάντων που συναντάμε σε αρχεία, έντυπα και κώδικες εκκλησιών από το 1750. Το πατρώνυμο του νεκρού ιερέα δυστυχώς δε βρέθηκε ούτε και στην «εντολή ταφής» του, όπως συνέβαινε με τους άλλους νεκρούς της Ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας.

Δεν είναι αλήθεια λοιπόν ότι ο παπά–Νικόλας πέθανε το 1892 σε ηλικία 82 ετών, όπως αναφέρεται παραπάνω. Ο Λ. Ζώης το 1963 στο «ΛΕΞΙΚΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΝ ΖΑΚΥΝΘΟΥ» αναφέρει: «Κεφαλληνός Νικόλαος, ἱερ. ἀκμάσας κατὰ τὰ τέλη τοῦ ιθ΄ αἰῶνος. Καλλίφωνος ἱεροψάλτης ἐσπούδασε τὴν Κ]πολιτικὴν καὶ Κρητικὴν μουσικήν. Ἐπὶ 15ετίαν ἀπὸ τοῦ 1867 διετέλεσεν ἐφημέριος τῆς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Ἑλλ. Κοινότητος προαχθείς εἰς Μ. Οἰκονόμον. Ἀπέθ. τὸν ἰούνιον τοῦ 1896». Πράγματι, η εντολή του γραφείου της ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας προς τον επιστάτη του κοιμητηρίου, την οποία με τόση συγκίνηση ανασύραμε από τα αιγυπτιακά αρχεία, είναι σαφής:

«Ἐπιτρέπεται εἰς τὸν ἐπιφέροντα τὸ παρὸν νὰ ἐνταφιάσῃ τὸν νεκρὸν του Νικολάου Κεφαλληνοῦ, Ιερέως, Ἐντὸς τοῦ Κοιμητηρίου εἰς τον Ἀριθ. Α. δωρεάν τοῦ κατὰ γνῶσιν Ἐπιτρόπου

Πατρίδος Ζακύνθου

Ἡλικίας ετῶν 85

Ἐπαγγέλματος Ἱερεύς

Ὑπηκοότητος Ἕλλην

Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ τῇ 1 Ιουνίου 1896»

Συγχρόνως και η εφημερίδα «Ελπίς» στις 23 Ιουνίου 1896 αναφέρει: «Περὶ τοῦ ἐσχάτως ἀποθανόντος ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, συμπολίτου μας ἱερέως Νικολάου Κεφαλληνοῦ ἡ «Νέα Ἡμέρα» γράφει τὰ ἑπόμενα:

«Ἐνάρετος καὶ περὶ τὰ ἐκκλησιαστικὰ δοκιμώτατος κληρικὸς ἐτελεύτησεν ἐσχάτως ἐν Ἀλεξανδρείᾳ πλήρης ἡμερῶν.

Ὁ σεβάσμιος ἱερεύς Νικόλαος Κεφαλληνὸς ἐγγενήθη ἐν Ζακύνθῳ καὶ διέπρεψεν αὐτόθι ἐν τοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ἀξιώμασι διατελέσας καὶ ἐφημέριος τοῦ μητροπολιτικοῦ ναοῦ. Τῷ 1867 ἐκλεχθεὶς ὑπὸ τῆς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἑλληνικῆς κοινότητος προϊστάμενος τοῦ αὐτόθι ναοῦ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ἤσκησε λίαν εὐδοκίμως ἐπὶ πέντε καὶ δέκα ἔτη τὴν πνευματικὴν ταύτην λειτουργίαν ἐφελκύσας δαψιλῶς τὴν ἀμέριστον ἀγάπην καὶ τὸν σεβασμὸν τῶν ὁμογενῶν. Ἀγαθὴ χρηστότης ἤθους, ἀνυπόκριτος ἑκάστοτε παρρησίᾳ, μελίχιος καὶ ἀληθῶς εὐαγγελικὴ συμπεριφορὰ ἀξιοθαύμαστος περὶ τὰς ἱερουργίας εὐπρέπεια ἐναρμονίως συνημμένη μετὰ μελῳδικωτάτης φωνῆς, ταῦτα ἦταν τὰ ἀξιοζήλωτα τοῦ μεταστάντος προτερήματα.Ἡ Ζάκυνθος ἀπωρφανίσθη διαπρεποῦς ἱερέως ὅστις καὶ ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι καὶ ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ ὑπῆρξεν ὑπόδειγμα ἀληθοῦς τοῦ Κυρίου λειτουργοῦ». Εκτός των άλλων, δεν φαίνεται να είναι σωστό ότι από το 1867 διορίστηκε πρωθιερέας του ναού του «Ευαγγελισμού». Ίσως ο Λ. Ζώης, που επίσης αναφέρει αυτήν την λαθεμένη ημερομηνία, να είχε χρησιμοποιήσει το παραπάνω άρθρο της εφημερίδας «Νέα Ημέρα», είτε το μελέτημα του Π. Γριτζάνη «Διάσημοι Μουσικοδιδάσκαλοι», το οποίο δημοσιεύτηκε στις 20 -01-1908 στην εφημερίδα «Ελπίς» και στην οποία γράφεται η παραπάνω λάθος ημερομηνία. Συγκεκριμένα, γράφει η «Ελπίς»: «Ο Ἱερεὺς Κεφαλληνός Νικόλαος. Ἐγεννήθη ἐν Ζακύνθῳ περὶ τὰς ἀρχὰς τῆς νῦν φθινούσης ΙΘ΄. ἑκατονταετηρίδος. Καλλίφωνος ὤν ἐσπούδασε τὰ ἀναγκαιότερα μαθήματα τῆς τε Κ)πολιτικῆς καὶ Κρητικῆς μουσικῆς. Μετὰ τῶν συγγενῶν αὐτοῦ Τριζόμπελου καὶ Θερειανοῦ ἐποιήσατο τριβὴν μεγάλην περὶ τὰ Ἐκκλησιαστικὰ καὶ ἰδίως περὶ τὴν μουσικὴν. Μετερχομένος τὸ ἱερατικὸν ἐπάγγελμα συγχρόνως εἶχε καὶ θέσιν ψάλτου νεώτερος τῇ ἡλικίᾳ ὤν εἰς τὰς κεντρικωτέρας ἐκκλησίας τῆς Ζακύνθου. Σύν τῷ χρόνῳ δὲ διέπρεψεν ἐν ἐκκλησιαστικοῖς ἀξιώμασι διατελέσας καὶ ἐφημέριος τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ. Τῷ 1867 ἐκλεχθείς ὑπὸ τῆς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἑλληνικῆς κοινότητος προεστὼς τοῦ αὐτόθι ναοῦ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ἤσκησε λίαν εὐδοκίμως ἐπὶ πεντακαίδεκα ἔτη τὴν πνευματικὴν ταύτην λειτουργίαν, προχειρισθεὶς ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Σωφρονίου μέγας Οἰκονόμος τῆς πατριαρχικῆς Ἐκκλησίας Ἀλεξανδρείας. Ἀπεβίωσε τὸν Ἰούνιον 1896 πλήρης ἡμερῶν.» Πράγματι, στο βιβλίο του ιερέα, Ιωάννη Καραμηνά «Ὁ Ἱερὸς Ναὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Ἑλληνικῆς ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Κοινότητος» στο κεφάλαιο «Ἱερατικὸν προσωπικὸν τῆς ἐκκλησίας Εὐαγγελισμός», αναφέρεται ως ημερομηνία πρόσληψης του παπά-Νικόλα η 17η Νοέμβρη του 1871. Το τελευταίο φαίνεται λογικό, διότι από τα αρχεία της ελληνικής κοινότητας της Αλεξάνδρειας βλέπουμε, ότι το 1869 το Πατριαρχείο αναζητεί τον αντικαταστάτη του παραιτηθέντος αρχιμανδρίτη πρωθιερέα του ναού του «Ευαγγελισμού». Για τον λόγο αυτό, ο πρόεδρος της κοινότητας Αλεξάνδρειας Χ. Κωνσταντινίδης στέλνει με την σειρά του, στις 10 Μαρτίου του 1869, την υπ’ αριθ. 21 επιστολή προς τον επίσκοπο Σύρου Αλέξανδρον και στην οποία αναφέρει:

Σεβασμιώτατε Ἱεράρχα,

(…..) Παραιτηθέντος τοῦ προεστῶτος τῆς ἡμετέρας Ἱερᾶς Ἐκκλησίας «ὁ Εὐαγγελισμὸς» Ἀρχιμανδρίτου κυρίου Γρηγορίου Ἀγαθοβούλου, ἔχομεν ἀνάγκην ἑνὸς τοιούτου εἰς ἀντικατάστασιν αὐτοῦ προς διατήρησιν τῆς τάξεως καὶ τῆς ἀξιοπρεπείας τῆς Ἐκκλησίας. Τὴν ἀνεύρεσιν ὅθεν προεστῶτος θαρραλέως ἀνατιθέμεθα τῇ Ὑμ. Πανιερότητι, βέβαιοι ὄντες ὅτι ἡ δὲν θέλει δυσκολευθῇ ἡ Ὑμ. Πανιερότης εἰς τήν ἀνεύρεσίν του. Ἀλλ’ ἀνάγκη πᾶσα ἵνα ἐκθέσωμεν καὶ τά χαρακτηριστικά τοῦ τοιούτου Προεστῶτος ὅπως μὴ δυσκολευθῇ ἡ Ὑμ. Πανιερότης εἰς την ἀνεύρεσίν του, ὡς καὶ τάς ὑποχρεώσεις ἡμῶν.

Ἐν πρώτοις ἡ ἡλικία αὐτοῦ νὰ μὴ ᾗ κάτω τῶν 40 ἐτῶν, καὶ μὲ βαθμὸν Ἀρχιμανδρίτου. Νὰ ᾗ ἀναλόγου παιδείας κάτοχος, ὥστε καὶ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐνίοτε καὶ ἐν ἀρμοδίαις περιστάσεσι νὰ διδάσκῃ τον λόγον τοῦ Θεοῦ, καὶ εἰς τὸ ἡμέτερον Λύκειον νὰ παραδίδῃ τοῖς μαθηταῖς ἐν ταῖς ἐργασίμοις τῶν Σχολείων ἡμέραις τὴν Ἱεράν Κατήχησιν καὶ ἐξηγεῖ αὐτοῖς το τῆς Κυριακῆς Εὐαγγέλιον, προς δὲ νὰ ἔχῃ και τὴν ἑβδομαδιαίαν ἐφημερίαν ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Λειτουργῶν ἄμα τε καὶ ἐν ταῖς ἐπισήμοις ἡμέραις.

Ἡ δὲ Κοινότης ἡμῶν ὑπόσχεται αὐτῷ μισθὸν μηνιαῖον 60.5/φρ. ἐξήκοντα, κατοικίαν ἀνάλογον ἐν τῷ περιβόλῳ τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὔδωρ ἐπίσης δωρεάν. οὐχ ἧττον δὲ ἡ Αὐτοῦ Πανοσιολογιότης πρός ταῦτα θέλει ἀπολαμβάνει καὶ τά παρεμπίπτοντα τυχηρά (ἐκτός βέβαια ἐκείνων τῶν διδομένων ἀποκλειστικῶς διὰ τὴν Ἐκκλησίαν δωρημάτων) οἷον ἐκ λειψάνων τὰ προαιρούμενα, ἁγιασμῶν, βαπτίσεων καὶ ἄλλων Ἱεροπραξιῶν. Ἐὰν δὲ ἡ πανοσιολογιότης του γνωρίζει ἐκτιμῶν τάς περιστάσεις, ἐνταῦθα, οἱ ἡμέτεροι συμπολῖται εἰσί γενναῖοι, μάλιστα ἐν εὐφόροις ἔτεσιν, ὥστε εἴμεθα βέβαιοι ἐξ ὅλων τούτων, ὅτι ἔσεται λίαν εὐχαριστημένος.

Περαίνοντες τήν παροῦσαν ἵνα μήπω ἔτι ἐνοχλητικοὶ ἐσόμεθα τῇ Ὑμ. Πανιερότητι ἐπαναλαμβάνομεν τάς παρακλήσεις μας, περὶ τῆς ἐκ μέρους της ἐπασχολήσεως ἐπὶ τοῦ προειρημένου, καὶ συνιστῶντες τὴν ταχεῖαν ὅσον ἔνεστι εὐχάριστον ἀπάντησίν της, ἱκετεύσωμεν τῷ Ὑψίστῳ καὶ Πανυκτοίρμονι Θεῷ καὶ Σωτῆρι Ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ ὑπὲρ τῆς μακροβιότητος τῆς Υ. Πανιερότητος, διατελοῦμεν μετά τοῦ προσήκοντος σεβασμοῦ καὶ ἀσπαζόμεθα τὴν Ἱεράν αὐτῆς δεξιάν.

Θα έπρεπε ίσως εδώ να ερευνηθεί, μήπως τελικά υπάρχει και κάποια σχέση μεταξύ του διορισμού του παπά–Νικόλα στη θέση του πρωθιερέα, η οποία είχε προκηρυχτεί στην επιστολή προς τον επίσκοπο της Σύρου, και του γεγονότος ότι ο γιος του ιερέα, Διονύσης, εργάστηκε στη Σύρο μετά τις σπουδές του στην Ιταλία. Φυσικά, πριν πάει στην Αλεξάνδρεια και καλέσει εκεί τον πατέρα του.

Στα δημοσιεύματα που προαναφέραμε, περιγράφεται επίσης ως γεγονός ότι ο γιος του παπά-Νικόλα, Διονύσης, δεν επέστρεψε ποτέ στη Ζάκυνθο. Η αλήθεια είναι ότι συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Διηγήσεις παλαιοτέρων αναφέρουν, ότι στις αρχές του περασμένου αιώνα ήρθε κάποιος μαζί με τα παιδιά του από την Αλεξάνδρεια και μάλιστα ήπιε νερό και κοιμήθηκε μια βραδιά κάτω από την περγουλιά του πηγαδιού μας στο Σκουλικάδο, μονολογώντας «τώρα ας πεθάνω». Πράγματι, στην εφημερίδα «Ο Φιλελεύθερος» με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1914 αναφέρεται: «Μετὰ πολυετῆ ἐν Καΐρῳ ἀπουσίαν, ἐπανῆλθεν οἰκογενειακῶς ὁ ἡμέτερος συμπολίτης κ. Διονύσιος Ν. Κεφαλληνὸς, υἱὸς τοῦ ἀειμνήστου καὶ ἐκλεκτοῦ ἐφημερίου τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Νικολάου Κεφαλληνοῦ. Κατὰ το μακρὸν διάστημα τῆς ἐν τῇ ξένῃ ἀπουσίας του, ὁ κ. Κεφαλληνὸς, οὐδέποτε ἐλησμόνησε τὴν ἀναθρέψασαν αὐτὸν Ζάκυνθον, καὶ ἀείποτε ἐφάνη ἀρωγὸς πρὸς τοὺς ἔχοντας ἀνάγκην τῆς ἠθικῆς καὶ ὑλικῆς αὐτοῦ ὑποστηρίξεως Ζακυνθίους καὶ ἑπτανησίους. Γενναῖον δὲ ποσὸν προσέφερε κατὰ τοὺς σεισμοὺς τῆς Ζακύνθου, καθὼς καὶ εἰς ἄλλας περιστάσεις. Ὁ κ. Κεφαλληνὸς κατέλυσεν εἰς τὸ Ξενοδοχεῖον ἡ «Εὐρώπη». Συγχρόνως, στην εφημερίδα «Ελπίς», με ημερομηνία 5 Μαΐου 1885, αναφέρεται: «Ἀφίκετο ἐξ Ἀλεξανδρείας, ὁ συμπολίτης ἡμῶν κ. Διον. Κεφαλληνὸς υἱὸς τοῦ σεβαστοῦ ἱερέως Κ. Νικολάου». Η ίδια εφημερίδα και με ημερομηνία 25 Ιουλίου 1885 γράφει: «Ἀνεχώρησε δι’ Ἀλεξάνδρειαν ὁ συμπολίτης ἡμῶν κ. Διον. Ν. Κεφαλληνός».

Επίσης, από μικρός έβλεπα με συγκίνηση στο δεσποτικό της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου του Μεγαλομάτη των Κεφαλληναίων, στο Σκουλικάδο τη φράση «Αφιέρωμα Διονυσίου Ν. ιερ. Κεφαλληνού η Γιάκουμου 1921». Λέγεται ότι ήταν τόσο μεγάλο που δεν χώρεσε τελικά να περάσει από την πόρτα της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Το εγκατέστησαν λοιπόν στην Παναγία, κεντρική εκκλησία του Σκουλικάδου και συγχρόνως το δεσποτικό της Παναγίας το έφεραν στον Άγιο Νικόλα.

Ο Μ. Περίδης, φίλος του χαράκτη από την Αλεξάνδρεια, ισχυρίζεται ότι για το δοκίμιό του με τίτλο «Ο Γιάννης Κεφαλληνός ως τα εικοσιένα του χρόνια», στην «Νέα Εστία» του 1958, βασίζεται σε στοιχεία, τα οποία του έδωσε με επιστολή του για την ιστορία της οικογένειας το 1957, ο αδελφός του χαράκτη, καλλιεργητής βαμβακιού και επιχειρηματίας Νίκος Κεφαλληνός (1892-1970). Ο Ε. Χ. Κάσδαγλης με την σειρά του αναφέρει ότι για το δίτομο έργο του «Γιάννης Κεφαλληνός ο Χαράκτης» αντλεί τις πληροφορίες του από το μελέτημα του Μιχάλη Περίδη και από ανέκδοτες χειρόγραφες πληροφορίες του Νίκου Κεφαλληνού, τις οποίες εμπιστεύτηκε σε αυτόν ο ανιψιός του Νίκου, πρέσβης Διονύσιος Καραγιάννης. Είναι λοιπόν απορίας άξιο το γεγονός ότι αυτές οι πληροφορίες, οι οποίες προέρχονται μέσα από την οικογένεια του ιερέα, σε ορισμένα σημεία δεν υπήρξαν ακριβείς. Βέβαια, δεν είναι απαραίτητο όλα να εξηγούνται στη ζωή. Ωστόσο, έχει διασωθεί από παλαιότερους, και το έζησα και εγώ στο σπίτι μας, να μη συζητούνται όχι μόνο τα νεότερα δραματικά, αλλά και τα παλαιά γεγονότα, λόγω της ιδιαίτερης φόρτισης που δημιουργούσαν. Να βοήθησε το παραπάνω γεγονός, στο να ξεχνιούνται με τα χρόνια ακόμα και σημαδιακές ημερομηνίες καθώς και ουσιώδη περιστατικά;

Ωστόσο θα περίμενε κανείς, τουλάχιστο ο επίσης ζακυνθινός στην καταγωγή μουσικοδιδάσκαλος Παναγιώτης Γριτζάνης να παρέμενε ακριβής στην ανακοίνωσή του, για το πότε διορίστηκε ο παπά-Νικόλας ως Μέγας Οικονόμος και πρωθιερέας στον Ιερό καθεδρικό Ναό του Ευαγγελισμού της Αλεξάνδρειας. Όπως είναι γνωστό ο Γριτζάνης ερχόμενος στην Αλεξάνδρεια από την Νεάπολη της Ιταλίας, όπου σπούδασε μουσική, υπηρέτησε την ίδια εποχή και στον ίδιο ναό του Ευαγγελισμού με τον παπά-Νικόλα, ως υπεύθυνος μουσικοδιδάσκαλος και ιδρυτής, ο ίδιος, της τετραφωνικής χορωδίας του ναού του Ευαγγελισμού, όπως περιγράφουν οι βιογράφοι του. Τύχη αγαθή να κρατάμε στα χέρια μας τα πρακτικά της επιτροπής της Ελληνικής κοινότητας Αλεξάνδρειας, τα οποία αναφέρουν:

Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ τὴν 20. Ἀπριλίου 1873.

Πρὸς τον Μουσικοδιδάσκαλον Κύριον Π. ΓΡΙΤΖΑΝΗΝ, Εἰς Νεάπολιν.

Κύριε,

Ἡ Ἐπιτροπή τῆς ἡμετέρας Κοινότητος τῇ συγκαταθέσει καὶ τῆς Λ. Π. καὶ Μακαριότητος τοῦ τρισεβάστου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Κυρίου Σωφρονίου, ἀπεφάσισε νὰ εἰσάξῃ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ Αὐτῆς «ὁ Εὐαγγελισμὸς» τὴν εἰς την Εὐρώπην παραδεδεγμένην ἐν τοῖς ὀρθοδόξοις Ἰεροῖς Ναοῖς Εὐρωπαϊκήν Μουσικήν.

Καθοῦσα δὲ ἔκ τε τῆς φήμης, τῶν διαφόρων ἐφημερίδων, καὶ περὶ πλέον φωτισθεῖσα, ἡ Ἐπιτροπὴ, ἀπὸ τὸ Ὑμέτερον περὶ μουσικῆς σύγγραμμα περὶ τῶν περί τὴν ὡραίαν ταύτην τέχνην γνώσεών σας, ἔκρινε ν’ ἀποτανθῇ προς ὑμᾶς, τῇ θελήσει καὶ τοῦ ἡμετέρου Πατριάρχου καὶ σᾶς προσκαλέσῃ ἐπὶ τῷ σκοπῷ τούτῳ ὡς Μουσικοδιδάσκαλον.

Ἀλλὰ πρίν ἤ προβῇ εἰς την πρόσκλησίν της ταύτην, ἐσκέφθη ἵνα μάθῃ παρ’ ἡμῶν, πρῶτον μέν τὴν ἀποδοχὴν ἐκ μέρους σας τῆς τοιαύτης θέσεως καὶ ἐν καταφατικῇ ἀπαντήσει, ὁποῖαι θέλουσιν εἶσθαι αἱ ἀπαιτήσεις καὶ ἀξιώσεις σας διὰ τὸ ἀναδειχθησόμενον βάρος, τῆς τε δηλ. χοροστατήσεως ἐν τῇ Ἑκκλησία τοῦ σχηματισμοῦ ἀναλόγου χοροῦ, προς εἰσαγωγήν τῆς ὡς εἴρηται ἐκκλησιαστικῆς εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς, σύμφωνα μὲ τάς ἐν τῷ συγγράμματί σας ἰδέας σας καὶ τὴν ἐν τοῖς ἡμετέροις Σχολείοις εἰς καταλλήλους μαθητὰς μετάδοσιν καὶ διδασκαλίαν τῆς ὡραίας τέχνης σας.

Τὴν ἀπάντησίν σας ταύτην, ἀξιοῦμεν νὰ ἔχωμεν ὅσον οἶόν τε τάχιον ἵνα σταθμίζοντες τά δέοντα, προβῶμεν εἰς την ὁποίαν θὰ σᾶς κάμωμεν πρόσκλησιν.

Πεπείσμεθα ἐν τούτοις, ὅτι αἱ τοιαῦται ἀπαιτήσεις καὶ ἀξιώσεις σας ἔσονται ἀνάλογοι μὲ το ὀρθὸν καὶ το δίκαιον καὶ μὲ τὴν ἐπιθυμίαν μεθ’ ἧς ἐπροτιμήσαμεν ὑμᾶς, παντός ἄλλου, προς σύστασιν μιᾶς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ἥτις συνεπείᾳ τῶν περὶ αὐτὴν γνώσεών σας γενήσηται ἡμέραν τινα, τῦπος καὶ ὑπογραμμὸς τῆς ἐν τῇ Ἀνατολῇ Ἐκκλησιαστικῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς.

Δέξασθε, ἀξιότιμε Κύριε Μουσικοδιδάσκαλε, τήν πρός ὑμᾶς ἐξαίρετον ὑπόληψίν μας.

Ο ποιητής Κ. Π. Καβάφης (Χαλκογραφία του Γιάννη Κεφαλληνού).

Σε αυτούς τους σελιδοδείκτες των καιρών, ιστορίες και γεγονότα υπάρχουν πολλά, όπως αυτά που θα ανασύρουμε, αργότερα, στο δεύτερο μέρος αυτής της εργασίας, τα οποία θα αφορούν την ζωή του χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού και ακόμη περισσότερα στο τρίτο μέρος, το οποίο θα περιγράφει ιστορίες του Σκουλικάδου μέχρι το 1900 μέσα από την οικογένεια του Σπύρου Κεφαλληνού, αδελφού του παπά-Νικόλα, η οποία παρέμεινε στη Ζάκυνθο, συνέχισε την παράδοση του Χωριού και της οικογένειας μας βεβαίως, φέρνοντας από γενιά σε γενιά νέα πάθη, αντεκδικήσεις και συμφορές.

Για παράδειγμα, από τα παιδιά του Σπύρου Κεφαλληνού :

- Ο Αντώνης Κεφαλληνός ή Κακριμάνος, πατέρας του παππού μου όπως προαναφέραμε, γύρω στα 1860 σκόπιμα διέπραξε ένα μικροαδίκημα για να μπει στη φυλακή και να πνίξει με τα ίδια του τα χέρια τον Πλέσσα, φονιά του πρώτου εξαδέλφου του Κωνσταντίνου, γιού του παππά-Νικόλα. Φημιζόταν για τη μυϊκή του δύναμη και η ζωή του υπήρξε περιπετειώδης.

Ανήκε στο Ρωμιάνικο Κόμμα. Υπήρξε πρωτοπαλίκαρο του Αλεξάνδρου Ρώμα, ο οποίος του ανέθεσε πολλές αποστολές στον ευρύτερο ελληνικό και βαλκανικό χώρο. Συγκεκριμένα το 1897 συμμετείχε στο σώμα των Γαριβαλδινών που είχε ιδρύσει ο Ρώμας. Πολέμησε στα Φάρσαλα. Σεβάστηκε αιχμαλώτους Τούρκους που συνέλαβε, ενώ ο ίδιος όπως και όλοι οι Γαριβαλδινοί, ως αντάρτες δεν προστατεύονταν από τους νόμους του πολέμου. Ο Ρώμας τον είχε ορίσει και ταμία του σώματος των Γαριβαλδινών στο οποίο, όπως είναι γνωστό, πολεμούσε και ο ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, που σκοτώθηκε κατά τις επιχειρήσεις στο Θέρισο της Ηπείρου. Ενεπλάκη και σε άλλες περιπέτειες επίσης. Όπως περιγράφει ο Μ. Περίδης, (Νέα Εστία του 1958.) «Ο Αντώνης ταξίδευε στην Αίγυπτο όπου τα παιδιά του πρωτοξαδέλφου του Διονύση, πατέρα του χαράκτη Γιάννη Κεφαλληνού, τον θαύμαζαν και τον αγαπούσαν ως ένα μυθικό πρόσωπο. Ο ίδιος ο χαράκτης θυμόταν και ανέφερε συχνά στις κουβέντες του τέτοιους ανθρώπινους τύπους που τύχαινε να γνωρίζει ο ίδιος, είτε να του περιγράψουν άλλοι. Ανθρώπους εξαιρετικούς για τη στάση τους ή για τις γενναίες πράξεις τους, όπως και οι βίαιοι και εκδικητικοί προύχοντες που, μέσα στα φελαχοχώρια και στις κωμοπόλεις της Αιγύπτου, χόρταιναν την πείνα των ενστίκτων ερωτισμού και αντεκδικήσεών τους δολοφονώντας τους αντιπάλους τους ή αυτούς που τους αντιστέκονταν. Όπως τον εξάδελφο του πατέρα του, Αντώνη Κεφαλληνό που στα γεράματά του διηγιόταν στην Αίγυπτο τις περιπέτειες της δραματικής ζωής του. Τέτοιοι τύποι έπαιρναν μέσα στην φαντασία του διαστάσεις θρύλου».

Λέγεται ότι ο Αντώνης, ταξιδεύοντας για την Αίγυπτο, πέρασε από την Κωνσταντινούπολη. Εκεί ξέμεινε από χρήματα και προσπάθησε σε ένα Τούρκικο παζάρι να πουλήσει τα κουμπιά του γιλέκου του, για τα οποία πίστευε «ότι είχαν κάποια αξία». Εκείνη την στιγμή κάποιος του κτυπάει φιλικά την πλάτη. Ήταν ένας Εβραίος, τον οποίο είχε προστατεύσει παλιότερα, σε φυλακή στην Ελλάδα. Ο φίλος αυτός τον βοήθησε ουσιαστικά προκειμένου να συνεχίσει το ταξίδι του χωρίς προβλήματα.

Όταν πλησίαζε το τέλος του, έφεραν παπά από το Γαϊτάνι για να τον εξομολογήσει. Η εξομολόγηση κράτησε, με κάποιες διακοπές, σαράντα μέρες και χαρακτηριστική είναι η απάντηση που έδωσε ο παπάς, ευρισκόμενος πάνω στο υποζύγιο που τον πηγαινοέφερνε στο Σκουλικάδο, όταν ρωτήθηκε από κάποιον σε τι συμπέρασμα καταλήγει. Απάντησε, λοιπόν, με απόλυτη ηρεμία: «Μάλλον η πλάστιγγα γέρνει υπέρ του». Συνάντησα τον Κάσδαγλη λίγο πριν πεθάνει στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας στην Αθήνα, όπου εργαζόταν. Συζητήσαμε και για την ζωή του Αντώνη με τον οποίο ήθελε να ασχοληθεί, αλλά ο χρόνος της ζωής δεν στάθηκε γενναιόδωρος μαζί του.

- Ο Φίλιππος, ο οποίος για αγροτοκτηνοτροφικές διαφορές χτύπησε στο Σκουλικάδο κάποιον Μωραïτη, συνηθισμένες δυστυχώς πρακτικές της εποχής εκείνης. Μετά το γεγονός αυτό, οι Μωραϊταίοι σκότωσαν το Φίλιππο.

- Ο Παναγιώτης, που εκδικήθηκε για τον θάνατο του αδελφού του Φίλιππου. Στις 19 του Νοέμβρη του 1892, ημέρα Πέμπτη, μαζί με το Χαράλαμπο Κ. Κεφαλληνό φόνευσαν τον Στυλιανό Μωραΐτη. Φυγοδίκησε και τον Νοέμβρη του επόμενου χρόνου, ο μεγαλύτερος από τα αδέλφια του, ο Αντώνης ο Κακριμάνος, συμφώνησε με τον αποσπασματάρχη Μπάκα να τον φέρει από την Πελοπόννησο και να τον παραδώσει προκειμένου να δικαστεί. Φυσικά, υπό την προϋπόθεση ότι και ο Μπάκας θα έφερνε τον φονιά του αδελφού του Φιλίππου, Δ. Μωραΐτη που φυγοδικούσε και αυτός στον Μοριά. Τα δύο μέρη τήρησαν την υπόσχεσή τους, όμως την πρώτη ημέρα που εμφανίστηκε ο Παναγιώτης στο Σκουλικάδο για να παραδοθεί, σκότωσε με γκράς τον Διονύσιο Μωραΐτη και πλήγωσε τον Νικόλαο Μωραΐτη. Ήταν 2 του Δεκέμβρη του 1894, ημέρα Πέμπτη. Φυγοδίκησε πάλι, συνελήφθη τον Ιούλιο του επόμενου έτους, απέδρασε από τις φυλακές λίγες ημέρες αργότερα, στις 16 Αυγούστου 1894. Τότε κατέφυγε κοντά στον ιερέα θείο του, στην Αλεξάνδρεια, και πέθανε εκεί χωρίς να επιστρέψει ποτέ στην Ελλάδα. Τραγικό και συγχρόνως ανεξήγητο παραμένει μέχρι και σήμερα το γεγονός ότι ο Παναγιώτης ζητούσε, επί ματαίω, από τον Αντώνη να του στείλει τη νεαρή γυναίκα του Κική και τον μικρό του γιό Διονύση στην Αλεξάνδρεια. Ο προπάππους μου Αντώνης Κακριμάνος δεν έπραξε το αυτονόητο, αντίθετα έφτασε στο σημείο να κρύβει τα γράμματα τα οποία έστελνε από την Αλεξάνδρεια ο αδελφός του στην γυναίκα του την Κική. Έτσι φτάσαμε στο 1955, όπου ο πατέρας μου κτύπησε τον θείο του και γιό του φυγόδικου Παναγιώτη και ο εγγονός του φυγόδικου, και αυτός Παναγιώτης, σκοτώσε τον δευτεροξαδελφό του και πατέρα μου Διονύση.

Είναι αυτονόητο ότι η δημοσιοποίηση στο μέλλον μέρους των ιστοριών αυτών, καθώς και άλλων που προηγήθηκαν, είτε ακολούθησαν στα ύστερα χρόνια, εάν συμβεί , θα γίνει με τρόπο, ο οποίος δεν θα δημιουργεί προβλήματα σε συγγενείς και απογόνους και δεν θα αναμοχλεύει πάθη. Γνωρίζουμε από πού ερχόμαστε και συμμεριζόμαστε την επισήμανση ενός ακριβού ανθρώπου της Ζακύνθου, του Νικία Λούντζη στο έργο του «Η ΖΑΚΥΝΘΟΣ μετά μουσικής… Εκκλησιαστική και Κοσμική Μουσική (Λαϊκή)». Στο κεφάλαιο οι μουσικοδιδάσκαλοι της Ζακύνθου, αναφέρει μεταξύ άλλων για τον ιερέα: «Ὁ γιός τοῦ παπα - Κεφαλληνοῦ Διονύσιος (ὁ πατέρας τοῦ χαράκτη) εἶχε φύγει τὸ 1862 ἀπὸ τὸ χωριὸ Σκουληκάδο, ἐξαιτίας μιᾶς βεντέτας. Ἡ Ζάκυνθος μαστιζόταν ἀκόμα ἀπὸ οἰκογενειακὲς ἔχθρες, ὅπου μετὰ ἀπὸ χρόνια ἀλληλοσκοτώνονταν ἄνθρωποι ποὺ δὲν εἴχανε πιὰ καμιὰ σχέση μὲ τὴν ἀρχικὴ διαφορά, ποὺ δὲν εἴχανε καμιὰ μεταξύ τους διαφορά, στὸ ὄνομα ἑνὸς ἄγραφου κώδικα τιμῆς, ποὺ ἀκροβατοῦσε ἀνάμεσα στὴν ἱπποσύνη καὶ στὴν παράνοια».

Ο Νικίας Λούντζης, εξάλλου, μίλησε και για το χαράκτη στο Πνευματικό Κέντρο Ζακύνθου το Μάη του 2002 σε εκδήλωση αφιερωμένη σε προσωπικότητες του Σκουλικάδου. Πράγμα φυσικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο θείος του Νικία, Ερμάνος Λούντζης υπήρξε αδελφικός φίλος του Κεφαλληνού από την εποχή που ο χαράκτης τον φιλοξενούσε στο σπίτι του, όπως και τον Βάρναλη, στο Παρίσι. Τότε το 1919 ο Βάρναλης, παρόλο που είχε διαπαιδαγωγηθεί με την αστική ιδεολογία της «μεγάλης ιδέας» και του «Μαρμαρωμένου βασιλιά που θα έπαιρνε την πόλη» ως παιδί του ελληνισμού και της παροικίας, επηρεάστηκε από τους φίλους του, το μαθητή του Γ. Σκληρού, χαράκτη Γ. Κεφαλληνό και το δημοσιογράφο Α. Αποστολόπουλο, οι οποίοι ήταν από τότε μαρξιστές και ανήκαν όπως ο Βάρναλης και ό Καβάφης στον κύκλο του περιοδικού «Γράμματα» της Αλεξάνδρειας.

Επανερχόμενοι στην Αλεξάνδρεια, θεωρούμε ότι η πόλις αυτή, για τα δεδομένα εκείνης της εποχής, βρισκόταν πολύ μακριά από την Ζάκυνθο και ήταν φυσικό οι δύο κλάδοι της οικογένειά μας να βιώνουν μια σχέση συνδεδεμένη με «αραιές βελονιές». Ασφαλώς ακολουθούσαν διαφορετικές πορείες, αλλά αντάλλαζαν επισκέψεις και υπήρχε αλληλοεκτίμηση και σεβασμός στις ακολουθούμενες λογικές της οικογένειας. Σε αυτές τις λογικές ο παλικαρισμός υπήρξε αποδεκτός και πάντοτε αλληλόχρεος της ιεροσύνης, της τέχνης και της πολιτικής. Όταν ο αδελφός του πατέρα μου, Νίκος, ρώτησε γιατί δεν του έδωσαν το όνομα του πάππου του Αντώνη, ο πατέρας του ο Πάνος μίλησε για τον παπά-Νικόλα και του ανακοίνωσε την απόφαση της οικογένειας να προωθήσει και τον ίδιο στην ιεροσύνη. Τα ράσα και ιερατικός σκούφος παρέμειναν κρεμασμένα στην ντουλάπα της αδελφής του, θείας Ευθυμίας, μέχρι τα δεκαέξι του χρόνια.

Συνεχίζοντας το νήμα της ιστορίας, ο Νίκος μένοντας και αυτός ορφανός, από τα εννέα του χρόνια το 1934, εγκατέλειψε τους όποιους προγραμματισμούς και σχέδια. Στάθηκε ακόμη αδύνατο να σπουδάσει, όπως διακαώς σε ολόκληρη τη ζωή του επιθυμούσε. Το 1944 την ημέρα του Ευαγγελισμού που ήταν ακόμη οι Γερμανοί στην Ζάκυνθο, ο θείος Νίκος ανέβηκε στο δεσποτικό στην εκκλησία της Παναγίας στο Σκουλικάδο και έβγαλε λόγο υπέρ του αγώνα εναντίον των εισβολέων και κατακτητών της χώρας μας. Δυστυχώς και αυτό το κείμενο στη δίνη των γεγονότων χάθηκε. Οι πιο πολλοί εγκατέλειψαν από φόβο αμέσως την εκκλησία, ορισμένοι, όμως όχι μόνο παρέμειναν, άλλα, όταν σχόλασε η λειτουργία, πήγαν στο σπίτι μας για να τον συγχαρούν, όπως ο θείος του Νικόλας Κεφαλληνός ή Μαούνας, ο παπα-Παναγιώτης και ο γιατρός ο Πλέσσας ή Λιάπης.

Η ευφράδεια και η τόλμη του νεαρού συγκίνησαν το Μαούνα, μεγαλοκτηματία του Χαλανδρίου, ο οποίος όταν συνάντησε στην Αθήνα τον χαράκτη, καθηγητή τότε στη σχολή καλών τεχνών, τον παρακάλεσε να βοηθήσει αυτό το παιδί να σπουδάσει. Ο χαράκτης απόμακρος, λιγόλογος και σοβαρός, στην αρχή δεν φάνηκε διατεθειμένος να βοηθήσει, ρώτησε μάλιστα: «σκοτώνονται ακόμη, αυτοί εκεί κάτω;». Τελικά υποχώρησε και έδωσε την υπόσχεση να στηρίξει την όποια προσπάθεια.

Το οικογενειακό περιβάλλον δεν επέτρεψε αυτή την πολυτέλεια και ο θείος περιορίστηκε στην αυτομόρφωση. Έζησε όλη του τη ζωή με ένα βιβλίο και ένα μολύβι στο χέρι. Αντίθετα, στον πρώτο του ξάδελφο Αντώνη Κεφαλληνό, χρόνια πριν είχε δοθεί η δυνατότητα να σπουδάσει στην σχολή ικάρων, βέβαια ως «εξαιρετικό ταλέντο». Πέρασε σε μια χρονιά δύο τάξεις και πήρε παράσημα σε αεροπορικές ασκήσεις στη Γερμανία, πριν τον πόλεμο. Όταν τελείωσε ο πόλεμος και κατά τη διάρκεια της Κατοχής ο Αντώνης επισκέφτηκε την Αλεξάνδρεια. Από εκεί έγραψε το προτελευταίο γράμμα στον πατέρα του, ο οποίος του είχε στείλει χρήματα για να τον ενισχύσει, αφού ήδη το στράτευμα είχε διαλυθεί. Έγραφε: τα χρήματα δεν τα έλαβα, στην Αλεξάνδρεια βρίσκομαι, την οικογένεια του ιερέα την είδα. Στο τελευταίο του γράμμα επίσης και πριν εξαφανιστεί από προσώπου γης (μέχρι και σήμερα), παρακαλεί: μη μου γράψετε αν δεν σας γράψω εγώ. Η άτυχη μητέρα του ήταν αντιμέτωπη, για χρόνια, με τους ανηλεείς σπαθοφόρους του Αστυνομικού τμήματος Κατασταρίου που την ανέκριναν κάθε τόσο και της σπάραζαν την καρδιά. Να μάθουν ήθελαν για την εξαφάνιση του αεροπόρου Αντώνη στη διάρκεια της κατοχής και αν ήτανε διπλός πράκτορας της Ινζέλιτζεντ Σέρβις και συγχρόνως των Σοβιετικών, όπως διαδιδόταν.

Σήμερα, γίνεται φανερό ότι η έρευνα και η καταγραφή των στοιχείων και των σπασμένων εικόνων, τα οποία αφορούν την προσωπικότητα του ιερέα, οπωσδήποτε ανεπαρκή, δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη. Απλά συγκολλάμε συντρίμμια, συνθέτουμε ανεκτίμητες για εμάς μνήμες μέσα από ένα παιγνίδι ονομάτων, ακουμπάμε ένα λουλούδι στον τάφο του. Ωστόσο, αδυνατούμε να ανοίξουμε τις τόσο απαραίτητες ρωγμές που θα φώτιζαν επί της ουσίας την ψυχή και τη μεγάλη μοίρα αυτού του ανθρώπου.

Ήταν μια ευγενική μορφή ιερέα, αλλά εμείς δεν είδαμε αποτυπωμένη την μορφή του. Είχε μόρφωση, έκανε σπουδές, έγραφε διατριβές για την εκκλησιαστική μουσική, αλλά τα αρχεία αυτά και στην περίπτωση που υπάρχουν, εμείς μέχρι και σήμερα δεν τα συναντήσαμε. Γνωρίζουμε τη βασική αρχή της Διαλεκτικής για την ενότητα των αντιθέτων και το βαθμό που αυτή σφραγίζει τον κόσμο. Αναρωτιόμαστε όμως πόσο εύκολο μπορεί να είναι από τη μια ένας ήπιος και καλός ιερέας να δίδει συγχώρεση στο φονιά του παιδιού του και από την άλλη να ζει σε μια οικογένεια όπου ολοζωής σπαράσσεται από βεντέτες και γδικιωμούς, να δέχεται στην Αλεξάνδρεια τους φυγόδικους γιούς του αδελφού του Σπύρου, Αντώνη και Παναγιώτη, από τους οποίους ο δεύτερος, κατά τον παλικαρευόμενο γέρο Βενέτικο, κρατούσε τα κλειδιά των φυλακών της Ζακύνθου. Να τον τιμούν, οι πατριάρχες διορίζοντας τον πρωθιερέα του καθεδρικού ναού του πατριαρχείου, θέση στην οποία με βάση το πρωτόκολλο κατείχε Αρχιμανδρίτης, και παρ’ όλ’ αυτά ο ίδιος ο παπά-Νικόλας, όπως έχει διασωθεί, να μη διατηρεί και τις καλύτερες σχέσεις με τους Πατριάρχες. Δεν μας εντυπωσιάζει το γεγονός αυτό, αφού τα μέλη της οικογένειά μας ανέκαθεν ήταν έτοιμα να ζήσουν όπως έζησαν πληρώνοντας το τίμημα. Ανατρέξαμε στα αρχεία του πατριαρχείου της Αλεξάνδρειας εξετάζοντας το μεγαλύτερο μέρος της αλληλογραφίας. Από τις εξαιρετικά καλλίγραφες επιστολές που υπήρχαν εκεί καμιά δεν αφορούσε τον παπά - Νικόλα. Εντυπωσιακή η απουσία του επί δεκαπενταετία πρωθιερέα του ναού του Ευαγγελισμού, όπως εντυπωσιακή στάθηκε για εμάς μία από τις πολλές πληθωρικές και δουλικές προσφωνήσεις, σε επιστολές προς τον Πατριάρχη, την οποία καταγράψαμε: «Παναγιώτατε, Θειότατε, Μακαριότατε, και Θεοφρούρητε, Αὐθέντα ἡμῶν και Δέσποτα!!». Τα αρχεία της Ελληνικής κοινότητος με ημερομηνία 05-05-1876 βέβαια, αναφέρουν τον ιερέα, όταν ασχολούνται με τη μισθοδοσία προσωπικού του ιερού ναού Ευαγγελισμός: «…. ἡ Ἐπιτροπὴ προέβη εἰς συζήτησιν ἐπὶ τοῦ ἀκολούθου οὐσιώδους ἀντικειμένου. Προβλέπουσα ὅτι ὡς ἐκ τῶν δυσχερῶν περιστάσεων θέλει προκύψῃ ἔλλειμμα οὐ μικρόν τόσον ἐπὶ τοῦ ἐκ τῶν συνδρομῶν ἐισπραττομένου χρηματικοῦ ποσοῦ καθὼς καὶ ἐπί τῶν εἰσοδημάτων τῶν Καταστημάτων τῆς Κοινότητος, ἀπεφάσισεν ὁμοθύμως ἵνα λάβῃ τά ἀπαιτούμενα οἰκονομικὰ μέτρα ὅπως δύναται νὰ ἐπαρκῇ εἰς τάς ἀναποφεύκτους δαπάνας τῆς ἐν γένει ὑπηρεσίας. Συνεπείᾳ τῆς ἀποφάσεως ταύτης προέβη εἰς τὴν ἐλάττωσιν τῶν κατά μῆνα πληρωνομένων μισθῶν εἴς τε τον Κλήρον καὶ τοὺς Διδασκάλους καὶ τοὺς λοιποὺς ὑπαλλήλους Ἐκκλησίας καὶ λοιπῶν Καταστημάτων ὡς ἀκολούθως ἀπὸ τῆς 8. Ἰουνίου ἐρχομένου.

Μισθοὶ τοῦ κλήρου καὶ λοιπῶν ὑπαλλήλων τῆς Ἐκκλησίας

Τοῦ Προεστῶτος Ν. Κεφαλληνοῦ εἰς δ/φρ. 32 κατά μῆνα

» Μεθοδίου Ἱερομονάχου » » 15 » »

» Θεοφράστου Παγώνου » » 15 » »

………….

Ακολουθεί σειρά άλλων δεκαέξι ονομάτων ιερωμένων, διδασκάλων και βοηθητικού προσωπικού της εκκλησίας.

Τα ίδια αρχεία, αναφέρουν επίσης και ένα απλό αίτημα του ιερέα προς την επιτροπή της κοινότητος: «Σήμερον τὴν 16ην Ὀκτωβρίου τοῦ 1879 ἡμέραν τῆς Ἑβδομάδος Τρίτην καὶ ὥραν 5ην μ.μ. ἐν τῷ Συνοδικῷ τῆς Κοινότητος συνῆλθεν ἡ Ἐπιτροπὴ αὐτῆς εἰς Συνεδρίασιν.

Ἐν πρώτοις ἀνεγνώσθη ἐπιστολὴ τοῦ Προεστῶτος Ν. Κεφαλληνοῦ ἀγγέλλοντος ὅτι ἀναχωρεῖ διὰ τά λουτρά τοῦ Χελουὰν ἕνεκα τῆς πασχούσης ὑγείας του ἔνθα θὰ διαμείνῃ ἐπὶ δεκαπενθημερίαν. Ἡ ἐπιτροπή ἐνέκρινε τοῦτο».

Τελειώνοντας το πρώτο αυτό μέρος της ιστορία μας, συνειδητοποιούμε για μια ακόμη φορά ότι είμαστε αντιμέτωποι με μια μεγάλη παγίδα. Αν ισχύει η άποψη του Μαλαρμέ ότι: «όλα του κόσμου υπάρχουν για να καταλήξουν σε ένα βιβλίο», το βιβλίο, το κείμενο δηλαδή, είναι στην περίπτωσή μας η νέα πραγματικότητα προκειμένου να αναδειχθεί η αρχική βιωμένη πραγματικότητα. Αυτή όμως η βιωμένη πραγματικότητα που σιωπά και δεν παραδίδεται, αντιστέκεται με χίλιους τρόπους.

Μερικοί τόποι έχουν στοιχειώσει, σωροί ερειπίων από σεισμούς σε ολόκληρο το νησί, αποκαΐδια γίνονται τα αρχεία και ο πολιτισμός πεντακοσίων χρόνων στην σεισμοπυρκαϊά του 1953. Μα και τα πρόσωπα αλλάζουν, χάνονται, όπως είναι φυσικό, αφού αλλάζουν οι οικονομικό - πολιτικές συνθήκες και η ταξικότητα της κοινωνίας που τα γεννά. Η τάξη των φεουδαρχών παραδίδει τα προνόμιά της στην ανερχόμενη αστική τάξη. Οι συνθήκες της μετεμφυλιακής Ελλάδας σφραγίζουν, οριοθετούν εξελίξεις. Το νησί ερημώνει, μετανάστες οι ζακυνθινοί, όπως και οι περισσότεροι των Ελλήνων, σε μεγάλα αστικά κέντρα και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Τραγούδια, αφιερώσεις σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, ελπίδες, αποχαιρετισμοί. Και στο μεγάλο τόπο, τη γη, οι Σοσιαλιστικές επαναστάσεις του 20 αιώνα, για πρώτη φορά στο προσκήνιο της ιστορίας, αλλάζουν τον κόσμο. Η αποικιοκρατία αμφισβητείται, προοδευτικά κινήματα επικρατούν σε μια σειρά από χώρες, όπως το κίνημα του Νάσερ στην Αίγυπτο. Η Ελληνική κοινότητα της Αλεξάνδρειας δοκιμάζεται, έχει δυσκολία να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, παίρνει το δρόμο της επιστροφής για την Ελλάδα και χάνεται. Τώρα χρειάζεται ο χρόνος και πάνω από όλα η ανάλογη αισθητική και ηθική φροντίδα μιας συλλογικής προσπάθειας, για να φέρουμε τα πράγματα στη φανερή πλευρά του φεγγαριού. Να συντρίψουμε πια, το «μόνοι ερχόμαστε στην ζωή και μόνοι φεύγουμε», να ανασυστήσουμε τους ήχους από τις πιο βαθιές σιωπές αγαπημένων προσώπων. Εφημερίδες και ιστοσελίδες μας φιλοξενούν και τις ευχαριστούμε.

Με την παρέμβασή μας αυτή δε θεσμοθετούμε τον άμβωνα, ούτε θέλουμε να «δείξουμε κάτι». Κάποτε ο Κανάρης είχε εξομολογηθεί: «καθώς ζούσα πάντα ήσυχα φροντίζοντας για τη φαμελιά μου και δεν έλεγα μπαρούφες στους καφενέδες, δεν με είχανε σε υπόληψη. Άμα γύρεψαν μπουρλοτιέρηδες παρουσιάστηκα και απόρησαν». Λέγεται ότι μετά από αυτό, μερικοί θέλησαν να του βρουν ευγενική καταγωγή, πως δηλαδή η φαμελιά του καταγόταν από την Τζένοβα της Ιταλίας και πως ήταν γραμμένη στο Libro d’oro. Όμως αυτός απάντησε σταράτα, όταν ρωτήθηκε από πού κρατάει η σκούφια του: «Το σόι μου αρχίζει από εμένα».

Να το πει κανείς αυτό, άμα υπήρξε μπουρλοτιέρης, αρμόζει.

Εμείς όχι, αφού – τουλάχιστον όσο αφορά την ιστορία - ναυαρχίδες δεν πυρπολήσαμε!

Υ.Γ.

Συνήθως οι πηγές μπαίνουν ως υποσημειώσεις και παραπομπές, ενώ εδώ τέθηκαν ολόκληρες μέσα στο κείμενο και ακριβώς με τα αρχικά ορθογραφικά τους στοιχεία. Ίσως, όμως, ένας τέτοιος ιδιότυπος «συγγραφικός επαρχιωτισμός» στήνει ένα χορό γύρω από το χρόνο, τη μνήμη, τον άνθρωπο και την άβυσσο.

Ζάκυνθος, Φλεβάρης 2012

Κύκλος Συναυλιών «ΝΕΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ» στον «Παρνασσό». Καλλιτεχνική διεύθυνση: Απόστολος Παληός

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ          

Είναι εντυπωσιακή η υπευθυνότητα των νέων καλλιτεχνών, που, ανήσυχοι από τη φύση τους, δεν επαφίενται μόνο στα καθιερωμένα, αλλά ψάχνουν, βρίσκουν και παρουσιάζουν στο ελληνικό κοινό ταλέντα άγνωστα μεν, αλλά πολύ σημαντικά! Μια τέτοια περίπτωση γνωρίσαμε στην αίθουσα του συλλόγου «Παρνασσός», από τον πολυβραβευμένο και διεθνώς καταξιωμένο πιανίστα μας Απόστολο Παληό, ο οποίος, ανάμεσα στα μεγάλα ονόματα της μουσικής, συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα «Νέοι Κλασικοί» που επιμελείται, και έναν νέο ταλαντούχο Έλληνα συνθέτη, τον Διονύση [και όχι Δημήτρη, όπως αναγράφεται στο πρόγραμμα] Καλογερόπουλο, που, απ’ ό,τι πληροφορηθήκαμε, είναι απόφοιτος μουσικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο οποίο και εκπονεί την διδακτορική διατριβή του. Το έργο του, «Χορός σε ντο ελάσσονα για δύο πιάνα, έργο 5 αρ. 1»,  γράφτηκε το Μάιο του 2008 και παίχτηκε μετά από ένα μήνα από τον Συνθέτη και την πιανίστα Ρένα Μπέκα, στην οποία και είναι αφιερωμένο. Οι δύο Σολίστ, ο Απόστολος Παληός και ο Τούρκος Emre Elivar, ακολουθώντας την καθαρότητα της δομής του έργου άφησαν τα θέματα να εξελιχθούν το ένα μέσα από το άλλο σε μία απόλυτη ισοτιμία μεταξύ τους,  τόσο  στη μελωδική εκφορά όσο και στις δεξιοτεχνικές απαιτήσεις. Ξεκίνησαν αργά, νοσταλγικά και συγκίνησαν ιδιαίτερα, καθώς ο  διάλογος ανάμεσα στα δύο πιάνα γινόταν όλο και πιο συναρπαστικός, φτάνοντας σε μία φρενήρη κορύφωση με την ανταλλαγή πλούσιων ηχοχρωμάτων, ώσπου  η γλυκιά επαναφορά της ηρεμίας και της γαλήνης να αργοσβήσει, μέσα από την ανάδειξη των λεπτών λυρικών στοιχείων από τους δύο αισθαντικούς πιανίστες.

 

Ας   πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή γιατί και η επιλογή των δύο Τούρκων καλλιτεχνών, της Hande Ozyrek, βιολονίστα και του Emre Elivar πιανίστα, ήταν εξαιρετική. Να σημειώσουμε ότι και οι δύο καλλιτέχνες έχουν  πλούσιο βιογραφικό και  σημαντικότατη  καριέρα στο εξωτερικό. Η βιολονίστα Hande Ozyrek, με την ωραία παρουσία της και το γλυκόλαλο βιολί της καθήλωσε το ακροατήριο  με το έργο του συμπατριώτη της Ozkan Manav [1967-] "Face to face with Saygun" για σόλο βιολί, ειδικά γραμμένο για εκείνη το 2005. Ο συνθέτης διάλεξε πέντε κομμάτια από το βιβλίου του δασκάλου του Saygun, του μεγαλύτερου συνθέτη της Τουρκίας, και δημιούργησε έργο πρωτότυπο με στοιχεία Folk  άριστα συνδυασμένα με τη σύγχρονη γραφή. Η ερμηνεία της, ανέδειξε τις αρετές του  έργου αλλά και τις  δεξιοτεχνικές της ικανότητες στο βιολί που  αποκορυφώθηκαν με το «Σκέρτσο καπρίτσιο» του Βιεννέζου δεξιοτέχνη του βιολιού και συνθέτη Friedrich  Kreisler [1875-1962] και τη «Σουίτα πάνω σε λαϊκές μελωδίες των Δωδεκανήσων για βιολί και πιάνο» του Γιάννη Κωνσταντινίδη [1903-1984] με την απόλυτη στήριξη και τη συνοδεία του Απόστολου Παληού ο οποίος έχει εντρυφήσει και ειδικευτεί στα έργα Ελλήνων συνθετών και μας έχει χαρίσει αξέχαστες ερμηνείες. Εντυπωσιακά ολοκλήρωσε το πρώτο μέρος ο Απόστολος Παληός με τη «Σονάτα αρ. 3,έργο 108 σε ρε ελάσσονα» του Johannes Brahms [1833-1897]. Μια ερμηνεία αξεπέραστη, με εσωτερικότητα και βαθύ λυρισμό.

 Στο δεύτερο μέρος μαζί με τον Emre Elivar ερμήνευσαν έργα για δυο πιάνα  των Tchaikovsky [1840-1893], «Βαλς των λουλουδιών» από τη Σουίτα «Καρυοθραύστης», Maurice  Ravel [1875-1937]  «Βαλς για δύο πιάνα», και το έργο του Sergei Rachmaninoff [1873-1943] «Σουίτα αρ. 2, έργο 17 για δύο πιάνα». Ερμηνείες εξαίσιες που  ανέδειξαν την ιδιαιτερότητα του κάθε έργου και απέδωσαν τη λεπταίσθητη  σύλληψη των λαμπερών αυτών προσωπικοτήτων της τέχνης με αρμονία και χάρη. Επίσης στο δεύτερο μέρος ακούσαμε από τους δύο  πιανίστες και το έργο του  Διονύση  Καλογερόπουλου στο οποίο αναφερθήκαμε στην αρχή και θα θέλαμε να  τελειώσουμε με μία ευχή αφού πρώτα συγχαρούμε τον επιμελητή αυτής της συναυλίας: να μας γνωρίσει κι άλλα έργα, τόσο του νεαρού συνθέτη που μας παρουσίασε,  όσο και άλλων σημαντικών νέων καλλιτεχνών.

Η τσουκνίδα και η τσίκνα

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Το πρώτο συνθετικό, ετυμολογικά, της «Τσικνοπέμπτης» είναι αναμφίβολα το θηλυκό ουσιαστικό «τσίκνα», που, όπως όλοι πρέπει να γνωρίζετε, σημαίνει την μυρωδιά που βγαίνει, κυρίως, από το κρέας, το οποίο ψήνεται. Από αυτήν προέρχονται και η λέξη «τσίκνισμα», όπου υποδηλώνει την κατάσταση του ψημένου κρέατος και το ρήμα «τσικνίζω», το οποίο περιγράφει την ενέργεια του να ψήνω φαγητά και να αναδίνονται οι σχετικές οσμές.

Αυτά αποτελούν τον κανόνα. Όμως υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Αυτές, μάλιστα, δεν θα μπορούσαν να συμβούν αλλού, εκτός από το νησί μας, τη Ζάκυνθο, όπου συχνά–πυκνά, θέλοντας να ξεχωρίσουμε, διαφέρουμε. Έτσι, για παράδειγμα, γιορτάζουμε τις Αγγελικές στη γιορτή των Εισοδίων της Παναγίας, αντί των Αρχαγγέλων, κόβουμε κουλούρα, αντί για βασιλόπιτα και το λαμπριάτικο τραπέζι μας απαιτεί το πηχτό αυγολέμονο σε καλοστρωμένο τραπέζι και όχι τον οβελία κατάχαμα. Αυτά, βέβαια, για τους γνήσιους και τους αληθινούς συνεχιστές της παράδοσης και της ιδιαιτερότητάς μας, μια και αρκετοί, άσχετοι με την γνήσια ταυτότητά μας, έχουν ενδώσει και τελευταία έχουν αβασάνιστα παραδώσει και προδώσει την ιστορία μας κυριολεκτικά «αντί πινακίου φακής».

Η ιδιαιτερότητα αυτή δεν θα μπορούσε να μην εφαρμοστεί και στο Καρναβάλι και κυρίως στην γιορτή του που μας απασχολεί και δεν είναι άλλη από την Τσικνοπέμπτη, της εβδομάδας της Αποκριάς, η οποία απαιτεί υποχρεωτική κρεατοφαγία, όχι μόνο επειδή είναι το τελευταίο, πριν την Μεγάλη και την πλέον αυστηρή Σαρακοστή, εφταήμερο, αλλά και επειδή βρίσκεται ανάμεσα από δύο, εκ μεταθέσεως νηστείες, της προηγούμενης Τετάρτης και της επόμενης Παρασκευής, οι οποίες θεσπίσθηκαν για να ισοφαρίσουν την σαρανταήμερη προπαρασκευαστική περίοδο, που ακολουθεί, αντικαθιστώντας τις γιορτές του Ευαγγελισμού και των Βαΐων, όπου γίνεται κατάλυση ιχθύος.

Τσικνοπέμπτη, λοιπόν, για μας τα παιδιά, αλλά και τους μεγάλους, ήταν το κυνηγητό με μια τσουκνίδα, το ιδιόρρυθμο, αλλά και θεραπευτικό αυτό φυτό, που αν σε άγγιζε, σου προξενούσε κοκκινίλα και φαγούρα. Τρέχαμε μ’ αυτές όλη την ημέρα και αλλοίμονο σ’ αυτόν που θα έπεφτε στα χέρια μας.

Ενώ, μάλιστα, όλο το χρόνο, ακόμα και τις πιο κρύες μέρες του Γενάρη, που είχε προηγηθεί και έκανε κρύσταλλα τα νερά στις λακκούβες κάθε πρωί, που πηγαίναμε σχολείο και γέμιζε τ’ αυτιά μας ανεπιθύμητες χιονίστρες, εμείς ζητούσαμε το πιο ελαφρό ντύσιμο, για να μπορούμε να τρέχουμε άνετα στα παιχνίδια μας, αυτήν την ημέρα απαιτούσαμε από τη μάνα μας να μιμηθούμε τις σεμνότυφες καλόγριες, φορώντας μακριά πανταλόνια και μπλούζες, που να καλύπτουν ακόμα και τους καρπούς των χεριών μας, έτσι για να μπορέσουμε ν’ αποφύγουμε, όσο γινόταν περισσότερο, τις επιθέσεις με τις τσουκνίδες και τις επίπονες συνέπειές τους.

Την ίδια μέρα οι μεγαλύτεροι συνήθιζαν να κάνουν μάντζιες με το κατά τα άλλα πολύτιμο αυτό φυτό, που συν τοις άλλοις, οι κορυφές του γίνονται ένα πολύ νόστιμο και θρεπτικό έδεσμα. Έπαιρναν, λοιπόν, λουλούδια, κυρίως μανουσάκια, τα οποία αυτές τις μέρες αφθονούν ευωδιαστά σε όλο το νησί, τα έκαναν μποκέ –μην ξεχνάμε και την διάλεκτό μας– έβαζαν κάπου κρυφά στη μέση τους μια τσουκουνίδα –έτσι την είχα πρωτακούσει– και την χάριζαν σε κάποιο φιλικό πρόσωπο, που ήθελαν να πειράξουν. Αυτό, αν ήταν ξεχασμένο και δεν θυμόταν την συνήθεια της γιορτής, μύριζε τα φιόρα και μετά… έξυνε για ώρα την ερεθισμένη μύτη του.

Χαρακτηριστικό φαγητό της ημέρας το είναι «ξυνιστό», το οποίο πατροπαράδοτα μαγειρευόταν από τις νοικοκυρές και συγκέντρωνε γιορταστικά γύρω του όλη την οικογένεια.

Τα ψητά και μάλιστα στους δρόμους ήταν άσχετα με την τοπική παράδοση της ημέρας και την εικόνα τους δεν την συναντούσες στους δρόμους της Ζακύνθου, που οι κάτοικοί της συνήθιζαν να γιορτάζουν το Καρναβάλι τους με ξέφρενους, καθημερινούς χορούς, κυρίως στα δύο μεγάλα Καζίνα, το Ρωμιάνικο και το Λουμπαρδιανό, με «Ομιλίες» στους δρόμους και τις πλατείες και παλιότερα και με Γκιόστρα.

Τα ψητά στους δρόμους της παλιάς και γνήσιας Ζακύνθου δεν θύμιζαν Τσικνοπέμπτη, αλλά την γιορτή της Αναλήψεως. Την άλλη αυτή Πέμπτη του εορταστικού εορτολογίου μας, που πανηγύριζε επίσημα ο κεντρικός ναός της Πλατείας Ρούγας, ο κάποτε κτητορικός της οικογένειας του φλογερού επαναστάτη Αντωνίου Μαρτελάου, σ’ ολόκληρη την πόλη υπήρχαν αρνιά και κατσίκια και υποχρεωτικά έπρεπε ο κάθε νοικοκύρης ν’ αγοράσει λίγο κρέας απ’ αυτά και να το πάει «για το καλό» στο σπίτι του. Από την συνήθεια αυτή βγήκε και η λαϊκή έκφραση, που λέγεται σε κάθε αναβολή εργασίας: «Της Ανάληψης κουμπάρε, θα την φάμε την γαρδούμα», απεμπολώντας το «π» της τελευταίας λέξης και δίνοντάς του ιόνια μουσική και προφορά.

Την περασμένη βδομάδα, θέλοντας κάτι πιο αλέγκρο από αυτά που παρουσιάζει εσχάτως η τηλεόραση στις ειδήσεις, είδα ηθελημένα το «Εξπρές του μεσονυχτίου»! Θυμάμαι τη σκηνή που ο πρωταγωνιστής, ο Brad Davis, στα πρόθυρα της τρέλας, βαδίζει αντίθετα από τους άλλους, γύρω από ένα στύλο. Ήταν η αντίστασή του.

Αυτό θέλω να κάνω και εγώ. Μέσα στην τόση τσίκνα θα επιμένω στις ηδονές του ξινιστού κάθε Τσικνοπέμπτη. Το ίδιο συμβουλεύω ν’ ακολουθήσετε κι εσείς.

Είναι ζωή η διαφορετικότητα!

Η ΧΑΡΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ MEGARON PLUS ΚΑΙ ΤΟ CENTRE POMPIDOU / ΕΙΚΑΣΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ARMAN

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

«Την περιπέτεια της μεταμόρφωσης» θα ζήσουν οι μικροί φίλοι [5 έως 12 ετών] του Megaron Plus, από τις 6 Φεβρουαρίου έως τις 15 Μαρτίου 2012, που κι εφέτος συνεργάζεται με το Centre Pompidou του Παρισιού και δίδει την ευκαιρία στα παιδιά να γνωρίσουν έναν σημαντικό Γάλλο καλλιτέχνη, ζωγράφο και γλύπτη του 20ου αιώνα και να πειραματιστούν με το έργο του.

Ο Αρμάν γεννήθηκε στη Νίκαια στις 17 Νοεμβρίου του 1928 και πέθανε στη Νέα Υόρκη στις 22 Οκτωβρίου του 2005. Ο πατέρας του, Antonio Fernandez, Ισπανικής καταγωγής, ήταν αντικέρ και έμπορος επίπλων. Από νωρίς διέγνωσε την κλίση του μοναχογιού του προς την τέχνη και τον ώθησε να την ακολουθήσει. Μετά το Μπακαλορεά σπούδασε στη διακοσμητική Σχολή της Νίκαιας και κατόπιν στη Σχολή του Λούβρου. Ανήκει στο κίνημα του Νεορεαλισμού που κάνει την εμφάνισή του το 1960 και είναι η Γαλλική απάντηση στην Ποπ Αρτ. Ο Αρμάν, εμπνεύστηκε από την καθημερινότητα και είναι από τους πρώτους που χρησιμοποίησε βιομηχανικά υλικά καθώς και χρηστικά αντικείμενα τα οποία τοποθέτησε σε πλαίσια και πέτυχε να αλλάξει τη σχέση μας με τα πράγματα της καθημερινότητας και να τα δούμε, μέσα από την ματιά της τέχνης, μεταμορφωμένα σε αντικείμενα άξια προσοχής.

Να θυμίσουμε ότι Megaron Plus συνεργάζεται με το Centre Pompidou από το 2005 με μεγάλη επιτυχία, όταν ξεκίνησε το εικαστικό παιδικό εργαστήρι με τα έργα των Ματίς και Πικάσο. Στη συνέχεια ήρθε το εντυπωσιακό πρόγραμμα για τα έργα των Κονσταντίν Μπρανκούζι, Μικέλ Ναβάρο, Κλωντ Κουρτκιουίς και Αλεξάντερ Κάλτερ και βέβαια το εργαστήρι για την «Υφή της Διαφάνειας».

Το φετινό εργαστήρι, με την υπογραφή της Odile Fayet, είναι μια μικρογραφία βιομηχανίας παιχνιδιού που προκαλεί τα παιδιά να αναπτύξουν την ευρηματικότητα, τη φαντασία τους και να πειραματιστούν με την ιδέα της «μεταμόρφωσης» των αντικειμένων. Για τούτο έχουν στη διάθεσή τους μία πληθώρα χρηστικών πραγμάτων μέσα από τα οποία μπορούν να επιλέξουν εκείνα που κατά την κρίση τους προσφέρονται για αποδόμηση ή για ανασύνθεση, προσδίδοντας στα αντικείμενα καινούργια ταυτότητα και ζωή! Παρακολουθήσαμε με ιδιαίτερη χαρά τα παιδιά να πετυχαίνουν απίστευτες συνθέσεις αλλά και να διασκεδάζουν, παίζοντας το παιχνίδι της τέχνης.

Υπάρχουν τρεις περιοχές δραστηριοτήτων. Η πρώτη -Κύκλος ζωής του αντικειμένου- στηρίζεται στην πεποίθηση του Αρμάν ότι «η αρχή της συσσώρευσης αλλάζει την οπτική μας για τα πράγματα». Τα παιδιά καλούνται να χωρίσουν τα αντικείμενα σε «οικογένειες»,να τα κατηγοριοποιήσουν και να τα συγκεντρώσουν. Στη Δεύτερη Περιοχή -Το αντικείμενο αποκρυπτογραφείται- «Το αντικείμενο είναι πάντα εκεί αναγνωρίσιμο κι ωστόσο διαφορετικό» το παιδί θα πρέπει να ανακαλύψει τις αλλαγές και τους τρόπου με τους οποίους ο Αρμάν δούλευε το αντικείμενο. Έχει στη διάθεσή το χειροκίνητες μηχανές κοπής και σφραγίσματος χαρτιού με τις οποίες μπορεί να δημιουργήσει τις δικές του συνθέσεις. Στην Τρίτη περιοχή -Το αντικείμενο επινοείται ξανά. «Όλοι έχουμε πρόσβαση στη δημιουργία κι εσείς κι εγώ», έλεγε ο Αρμάν. Τα παιδιά με μικρά χρωματιστά κουτιά διαφορετικών μεγεθών μπορούν να φτιάξουν πύργους, λαβυρίνθους, απόρθητα τείχη. Είδαμε τους μικρούς αρχιτέκτονες να φτιάχνουν μία πόλη, τη Νέα Υόρκη και θαυμάσαμε τη δεξιοσύνη τους!

Οι Αθηναίοι και οι επισκέπτες της πόλης των Αθηνών, ας μην παραλείψουν να περάσουν από το «Βιομηχανικό Εργαστήρι» του Μεγάρου Μουσικής, ακόμα και χωρίς τα βλαστάρια τους. Θα πάρουν πολύτιμες ιδέες και θα δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά τους με τα υπάρχοντα αντικείμενα του σπιτιού τους να δημιουργήσουν το δικό τους εικαστικό κόσμο.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το πρόγραμμα διαρκεί μιάμιση ώρα και γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό με ραντεβού είτε για σχολεία ή για μεμονωμένα άτομα. Το τηλέφωνο του Μεγάρου είναι 2107282333 και η ιστοσελίδα http://www.megaron.gr/.

Η Γουρουνοκυριακή

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Ροντέν Ωγκύστ; Ο άσωτος υιός, π. 1884; 

Το Καρναβάλι στο νησί μας έχει χάσει πια τον παλιό, ξεχωριστό του χαρακτήρα και μπορεί κάποιος να το πει ζακυνθινό, μόνο από τον τόπο διεξαγωγής του και όχι από τον τρόπο του. Οι αιτίες γι’ αυτήν την μεταλλαγή είναι πολλές και ποικίλες. Η τηλεοπτική ισοπέδωση, από τη μια, η τάση προς μίμηση, απ’ την άλλη και τέλος η άγνοια της ιστορίας μας κι ο μιμητισμός υπευθύνων και λαού, έδωσαν στην εορταστική αυτή περίοδο της Αποκριάς εικόνα ξενόφερτης φωτοτυπίας και μια νοοτροπία κι ιδιοσυγκρασία αιώνων θυσιάστηκε στο βωμό της προκρούστιας λογικής κι υποχώρησης. Δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό, αλλά σίγουρα ήταν επόμενο με τις επικρατούσες συνθήκες. Αυτό που μας λείπει σήμερα είναι η καλλιέργεια της ιδιαιτερότητας κι αυτό που μας χαρακτηρίζει είναι η ευκολία της αντιγραφής. Έτσι νομίζουμε πως γινόμαστε πολίτες του κόσμου, ενώ στην ουσία, απεμπολώντας την ταυτότητά μας, υπερτονίζουμε την κοντόφθαλμη αντίληψή μας, αρνούμενοι συγχρόνως και την καταγωγή μας.

Από την περασμένη Κυριακή έχουμε μπει στο Τριώδιο. Μια ακόμα Αποκριά έχει πατήσει ήδη το κεφαλόσκαλό μας κι εμείς, θέλοντας να είμαστε επίκαιροι και καθαρόαιμοι, έστω και στα κείμενά μας, θα προσπαθήσουμε σήμερα να δώσουμε την ντόπια ταυτότητα της ερχόμενης Κυριακής, η οποία είναι η δεύτερη της χαρούμενης και γιορταστικής περιόδου και κάποτε αποτελούσε για το νησί μας την απαρχή της καθημερινής διασκέδασης και της – κατά κάποιο τρόπο – απόλυτης ελευθερίας, με την αντιστροφή των τάξεων και των ρόλων και την πλέον δίκαιη δημοκρατία της μωρέτας.

Από εκκλησιαστική πλευρά η Κυριακή αυτή ονομάζεται «του Ασώτου», από την σχετική, προπαρασκευαστική ευαγγελική περικοπή, που διαβάζεται στους ναούς και μας την έχει διασώσει ο περιγραφικός Λουκάς. Στη Ζάκυνθο, όμως, την ονομάζουμε «Γουρουνοκυριακή».

Η ονομασία αυτή προέρχεται από το σημείο εκείνο του παραπάνω ευαγγελικού κειμένου, που μας διηγείται πως ο Άσωτος Υιός της πολυδιάστατης αλληγορίας, αφού ζήτησε το μερίδιό του από την πατρική περιουσία, «απεδήμησεν εις χώραν μακράν και εκεί διεσκόρπισε την ουσίαν αυτού ζων ασώτως». Τα πράγματα, όμως, δεν πήγαν καλά. «Δαπανήσαντος δε αυτού πάντα», όπως διηγείται ο Ευαγγελιστής, «εγένετο λιμός ισχυρός κατά την χώραν εκείνην και αυτός ήρξατο υστερείσθαι». Για να επιβιώσει αναγκάστηκε να μπει στη δούλεψη ενός κατοίκου της περιοχής εκείνης, ο οποίος «έπεμψεν αυτόν εις τους αγρούς βόσκειν χοίρους». Μα και τότε τα προβλήματα δεν λύθηκαν. Πεινασμένος και κατατρεγμένος «επεθύμει γεμίσαι την κοιλίαν αυτού από των κερατίων ων ήσθιον οι χοίροι και ουδείς εδίδου αυτώ».

Από το όνομα των ζώων, λοιπόν, που έβοσκε ο άμυαλος, ο μικρότερος και πλέον χαϊδεμένος γιός της χριστιανικής διδασκαλίας πήρε στη Ζάκυνθο το όνομά της η Κυριακή της ανάγνωσης της περικοπής του και για το λόγο αυτό χαρακτηριστικά ονομάζεται «Γουρουνοκυριακή».

Όπως είναι επόμενο το απαραίτητο φαγητό της ημέρας είναι το χοιρινό κι αυτό το έδεσμα ήταν κι εν μέρει είναι απαραίτητο για το εορταστικό γεύμα της. Οι παλιοί Τζαντιώτες, δε, που σχεδόν πάντα είχαν συνδυάσει τις μεγάλες γιορτές με τις σχετικές γεύσεις και μυρωδιές, το θεωρούσαν αναγκαίο κι αυτήν την ημέρα δεν έμπαζαν άλλο κρέας ή έδεσμα στο σπίτι τους.

Η τιμητική, όμως, του ευτραφούς αυτού ζώου, το οποίο πολλές θρησκείες απαγορεύουν, λόγω της ακαθαρσίας του, δεν περιοριζόταν μονάχα στην μεσημεριανή ευωχία των κατοίκων του ιόνιου νησιού. Επειδή θύμιζε τους υπέρβαρους και τους έχοντες κάπως περισσότερα κιλά από τα συνηθισμένα, τους γιόρταζε κι αυτούς, όχι για την ονομαστική τους γιορτή ή την επέτειο της γέννησής τους, αλλά λόγω της … επιβλητικής τους ιδιαιτερότητας.

Ήταν κι αυτό μια μάντζια από τις πολλές που γίνονταν κι ένα δείγμα της ντόπιας ιδιοσυγκρασίας, η οποία συχνά δημιουργούσε προβλήματα κι είχε έντονα τα στοιχεία του ρατσισμού.

Αν το πείραγμα γινόταν κρυφά, όπως συνέβαινε συνήθως, τότε, με άκρατη επιείκεια, θα μπορούσαμε να το δούμε σαν μια έκφραση σπιρτάδας και διατύπωσης χιούμορ και διάθεσης σάτιρας. Μα αν διατυπωνόταν κατάμουτρα και δημόσια αποτελούσε πρόβλημα κι αναμφίβολα έθιγε όλους εκείνους, που απλά δεν είχαν το προνόμιο να είναι … κομψοί. Μα το Καρναβάλι όλα τα επιτρέπει κι η Αποκριά εκτονώνει κακίες και βγάζει απωθημένα. Έτσι μονάχα μπορούμε να ερμηνεύσουμε το ρατσιστικό αυτό έθιμο ενός κομψού και πολιτισμένου λαού, ο οποίος αγάπησε την σάτιρα, αλλά ποτέ δεν εκφράστηκε με χυδαιότητα κι απωθημένα.

Δεν ξέρω σήμερα πόσοι ακολουθούνε την παράδοση και στο τραπέζι τους εξακολουθούν να τρώνε χοιρινό το μεσημέρι της Κυριακής του Ασώτου. Φοβάμαι πως, όπως χάθηκε το εύγεστο και κοσμαγάπητο αυγολέμονο της ζακυνθινής Λαμπρής, αντικαθιστάμενο με τον οβελία, έτσι και πολλοί αγνοούν και δεν εφαρμόζουν το παλιό μας έθιμο, ακολουθώντας τις τόσες συνταγές, που τηλεοπτικά και σε χιλιάδες, κυριολεκτικά, βιβλία μας επιβάλλονται, κατά την έσχατη μόδα.

Μα οι γεύσεις είναι πολιτισμός κι ο πολιτισμός εισιτήριο επιβίωσης.

Αλίμονό μας, αν τις ξεχάσουμε. Τότε δεν θα έχουμε μνήμες!

ΑΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΫΛΟ / ΚΥΚΛΟΣ «ΜΟΤΣΑΡΤ +1» / ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

«Πόσο γενναιόδωρος και αγαθός είναι μερικές φορές ο Θεός, εναποθέτοντας, ή καλύτερα συσσωρεύοντας, σ’ ένα μόνο άτομο τα αμύθητα πλούτη και τους θησαυρούς της μεγάλης Του χάρης». Με αυτά τα λόγια αρχίζει ο Τζόρτζιο Βαζάρι το 1568 τη βιογραφία του Ραφαήλ. Με αυτή τη φράση θα θέλαμε να αρχίσουμε κι εμείς μιλώντας για τον Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, τον αγαπημένο των Θεών, των Μουσών και των ανθρώπων που γεννήθηκε στο Ζάλτσμπουργκ της Αυστρίας στις 27 Ιανουαρίου του 1756. Διακόσια πενήντα έξι χρόνια αργότερα, στις 27 Ιανουαρίου του 2012, ημέρα των γενεθλίων του, παρακολουθήσαμε τη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, «Αγγίζοντας το Άυλο. Κύκλος «Μότσαρτ +1», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, υπό την διεύθυνση του αρχιμουσικού Βασίλη Χριστόπουλου.

Και οι τρεις συνθέσεις του Μότσαρτ που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα έχουν κοινό χαρακτηριστικό την ομορφιά, τον πλούτο των ιδεών και των ηχοχρωμάτων, στοιχεία αξεπέραστα στην ιστορία της Μουσικής. Την εντυπωσιακή μικρή Εισαγωγή στο Ορατόριο, «Η Απελευθέρωση της Βαιτυλούα» Κ.118 (74C), που ακούσαμε για πρώτη φορά, συνέθεσε ο Μότσαρτ στα δεκαπέντε του χρόνια σε λιμπρέτο του Ιταλού ποιητή Πιέτρο Μεταστάζιο. Τα Ορατόριο, ήταν παραγγελία του Ισπανού πρίγκιπα της Αραγονίας, Δον Τζουζέπε Χιμένεθ και όπως μαθαίνουμε από το καλαίσθητο και ιδιαίτερα επιμελημένο πρόγραμμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών το έργο αυτό δεν παρουσιάστηκε στο κοινό όσο ζούσε ο Συνθέτης.

Η δεύτερη Σύνθεση του προγράμματος ήταν το «Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ. 16 σε ρε μείζονα Κ.451», το οποίο ολοκλήρωσε ο νεαρός συνθέτης στις 22 Μαρτίου του 1784 και εννέα ημέρες αργότερα, στις 31 Μαρτίου, το ερμήνευσε ο ίδιος στο πιάνο. Στη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών ο πολυβραβευμένος πιανίστας Χέρμπερτ Σουχ, «εν αρμονία» με την Ορχήστρα, ξεχώρισε για τη δεξιοτεχνία και την ευφάνταστη ερμηνεία των σολιστικών μερών. Τα κοντσέρτα για πιάνο του Μότσαρτ είναι 27. Το πρώτο το έγραψε στα έντεκα χρόνια του, το τελευταίο το ολοκλήρωσε το Γενάρη του 1791. Και, τι αδικία, λίγο πριν το τέλος του χρόνου, στις 5 Δεκεμβρίου, φεύγει ο ίδιος για πάντα από τη ζωή.

Επειδή ο παράλογος χαμός του σκηνοθέτη Θεόδωρου Αγγελόπουλου δεν άφησε ασυγκίνητο το Διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, αφιέρωσε στη μνήμη του το έργο του Ούγγρου συνθέτη Γκιόργκι Λίγκετι [1923-2006] «Ατμόσφαιρες». Ο συμβολισμός του απέραντου φωτός και της ομίχλης του αδικοχαμένου σκηνοθέτη πόσο ταίριασε με την ανάδυση προς τον ανοιχτό ορίζοντα του απείρου της μουσικής γραφής του Λίγκετι! Εύστοχη αφιέρωση, εξαιρετική ερμηνεία από την Ορχήστρα αλλά και εκπληκτικό το «πέρασμα» του αρχιμουσικού στον Μότσαρτ!

Το 1788 σε μια κορυφαία στιγμή έμπνευσης, ο Μότσαρτ, συμπληρώνει τις συνθέσεις Μουσικής Δωματίου και μέσα σε λιγότερο από σαράντα ημέρες ολοκληρώνει την αριστουργηματική, Συμφωνική «Αγία Τριάδα» του, «Αρ. 39, KV 543», «Αρ. 40, KV 550» και «Αρ. 41, KV 551, του Διός». Σ’ αυτό το διάστημα χάνει την κόρη του Θηρεσία και δίδεται η πρεμιέρα της Όπεράς του, «Ντον Τζοβάνι». Τη χρονιά αυτή πεθαίνει ο Κ. Φ. Ε. Μπαχ και ο Γιόζεφ Χάυντν συνθέτει τη « Συμφωνία της Οξφόρδης». Ο Γκαίτε γράφει τον «Έγκμοντ» και ο Καντ την «Κριτική του Πρακτικού Λόγου». Είναι εντυπωσιακή η αποφασιστικότητα και η ειλικρίνεια της επίπονης εργασίας του Μότσαρτ καθώς προσπαθεί να αποδώσει την ομορφιά και το ήθος του Δημιουργού.

Παρασυρμένοι από τη δημιουργική φαντασία και δεξιότητα του καλλιτεχνικού διευθυντή και Μαέστρου της Ορχήστρας, Βασίλη Χριστόπουλου, αγγίζουμε κι εμείς το «Άυλο» μέσα από τη Συμφωνία Αρ. 40, καθώς ο Αρχιμουσικός με μέθοδο σωκρατική αποσπά τις νότες που με τόση ευαισθησία του προσφέρουν οι Μουσικοί από κάθε οικογένεια οργάνων και γεμίζει το χώρο με την αβρότητα των ήχων του Μότσαρτ και με τα χρώματα τα φορτισμένα με τη βαρύτητα των εννοιών από το πάνθεον του Ραφαήλ [1483-1520] από το Ουρμπίνο. Μέσα από το σκοτάδι η ακτίνα του Φωτός, μέσα από το χάος η Δημιουργία. Τίποτα δεν είναι αδύνατο για τον Μότσαρτ, ούτε για τον Ραφαήλ. Η αρμονία του πνεύματος, η πραότητα, η χάρη, η μελωδική καθαρότητα, η διαύγεια είναι απόλυτες «αξίες» στο έργο τους. Δυο θνητοί Θεοί της Τέχνης. Ο ένας των άυλων ήχων, ο άλλος της μαγικής παλέτας και οι δυο συναντώνται στο χρώμα στην κίνηση! Θεέ μου τι συνταίριασμα! Εκτοξεύουν την τέχνη τους στους ουρανούς και ευλογημένη, την επαναφέρουν στη γη, κληρονομιά για την ανθρωπότητα. Δυο άνδρες αθάνατοι, ταξιδεύουν μέσα από το μεγαλείο της τέχνης τους στην αιωνιότητα. Μόνο που ο ένας έζησε σαν πρίγκιπας το «Χρυσό Αιώνα» της Ζωγραφικής, ενώ ο άλλος αγωνιζόταν ως την τελευταία του πνοή για την επιβίωση, το «Χρυσό Αιώνα» της Μουσικής. Κι ήταν κι οι δυο αγαπημένοι των Θεών! Ο Συνθέτης έσβησε στα 35 του χρόνια, ο Ζωγράφος στα 37, είχε προηγηθεί ο γλυκύς Ιησούς στα 33!