Πρωτοπρεσβυτέρου Ευαγγέλου Παχυγιαννάκη: Βιβλιοπαρουσίαση για το «ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΝ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ»

Πρόσφατα εξεδόθη το λειτουργικό βιβλίο της Ιεράς Μητροπόλεως Λευκάδος και Ιθάκης, με τον τίτλο «ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΝ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ» από το Ενοριακό Πνευματικό Κέντρο του ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ευαγγελιστρίας Λευκάδος, που περιέχει συγκεντρωμένες τις ιερές Ακολουθίες – παλαιότερες και νεότερες - απάντων των Αγίων και αναφέρονται «στους Αγίους  προστάτες και εφόρους της τοπικής Εκκλησίας ιδίως όσων είναι σπάνιες ή απαντώνται εν χρήσει μόνο στους Ιερούς Ναούς των νησιών (Λευκάδος και Ιθάκης), καθώς και όσων πρόσφατα συνετέθησαν, σε ένα corpus», όπως αναφέρεται στην Εισαγωγή του βιβλίου.

            Η έκδοση έχει γίνει με πρόνοια και φροντίδα του Πνευματικού Κέντρου του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ευαγγελιστρίας Λευκάδος, την ποιμαντική ευθύνη του οποίου έχει ο λογιότατος και πολυγραφότατος Πρωτοπρεσβύτερος Γεράσιμος Ζαμπέλης. Η συλλογή των Ιερών Ακολουθιών, τα διευκρινιστικά σχόλια, Υπομνήματα, καθώς και η σύνθεση ορισμένων Ακολουθιών, Παρακλητικών Κανόνων κ.λπ. και η γενικότερη επιμέλεια του βιβλίου οφείλονται στον ιερολογιότατο ιεροδιάκονο του ιερού Ναού της Ευαγγελιστρίας Ιωαννίκιο Ζαμπέλη.

            Στις 480 σελίδες του καλαίσθητου Τόμου περιλαμβάνονται πλήρης Ιερές Ακολουθίες, Χαιρετιστήριοι Οίκοι, Παρακλητικοί Κανόνες, Μακαριστάρια, Υπομνήματα ιστορικά και αγιολογικά, ως θα αναπτύξομε κατωτέρω και ακολουθεί 16σέλιδο έγχρωμο «Παράρτημα Εικόνων», που περιλαμβάνει παλιές και νέες, καθώς και φωτογραφικά στιγμιότυπα τοπίων, ιερών τελετών και προσκυνημάτων. 

            Το «ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΝ» ανοίγει με στίχους Ιαμβικούς «εις το Λειμωνάριον Λευκάδος και Ιθάκης», όπου κατατίθεται με αυτογνωσία και ταπείνωση η «ατεχνία του καλάμου» του επιμελητή της εκδόσεως και υμνογράφου, που, όμως, αναθαρρεί στην πληροφορία του λογισμού του, ότι θα συγκατανεύσει ο θείος φωτισμός και θα ‘ρθει η εξ ύψους βοήθεια, προκειμένου να υμνολογηθεί η φιλάγιος χορεία συντονότατα, συνθεμένη από το γλυκερότατο μέλι του λειμώνος της θείας χάριτος.

            Ακολουθούν: ένα απόσπασμα από τον «Πνευματικό Λειμώνα» του Ιωάννου Μόσχου και ο Πρόλογος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λευκάδος και Ιθάκης κυρίου Θεοφίλου. Η  Εισαγωγή, στη συνέχεια, είναι ένα αναλυτικό πλουσιότατο κείμενο δοκιμιακής υφής, γραμμένο από τον συντάκτη και επιμελητή του Τόμου ιερολογ. Ιεροδιάκονο Ιωαννίκιο Ζαμπέλη.  Πρόκειται για ένα κείμενο ιστορικό, θεολογικό, λειτουργικό, αναφερόμενο στη θεία λατρεία γενικότερα, και ειδικότερα στην τοπική αγιολογία και τη θέση των Αγίων στη ζωή της Εκκλησίας, η οποία ούσα καθολική αγκαλιάζει όλους τους απανταχού του καθολικού σώματος της Εκκλησίας πιστούς, υπογραμμίζοντας και εξαίροντας, με την ιερή τέχνη της υμνολογίας, τα συγκλονιστικά βιώματα και γεγονότα της πίστεως και των έργων της εν Χριστώ πίστεως και μαρτυρίας.

            Η Εισαγωγή συναπαρτίζεται από τα επιμέρους Κεφάλαια: α) Η προστασία των Αγίων. β) Η τιμή των Αγίων. γ) Οι προστάτες Άγιοι των νησιών μας. δ) Στόχος της έκδοσης του «Λειμωναρίου» και ε) Υμνογράφοι και εκδόσεις των Ακολουθών. 

                    Θα παραμείνομε στο Κεφάλαιο των ιερών ακολουθιών και των Υμνογράφων, προκειμένου να δώσομε στο φιλάγιο αναγνωστικό κοινό την πλήρη εικόνα του παρουσιαζομένου «Λειμωναρίου».

             α΄) Η εόρτιος ακολουθία των Αγίων προστατών και εφόρων της νήσου Λευκάδος». Υμνογράφος, ο ιεροδιάκονος Ιωαννίκιος Ζαμπέλης. Είναι νέα πλήρης η Ακολουθία, αναφερομένη, ως ο τίτλος της μαρτυρεί, σε όλους τους προστάτες και εφόρους της νήσου Λευκάδος και ψάλλεται την πρώτη Κυριακή μετά την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15^ης Αυγούστου). Αποτελείται από Μικρόν Εσπερινόν, Μέγαν Εσπερινόν (Λιτήν και Στίχον), Όρθρον (με εκτενές Συναξαριακό Υπόμνημα) και Λειτουργίαν. Εισαγωγικώς προτάσσεται αναλυτική Τυπική διάταξη, καθόσον πρόκειται για νέα εορτή, με έγκριση της Εκκλησίας της Ελλάδος (αριθ. Εγγρ.-4217/4.2.2010), και δύναται να συμπέσει από 16^ης έως και 22^ας Αυγούστου.

            Της εορτίου Ακολουθίας έπονται: α) Ακολουθία του Μικρού Αγιασμού κατά την μοναστηριακή Τάξη των πανηγύρεων, με Κανόνα κατ’ Αλφαβητική Ακροστιχίδα στην Παναγία την Φανερωμένη τα πρώτα 24 τροπάρια,  και τα υπόλοιπα προς όλους τους υπολοίπους Αγίους. β) Παρακλητικός Κανών με Μεγαλυνάρια όλων των συμπεριλαμβανομένων Αγίων, και γ) Εικοσιτέσσερις Χαιρετιστήριοι Οίκοι «εις τον θεόσεπτον όμιλον των   προστατών Αγίων της νήσου Λευκάδος», ποίημα του αυτού.  

           β΄) Απολυτίκια εις ενίους εκ των Αγίων προστατών και εφόρων της νήσου Λευκάδος. Εγράφησαν το έτος 2001, υπό του ιερολογ. Διακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη, κατά παράκληση των ομογενών Λευκαδίων της Μελβούρνης.

            γ΄) Η Ακολουθία της θαυματουργού εικόνος της Υπεραγίας Θεοτόκου της Φανερωμένης. Εποιήθη εν Αγίω Όρει εν έτει 1816 υπό αγνώστου υμνογράφου, ψαλλομένη την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος. Η Ακολουθία έχει υποστεί σε ορισμένα σημεία ελάχιστες τροποποιήσεις που κρίθηκαν αναγκαίες «επί το μελωδικότερον», ως χωλαίνοντα κατά το μέτρο και ημαρτημένα ως προς τη σύνταξη και την γραμματική. Οι διορθώσεις έγιναν από τον  επιμελητή των κειμένων της εκδόσεως ιερολογ. διάκονον Ιωαννίκίον.

           δ΄) Κανών Παρακλητικός εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον ης η θαυματουργή εικών εύρηται εν τη νήσω της Λευκάδος. Ποίημα Γερασίμου Μοναχού Μικραγαννανίτου. 

            ε΄) Χαιρετιστήριοι Οίκοι ΚΔ΄ εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον Φανερωμένην.  Εγράφησαν εις το Άγιον Όρος υπό αγνώστου υμνογράφου.

            στ) Ακολουθία ευχαριστήριος και ικετική επί τη απαλλαγή της νήσου Λευκάδος εκ της φοβεράς του σεισμού απειλής εν έτει βγ΄, μηνί Αυγούστω ιδ΄,  ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Αυγούστου. Εποιήθη υπό Ιωάννου Ζαμπέλη, Αναγνώστου, νυν Ιωαννικίου ιεροδιακόνου. Εις το τέλος της Ακολουθίας παρατίθεται Εκλογή, ψαλλομένη εις φόβον σεισμού, Ευχαί επί απειλή σεισμού (εκ του Μεγάλου Ευχολογίου) και Ευχή επί τη διασώσει της νήσου Λευκάδος.

            ζ΄)  Ακολουθία των Αγίων ενδόξων και καλλικνίκων μαρτύρων Τιμοθέου και Μαύρας, ψαλλομένη τη γ΄  του μηνός Μαΐου. Συντχθείσα και  το πρώτον εκδοθείσα σπουδή και δαπάνη Ιωαννικίου ιερομονάχου του Κόνδαρη εν έτει 1769. Συνεπληρώθη κατά τα ελλείποντα, διορθώθη όπου εκρίθη αναγκαίον και προσετέθη β΄ Κανών εις τον Όρθρον, καθώς και Παράρτημα από Μεγαλυνάρια, υπό του επιμελητού της εκδόσεως ιερολ. Ιωαννικίου Ζαμπέλη.

            η΄) Μέγας μεθεόρτιος πανηγυρικός εσπερινός του Αγίου Αποστόλου Παύλου. Ποίημα ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη.

            θ΄) Ακολουθία του Αγίου Αποστόλου Ακύλα, ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Ιουλίου. Ποίημα  ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη. Στο τέλος παρατίθεται Παράρτημα Μεγαλυναρίων του Αγίου.

            ι΄) Πανηγυρική Ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Σωσίωνος, πρώτου Επισκόπου Λευκάδος, ψαλλομένη τη ιδ΄ του μηνός Ιουλίου. Ποίημα Ιωάννου Γ. Παναγοπούλου, εν έτει 2009. Στο τέλος παρατίθεται παράρτημα Μεγαλυναρίων, κατά το Ακατάληπτόν εστι,  εις ήχον γ΄ και κατ’ αλφαβητικήν Ακροστιχίδα.

            ια΄) Κανών Παρακλητικός εις τους εν τω κατά Λευκάδα ομωνύμω αυτών Ησυχαστηρίω ασκήσαντας Τρεις θεοφόρους Πατέρας. Ποίημα Ιωάννου Ζαμπέλη αναγνώστου.

            ιβ΄) Κανών ευχαριστήριος και ικετικός προς τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν επί τη απαλλαγή από της πανώλους. Συνετάχθη παρ’  ανωνύμου τον ιη΄ αιώνα και εξεδόθη το πρώτον στη Λευκάδα το έτος 1866, «δαπάνη των κληρικών του δήμου Λευκαδίων». Στο τέλος  επισυνάπτεται Ευχή ευχαριστήριος και ικετική εις τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν.

            ιγ΄) Ακολουθία του αγίου πατρός ημών Βησσαρίωνος Αρχιεπισκόπου Λαρίσης και Τρίκης του θαυματουργού. Αγνώστου ποιητού. Εξ αντιγράφου «…δια χειρός…Ευσταθίου ιερέως Σταϊκοπούλου. Αγία Μαύρα 1745, Σεπτεμβρίου 10». Εις το τέλος παρατίθενται τέσσερα τροπάρια ψαλλόμενα κατά τον ασπασμόν της αγίας κάρας του Αγίου, ποιηθέντα υπό του ιεροδ. Ιωαννικίου Ζαμπέλη.

           ιδ΄) Ασματική ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Νικήτα, Αρχιεπισκόπου Χαλκηδόνος, ψαλλομένη τη κη΄ του μηνός Μαΐου. Εξ αντιγραφής παλαιού χειρογράφου «παρά του μοναχού Ιακώβου Αγιορείτου». 

            ιε΄) Εικοσιτέσσαρες Οίκοι εις τον εν αγίοις θαυματουργόν Διονύσιον, Αρχιεπίσκοπον Αιγίνης. Ποίημα Αγγέλου Κονιδάρη.

            ιστ’) Ακολουθία των Αγίων ενδόξων Μεγαλομαρτύρων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, ψαλλομένη τη ια΄ του μηνός Νοεμβρίου. Με τον τίτλο αυτόν υπάρχουν τρεις Ακολουθίες. Η α΄ κατεχωρήθη «ως ψάλλεται εν Θεσσαλονίκη», από χειρόγραφο του 1930. Η β΄ όπως ψαλλότανε παλαιότερα από την Ιερά Σύνοψη, έκδοση του Αλεξίου, στον Μητροπ.ναό του Αγίου Μηνά Ηρακλείου Κρήτης, διότι σήμερα ψάλλεται από το ΚΡΗΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ,  Α΄ τόμ. Σελ. 280-286, έκδ. Επαρχ. Συνόδου Εκκλ. Κρήτης, 2000 και η γ΄ με την  επεξήγηση: «και η ανάμνησις του φρικώδους σεισμού σεισμού, γεγονότος εν τη νήσω Λευκάδος και Αγίας Μαύρας κατά τους 1704 από Χριστού, εις τους χρόνους του εξοχωτάτου αυθεντός Πέτρου Μπρεγαδίν εστραορδινάριου», ποιηθείσα υπό Γωργίου Ζαμπέλη, αιτήσει Ευσταθίου ιερέως Σταϊκοπούλου.

            ιζ΄) Χαιρετισμοί εις τον Άγιον Μεγαλομάρτυρα Μηνάν», ποίημα Αρχιμανδρίτου Λεοντίου Χατζηκώστα, Κυπρίου.

            ιη΄) Ακολουθία του εν αγίοις πατρός ημών Δονάτου, Επισκόπου Ευροίας, ψαλλομένη τη ζ΄ του μηνός Αυγούστου εν τη νήσω Λευκάδι, ποιηθείσα υπό ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη.  Εις το τέλος παρατίθενται έξι Μεγαλυνάρια του Αγίου, του ιδίου.

            ιθ΄) Εγκώμια, Παρακλητικός Κανών και Χαιρετισμοί εις την Αγίαν Μεγαλομάρτυρα Βαρβάραν, «άτινα ψάλλονται τη δ΄ Δεκεμβρίου, μνήμη της Αγίας και τη γ΄ Κυριακή του μηνός Μαΐου, ότε και τελείται εν Λευκάδι λιτάνευσις της ιεράς εικόνος εις ανάμνησιν γενομένου θαύματος κατά της ευλογιάς εν έτει 1922». 

            κ΄) Ακολουθία εις την πάροδον του ιερού λειψάνου του εν αγίοις πατρος ημών Νικολάου, Αρχιεπισκόπου Μύρων της Λυκίας του θαυματουργού, ψαλλομένη τη ι΄ του μηνός Μαΐου, ποιηθείσα υπό ιερέως Γεωργίου Ιαννούλη. 

            κα΄) Ακολουθία του Οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Βαρβάρου του Πενταπολίτου του μυροβλύτου, ψαλλομένη τη ιε΄ του Μαΐου μηνός. Ελήφθη από χειρόγραφη φυλλάδα, αντιγεγραμμένη από έντυπη, εκδοθείσα στη Βενετία  το 1734, παρά Αντωνίω τω Βόρτολει. 

            κβ΄) Μεγαλυνάρια γ΄ εις τον Άγιον Λουκά τον ιατρόν, Αρχιεπίσκοπον Συμφερουπόλεως και Κριμαίας, επί τη μετακομιδή αποτμήματος των ιερών λειψάνων αυτού εις την νήσον Λευκάδα, 6 Οκτωβρίου 2002.

            κγ΄ ) Ύμνοι: Απολυτίκια β΄ και Εγκώμια ε΄ ψαλέντα κατά την μετακομιδήν εκ Δράμας τεμαχίου του ιερού λειψάνου του Οσίου πατρός ημών Γεωργίου του Νέου Ομολογητού. 

            κδ΄ )  Ακολουθία της θαυματουργού ειόνος της Παναγίας της Καθαριωτίσσης της εν Ιθάκη, ψαλλομένη τη η΄ του μηνός Σεπτεμβρίου, ποιηθείσα υπό Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια.

            κε΄) Παρακλητικός Κανών εις τον Άγιον Νέον Ιερομάρτυρα Ραφαήλ τον Ιθακήσιον, ποιηθείς υπό του ιεροδιακόνου Ιωαννικίου Ζαμπέλη. Προτάσσονται: Απολυτίκιον, Κοντάκιον και Μεγαλυνάριον, ποιηθέντα υπό του μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου.

            κστ΄) Ακολουθία του Οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Ιωακείμ του Ιθακησίου, ψαλλομένη τη β΄ του μηνός Μαρτίου, επί τη μνήμη αυτού και τη κγ΄ Μαΐου, επί τη ανακομιδή των ιερών αυτού λειψάνων, ποιηθείσα υπό Δρος Χαραλάμπους Μ. Μπούσια.

            Επίσης, Κανών Παρακλητικός, Εγκώμια και Χαιρετιστήριοι Οίκοι, υπό του αυτού υμνογράφου.

            Η όλη καλλιτεχνική εμφάνιση του ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟΥ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΚΑΙ ΙΘΑΚΗΣ, η μετά φιλοκαλικής διαθέσεως επιμέλεια της εκδόσεως και η πλαισίωση των υμνογραφημάτων με αναλυτικά υπομνήματα ιστορικών και επετειακών γεγονότων, καθιστούν την έκδοση ωφελιμότατη. Όχι μόνο για λειτουργική χρήση  στους ναούς, αλλά και για κάθε πιστό και φιλάγιο, που  θέλει να διατηρήσει άγρυπνη τη συνείδησή του, αρδεύοντάς την από τα βιώματα της χριστιανικής κοινότητος ανθρώπων που γεννήθηκαν, έζησαν ή περπάτησαν στους ίδιους τόπους και δρόμους, κάτω από τις ίδιες πολλές φορές συνθήκες, και περιέβαλαν  με τους άθλους του μαρτυρίου, της ασκήσεως και της κατά Χριστόν βιωτής την φθαρτή ύπαρξή τους τον αμαράντινο χιτώνα της αγιότητος.

            Ξεχωριστά, εκείνο που ιδιαιτεροποιεί το  υπό παρουσίαση ΛΕΙΜΩΝΑΡΙΟ είναι ότι έχει συνταχθεί από έναν διάκονο της Εκκλησίας του Χριστού, νεαρό κατά την ηλικία, με θαυμαστό ζήλο και πλούσια χαρίσματα.  Ο πατήρ Ιωαννίκιος, φέρει το μοναδικόν σχήμα, και έχει τον α΄ βαθμό της ιερωσύνης, του Διακόνου και, όπως προκύπτει από τις υμνογραφικές του συνθέσεις στον παρόντα τόμο, ήδη από τα γυμνασιακά του χρόνια ασχολείτο με την εκκλησιαστική υμνογραφία.

            Η μελέτη όλων των ειδών της υμνογραφίας, που έχει καταπιαστεί ο  πατήρ Ιωαννίκιος, μας πείθει ότι, ως υμνογράφος, κατέχει καλώς τους κανόνες και το ήθος της εκκλησιαστικής μας ποιήσεως. Υπάρχει απόλυτη συμμόρφωση προς την υμνογραφική παράδοση της Ορθοδόξου υμνολογίας, όπως την διαμόρφωσαν και μας την κληροδότησαν οι μεγάλοι υμνογράφοι και μελωδοί του 8^ου και 9^ου αιώνα, με μέτρα ρυθμοτονικά, στηριζόμενα στην ισοσυλλαβία. Η δε γλώσσα του απλή, και κατανοητή, απέριττη και ανεπιτήδευτη, όπως δηλαδή των αρχαίων συναξαριακών κειμένων.

           Κατ’ αρχήν, αποκαλύπτεται ότι, ως υμνογράφος, γνωρίζει και αποδέχεται με ταπείνωση και εκκλησιολογική συνείδηση, πως ένα άτομο προικισμένο με το χάρισμα της ποιήσεως, δεν κινείται αυτοτελώς ως ανεξάρτητη μονάδα, αλλά ως μέλος του μυστικού σώματος του Χριστού, που προσλαμβάνει τα βάσανα, τις συμφορές, τους καημούς και τις θλίψεις του λαού του Θεού, με τον οποίο συμπορεύεται, και τα διαχωνεύει με την χάρη του Παρακλήτου μέσα στο χωνευτήρι της  φλεγόμενης καρδιάς του κι ύστερα τα κάνει αίτημα, παράκληση, παρηγοριά και ελπίδα και τα προσφέρει ποιητικά στον Θεό της αγάπης. Ενώ, παράλληλα, εμβαπτίζει όλα αυτά στις σωτήριες αλήθειες της πίστεώς μας και εξαίρει τη θεία συγκατάβαση και την αντιθετική αρμονία που υπάρχει ανάμεσα στην υπερβατική χάρη του ακτίστου Θεού και στην πολιτεία των προς θεραπεία πιστών, που πορεύονται προσευχητικά, δεητικά ασκητικά από την κάθαρση στον φωτισμό και από τον φωτισμό στη θέωση.

            Ο πατήρ Ιωαννίκιος είναι μια νέα ελπίδα για την Εκκλησία. Ένα νέο αστέρι που ανατέλλει  στο στερέωμα της εκκλησιαστικής μας ποιήσεως ή, καλύτερα, που  βλαστάνει ως νέον άνθος πνευματικής ωραιότητος στον αειφόρο λειμώνα της ορθοδόξου λατρείας. Έχει τη σφραγίδα της δωρεάς άνωθεν.

           Ευχόμεθα από καρδιάς, στον πατέρα Ιωαννίκιο, να έχει αχώριστο σύντροφο της ζωής του το Άγιον Πνεύμα, με την χάρη του Οποίου θα μπορέσει να καλλιεργήσει και να αυξήσει το Θεόδοτο τάλαντο της πάντιμης λειτουργικής τέχνης της υμνογραφίας, διακονώντας την  με ταπείνωση,  αγάπη και καρδιακή ευαισθησία.  

Νίκου Π. Καποδίστρια: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΤΡΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ. ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙ ΤΟΥ "ΞΑΝΘΟΥ ΓΕΝΟΥΣ" ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ

[Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ 523 (Ιανουάριος 2012) 46-51]

Γιώργου Γαστεράτου: Η ΚΑΣΣΙΩΠΗ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΚΑΙ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

«…πήρε ένα πλοίο και κατευθύνθηκε στην Κασσιώπη, όπου τραγούδησε μπροστά στο βωμό του Κασσίου Διός…». Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο ρωμαίος συγγραφέας Σουητώνιος την παρουσία του αυτοκράτορα Νέρωνα στην Κασσιώπη της Κέρκυρας, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς την Ολυμπία, προκειμένου να λάβει μέρος στους αγώνες που γίνονταν εκεί. Η ύπαρξη, επομένως, στην πόλη του ιερού του Κασσίου Διός, σε συνδυασμό με την άφιξη εκεί του πολυάριθμου θεατρικού θιάσου του Νέρωνα το 66 μ.Χ. δείχνει και τη σημασία της κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Εκτός, όμως, από το Σουητώνιο πρώτος ο Κικέρωνας αναφέρει την πόλη, όπου αναγκάστηκε, μάλιστα, να παραμείνει επί επτά ημέρες περιμένοντας ούριο άνεμο για τη Ρώμη αφού προηγουμένως είχε επισκεφτεί την πόλη της Κέρκυρας.

Ακολούθως, ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων δίνει το στίγμα της τονίζοντας «… ὅτι ἀπὸ Κασσιόπης λιμένος τῆς ἐν Κερκύρᾳ ἕως Βριντησίου στάδια χίλια ἑπτακόσια…» ενώ ο Πτολεμαίος αναφέρει ότι είναι «…πόλις καὶ ἄκρα…». Τέλος, σχετικές αναφορές κάνουν ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος και ο Άουλος Γέλλιος ενώ ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος γίνεται αρκετά συγκεκριμένος, όταν περιγράφει την καταστροφή της Κέρκυρας από τους Γότθους του Τοτίλα το 550 μ.Χ. περίπου: «Δία γάρ Κάσσιον ἐτίμων ποτὲ οἱ τῇδε ἄνθρωποι, ἐπί καὶ ἡ πόλις (…) ἐς τὸνδε τὸν χρόνον Κασώπη ἐπικαλεῖται».

Λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 604 μ.Χ. από τρεις επιστολές του αγίου Γρηγορίου του Διαλόγου πάπα Ρώμης πληροφορούμαστε ότι η Κασσιώπη έγινε το επίκεντρο διενέξεων μεταξύ του επισκόπου Κερκύρας Αλκίσωνα και του επισκόπου Ευροίας Ιωάννη: Πριν το 591 ο επίσκοπος, ο κλήρος και ο λαός της Εύροιας, μιας πόλης κοντά στη σημερινή Παραμυθιά, εγκατέλειψαν την πόλη τους, όταν εμφανίστηκαν βάρβαροι, και βρήκαν καταφύγιο από τον επίσκοπο Κερκύρας Αλκίσωνα, ο οποίος τους φιλοξένησε στο κάστρο της Κασσιώπης. Ο Αλκίσων έτσι ανταποκρίθηκε σε σχετική διαταγή του αυτοκράτορος Μαυρικίου και σε σύσταση του αγίου Γρηγορίου του Διαλόγου. Η σχετική εγκύκλιος επιστολή του αγίου Γρηγορίου πάπα Ρώμης, που εστάλη προς τους επισκόπους του Ανατολικού Ιλλυρικού το Μάιο του 591, μας πληροφορεί ότι ο αυτοκράτορας Μαυρίκιος είχε εκδώσει διαταγή προς τον ύπαρχο των πραιτωρίων του Ιλλυρικού Ιοβίνο, με την οποία πρόσταζε τους επιχώριους επισκόπους, που βρίσκονταν ακόμη στις έδρες τους, να φιλοξενήσουν τους συναδέλφους τους που είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους, όταν ήλθαν οι βάρβαροι.

Όμως ο Ευροίας Ιωάννης προέβη σε ιεροπραξίες τέτοιας κλίμακας ώστε να θέσει υπό αμφισβήτηση της κανονική επισκοπική δικαιοδοσία του Αλκίσωνα στην Κασσιώπη. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρόσφυγες είχαν φέρει μαζί τους έναν πολύτιμο θησαυρό, το ιερό λείψανο του αγίου Δονάτου επισκόπου Ευροίας του Θαυματουργού, το οποίο εναπετέθη στο ναό του αγίου Ιωάννη στο κάστρο της Κασσιόπης, γεγονός που ενέτεινε τις υπερβάσεις του Ευροίας Ιωάννη.

Τότε ο Αλκίσων διαμαρτυρήθηκε στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο, ο οποίος ανάθεσε την υπόθεση στον μητροπολίτη Νικοπόλεως Ανδρέα, ως προϊστάμενο της μητροπολιτικής περιφέρειας, στην οποία ανήκε η επισκοπή της Κέρκυρας. Ο Νικοπόλεως Ανδρέας, όπως ήταν φυσικό, δικαίωσε τον Κερκύρας, ενώ δεν είναι σαφές αν ο Ευροίας συμμορφώθηκε. Αργότερα, ο νέος επίσκοπος Ευροίας Ιωάννης, επίσης, αφού εν τω μεταξύ ο παλιός είχε πεθάνει, ανακίνησε το ζήτημα και απέσπασε από το διάδοχο του Μαυρικίου Φωκά διάταγμα που ακύρωνε τη μητροπολιτική απόφαση και αναγνώριζε τη δικαιοδοσία του επί της Κασσιώπης. Ο Αλκίσων, όμως, δεν εγκατέλειψε τον αγώνα του και κατέφυγε στον ανώτατο προϊστάμενό του τον πάπα Ρώμης Γρηγόριο τον Μέγα τον Διάλογο, στου οποίου τη δικαιοδοσία τότε ανήκε, όπως και ολόκληρο το Ανατολικό Ιλλυρικό δηλαδή η σημερινή βαλκανική χερσόνησος πλην της Θράκης. Ο πάπας δεν δυσκολεύτηκε να αναγνωρίσει τα δίκαια του Κερκύρας και έγραψε στον αποκρισάριό του στην Κωνσταντινούπολη διάκονο Βονιφάτιο να προσπαθήσει να πείσει τον αυτοκράτορα να ανακαλέσει το διάταγμα και να αναθέσει την υπόθεση στον ίδιο. Φαίνεται, δε, ότι ο Βονιφάτιος πέτυχε στην αποστολή του γιατί από την τρίτη επιστολή του πάπα μαθαίνουμε ότι πήγαν στην Ρώμη εκπρόσωποι τόσο του Κερκύρας όσο και του Ευροίας. Εκεί συμφωνήθηκε ότι ο Ευροίας θα παρέμενε φιλοξενούμενος στην Κασσιώπη χωρίς, όμως, να προβαίνει σε ενέργειες που θα έθιγαν την κανονική δικαιοδοσία του Κερκύρας και έτσι έληξε το ζήτημα.

Κατά τους επόμενους αιώνες η Κασσιώπη συνεχίζει να είναι μία αξιόλογη πόλη, γεγονός που σχετίζεται με τη στρατηγική της θέση, όπως και ολόκληρη η Κέρκυρα, που καλείται να παίξει έναν αναβαθμισμένο ρόλο, όντας ενδιάμεσος σταθμός και ασφαλές λιμάνι κατά την αποστολή βυζαντινών στρατευμάτων στην Κάτω Ιταλία, ειδικά ύστερα από την πτώση της Σικελίας στους Άραβες. Άλλωστε, την ακμή της πόλης μαρτυρεί και το αρχαιότατο κάστρο της, το οποίο ύστερα από φονικότατες μάχες παραδίδεται στους Βενετούς το 1386 ύστερα από έναν αιώνα περίπου ανδηγαυική κατοχή. Τότε, οι βενετοί για να μην χρησιμοποιηθεί ποτέ ξανά εναντίον τους το κατέστρεψαν εκ βάθρων αφήνοντας την πόλη ανοχύρωτη. Από τότε αρχίζει η παρακμή της.

Η φήμη, όμως, της πόλης ουδέποτε έπαψε να υπάρχει χάρις στον ονομαστό ναό της Παναγίας που υπήρχε και υπάρχει εκεί. Η παράδοση αναφέρει ότι έχει ανεγερθεί πάνω στα ερείπια του ναού του Κασσίου Διός και ότι είχε αφιερωθεί στη Ζωοδόχο Πηγή. Μάλιστα, όπως μας πληροφορεί ο δημοσιογράφος Μιχαήλ Λάνδος σε σχετική μελέτη του που είδε το φως της δημοσιότητας το 1896 στην Κέρκυρα, στο ναό υπήρχε μία θαυματουργική κανδήλα και, πριν από την κεντρική είσοδο, μία τεράστια συκιά που θεράπευε τους πυρετούς. Όμως, εκείνο για το οποίο ο ναός σεμνύνονταν ήταν η θαυματουργική εικόνα της Παναγίας την οποία, εκτός από τους ντόπιους, ευλαβούνταν ιδιαίτερα οι παραπλέοντες ναυτικοί και την επικαλούνταν κάθε φορά προκειμένου να γλιτώσουν από τις φοβερές καταιγίδες των παρακειμένων Ακροκεραυνίων  ακτών. Για το γεγονός αυτό τα αφιερώματά τους ήταν υπεράριθμα.

Το 1530 τον ίδιο χώρο συνέβη το γνωστό υπερφυές θαύμα της Παναγίας, που έδωσε το φως του στον νεαρό Στέφανο, ο οποίος είχε καταδικαστεί άδικα για ληστεία και είχε τυφλωθεί. Το περιστατικό σκιαγραφείται γλαφυρά από των σύγχρονο των γεγονότων κερκυραίο Νίκανδρο Νούκιο καθώς και από τον Παχώμιο Ρουσάνο, ο οποίος εξιστορεί το θαύμα σε ιαμβικούς στίχους.

Το γεγονός αυτό γρήγορα έγινε γνωστό σε όλο το νησί με αποτέλεσμα να διαδοθεί παντού η ευλάβεια προς την Παναγία την Κασσωπίτρα ή, επί το λογιώτερον, την Κασσωπία. Έτσι, σε αρκετά χωριά ανεγέρθηκαν ναοί ή ιδρύθηκαν προσκυνητάρια («ντεπόζιτα») σε ήδη υπάρχοντες, όπως σε Σιναράδες, Αναπλάδες, Κάτω Κορακιάνα, Χλωμοτιανά, Πέλεκας κλπ. Μάλιστα, στην περιοχή Φιγαρέτο στο Κανόνι κτίστηκε και περικαλής μονή. Τόσο πολύ εξαπλώθηκε η σχετική ευλάβεια ώστε να ξεπεράσει τα όρια της Κέρκυρας, με αποτέλεσμα να συναντά κανείς εκκλησία της Κασσωπίτρας στη γειτονική Άρτα της Ηπείρου!

Επτά χρόνια μετά το θαύμα, το 1537, η εκκλησία καταστρέφεται από τους τούρκους ενώ το 1590 οι βενετοί την ανοικοδομούν, όπως αναφέρει σχετική επιγραφή που βρίσκεται στην είσοδο του ναού: HOC TEMPLVM DIVAE GLORIOSEQVE/ SEMP(ER) VIRGINIS MARIAE DICATVM A TVRCIS SEVISSIMIS PIRATTIS/ DEVASTATVM FVIT INDE CV. A/ PETRO FRANC. MALIPETRO TRI/REMIVM GVBERNATORI  RESARC/ITVM ESSET NEC NO POSTEA A/ PHILIPPO PASCALICO SINI ADRIA/TICI PREFECTO AMPLIATVM TAND/EM A NICOLAO SVRIANO CL/ASSIS VENETAE PROVISORE MA/XIMA CAPITATE DVCTO MAGIS/ AVCTVM AC ILLVSTRVM FVIT/ ANNO MDLXXXX. Επιπλέον, ο περιηγητής Ιωσήφ Παρτς διασώζει και δεύτερη επιγραφή σε παρακείμενο πηγάδι [ANTONI]O MARINO PRIOLO 2do/ [PR]OCONSVLE REPARATVM/ PETRO BALBI PROVISORE ET/ PREFECTO CORCVRE που αναφέρεται στους κατασκευαστές του.

Κατά τον 19^ο αιώνα, από τον ανωτέρω μνημονευθέντα Λάνδο πληροφορούμαστε ότι το 1842 στον ναό της Κασσιώπης έλαβε χώρα μία τεράστιας κλίμακας ιεροσυλία, όπου εκλάπη καθετί πολύτιμο. Μάλιστα, οι ιερόσυλοι δεν δίστασαν να κλάψουν ακόμη και το ασημένιο «πουκάμισο» της εφέστιας εικόνας. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην εγκατάλειψη του ναού. Ευτυχώς που δύο χρόνια αργότερα διορίστηκε εφημέριος ο π. Κωνσταντίνος Παπαδάτος, ο οποίος με τις άοκνες προσπάθειές του ευπρέπισε το ναό και ευτύχησε να δει το γιο του Αριστοτέλη διάδοχό του στην εφημερία της εκκλησίας.

Η Παναγία η Κασσωπία, επομένως, είναι η ζώσα ιστορία και, παράλληλα, ένα από τα σεπτά σεβάσματα αυτού του τόπου, όπου οι αιώνες υποκλίθηκαν, οι ισχυροί γονάτισαν και οι κερκυραίοι κατέθεσαν ευλαβικά το απόθεμα της ίδιας της ψυχής τους.

π. Κων. Ν. Καλλιανός: ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΔΙΑΛΟΓΟ… [3 ποιήματα]

   

                                 

Συλλείτουργο 

Ἀναρωτηθήκαμε πάλι,

ποιὸς ἦταν, ἄραγε, ὁ Φαρισαῖος

ποὺ ἄρχισε τὸν ἀσπασμό…

Μήπως, ἐγὼ, Κύριε;

εἶπες κι ἐκδηλώθηκες…

Κυριακὴ τῶν Βαΐων

 Σοῦ εἶναι εὔκολο, Κύριε,

 νὰ ζωστεῖς ξανὰ τὰ ἱμάτια

καὶ ἐπί πώλου ὄνου

νὰ εἰσοδεύεις, χάριν ἀναψυχῆς μας,

 στὴν πρωτεύουσα;

Ἔτσι, γιὰ μιὰν ἀναμνηστικὴ

  φωτογραφία Σου…

Ὀφφίκιο…

Ξέρεις, πολλὲς φορὲς

Σὲ σκέφτομαι, Κύριε,

ποὺ δὲν κατάφερες

μήτε τοῦ Ἀναγνώστου τὸ ὀφφίκιο

νὰ λάβεις…

Σὲ ξεπεράσαμε, βλέπεις, ἐμεῖς!

Λεσβιακό Ημερολόγιο 2012 των εκδόσεων Αιολίδα

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ γράφει η ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ

Ακολουθώντας την προτροπή του Οδυσσέα Ελύτη, «Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά», ο Δρ. της Φιλολογίας  Παναγιώτης Σκορδάς, συγκέντρωσε μέσα σε 344 σελίδες, εργασίες πρωτότυπες  για τα Γράμματα, τις Τέχνες και τον Πολιτισμό. Σε συνεργασία με το νέο εκδοτικό οίκο Αιολίδα της Μυτιλήνης, γνωστό για τις ιδιαίτερα φροντισμένες και ποιοτικές εκδόσεις του, δημιούργησε το «Λεσβιακό Ημερολόγιο 2012», άξιο θαυμασμού, τόσο ώστε όλα τα κείμενα που το απαρτίζουν, από κάθε πλευρά αξιολογότατα, να δυσκολεύουν τον «κριτή» να αναφερθεί στο κάθε ένα χωριστά, όπως θα άρμοζε, εξ αιτίας του περιορισμένου χώρου που διαθέτει. Παρά ταύτα, πριν σταθώ, από ανάγκη και μόνο από ανάγκη, όπως τονίστηκε ήδη σε κάποια από αυτά,  από καρδιάς εκφράζω θερμά συγχαρητήρια τόσο στους συγγραφείς, όσο και στον επιμελητή της έκδοσης για τις εξαιρετικές επιλογές του!

Με το πρώτο ξεφύλλισμα του Ημερολογίου «μεθούμε», βλέποντας τα τοπία, τα χρώματα, τους ανθρώπους, όπως μεθούσε  ο Χρόνης Μπότσογλου όταν τα ζωγράφιζε. Άραγε, γνώριζε ο καλλιτέχνης όταν έφτιαχνε τις ραγισματιές πάνω στους ασβεστωμένους τοίχους ότι ραγίζει και την καρδιά μας; Τι καημούς  να ψιθυρίζουν οι Λεύκες όταν πλησιάζει το σκοτάδι; Το γαλάζιο θέλει να τους μαρτυρήσει   όμως το κόκκινο,  το πράσινο, το σκούρο γκρι φυλάνε ερμητικά τα μυστικά τους.  Κι αυτά τα χρώματα του  Φθινοπώρου λαλούν και ιστορούν τα οράματα της φύσης ενώ το δέντρο το ξερό προλέγει τα μελλούμενα… Ποιο νά ‘ναι  το μυστήριο που κρύβει το  ζωγραφισμένο του Βουνό; «Το βουνό είναι πάντα ίδιο» κι όμως, ποτέ δεν είναι ίδιο. Όταν χαράζει, υμνεί το φως κι όταν  ο Ήλιος πέφτει, φυλάει το φως στα σπλάχνα του, την άλλη αυγή να λάμψει…. «Ηλιοβασίλεμα Πέτρας - Άθως», πίνακας τόσο Ελληνικός! Πόσο θα  ζήλευαν οι ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι που δεν αξιώθηκαν τέτοιο φως! Τέτοιο λευκό, άθροισμα χρωμάτων! Κι αν στο Λεσβιακό Τοπίο  συναντήσεις  τον Βαν Γκογκ με το πλατύγυρο κίτρινο καπέλο προς το δρόμο του Πετριού μη ξαφνιαστείς   που τό ‘σκασε από την Arles  και περπατά στ’ αχνάρια του Θεόφιλου μέσα στ’ αγκάθια. Πάει να συναντήσει το Χαριλή, το Γιώργο, το Στρατή για να τα πουν και να τα πιουν στο καφενείο. Και πόσα αλήθεια είναι τα κρυμμένα μυστικά  στην πλάτη εκείνης της καρέκλας, όπως στην άλλη, στο απέριττο δωμάτιο του Βικέντιου; Όμως η θάλασσα θα τα φανερώσει όλα, όταν οι κόκκινες ανταύγειες του Ήλιου την χαϊδέψουν... Κι ας θεωρεί ο Ζωγράφος ότι «η ανοιχτή ζωγραφιά του φανερώνει την τεχνική του και προδίδει τις αδυναμίες του», τη δύναμή του ομολογεί και την  ευαισθησία του μορφοποιεί! Εκτός από τους εκπληκτικής ομορφιάς και αισθητικής πίνακες θα πρέπει κανείς να διαβάσει και τα κείμενα του Χρόνη Μπότσογλου, που είναι μικρά αριστουργήματα, όπως η «Εμπειρία του βιωμένου χώρου». 

Το 2012, αποτελεί χρονιά σημαντική και ιδιαίτερα φορτισμένη για το νησί καθώς συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την απελευθέρωσή του [8 Νοεμβρίου 1912], αν σκεφτεί  μάλιστα κανείς ότι  χρειάστηκαν τετρακόσια πενήντα χρόνια για να  πραγματωθεί. Τούτη τη μνήμη τιμά το Ημερολόγιο αρχίζοντας με τον πανηγυρικό για την απελευθέρωση της Λέσβου του Στρατή   Τζίμη. «Λόγια Τιμιότητας - πριν εκατό χρόνια στη Λέσβο», η σύντομη προσέγγιση του Στρατή Μολίνου στους δόλιους σχεδιασμούς από την πλευρά των Οθωμανών την εποχή της Εθνικής Απεξάρτησης, πλούσια σε μαρτυρίες γραπτές της εποχής, σε μερικές από τις οποίες  θα αναφέρουμε, αρχίζει με το απόσπασμα του Άγγελου Τανάγρα, στρατιωτικού γιατρού του Ναυτικού και αυτόπτη μάρτυρα. «8 Νοεμβρίου 1912. Χθες απέπλευσαν εκ Μούδρου προς κατάληψιν της Λέσβου ο στόλος με την εξής τάξιν πορείας: "Αβέρωφ" επί του οποίου επέβαινεν ο Ναύαρχος Κουντουριώτης, "Ύδρα", "Σπέτσαι", "Ψαρά", "Λέων", "Κανάρης", "Πέλοψ", "Ιέραξ", "Νίκη", "Ασπίς" και "Βέλος"…». «….Είς ευτυχής νυκτοφύλαξ, πρώτος διέκρινε περί την 5.30 της πρωίας τα φώτα των πλοίων εις τον ορίζοντα και τρέχων ανήγγειλεν εις τους αναμένοντας την είδησιν. Εν  τω μεταξύ όλη η παραλία είχε γεμίσει από μαύρον βρυασμόν παραληρούντων εξ ενθουσιασμού πλήθους τρέχοντος με τα δάκρυα στους οφθαλμούς να χαιρετίσει την πολυπόθητον ημέραν της ελευθερίας, την οποίαν τόσαι  και τόσαι γενεαί ωνειρεύθησαν και επερίμεναν, χωρίς να ευτυχήσουν να την ιδούν.»

Από τα «Παλιά τεφτέρια» του Στράτη Μυριβήλη επιλέγει τούτο το απόσπασμα: «….άκουσα έναν ηλικιωμένον έφεδρον ανθυπασπιστή απ’ το  αντικρυνό τραπέζι να μιλά για κάποιο τοιχοκολλημένο επίσημο ανακοινωθέν που ανάγγελνε την κατάληψη της Μυτιλήνης. Δεν ξέρω τι αισθάνθηκα εκείνη τη στιγμή. Ήταν  ένα πράγμα που δεν είχα τολμήσει να σκεφτώ έως τώρα… Μια παρέα φαντάρων από την Παλαιάν Ελλάδα με τριγύριξε και με παρακάλεσε να τους διαβάσω, γιατί δεν ήξερε γράμματα. Και τους το ξαναδιάβασα και τα μάτια μου έκαιγαν από τον   πυρετό. «Καταλάβατε αδέρφια μου; Λευτερώθηκε η Μυτιλήνη, η Μυτιλήνη». Στη συνέχεια, ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος Μελάς αδελφός του μακεδονομάχου, Παύλου Μελά, πρώτος στρατιωτικός διοικητής της Μυτιλήνης, αλληλογραφεί με την κυρία των γραμμάτων Πηνελόπη Δέλτα και της γράφει: «Αγαπητή Κυρία, Πάσχα! Τι συγκινητικό θέαμα όταν την Κυριακή μετά την κατοχή της θαυμασίας Μυτιλήνης, έκαμε την Δοξολογία ο λαμπρός Μητροπολίτης Κύριλλος! Όταν μπήκε στη Μητρόπολη και ανέβηκε στο θρόνο του, άρχισε χωρίς να το περιμένει κανείς, το Χριστός Ανέστη. Λοιπόν: Κυρία μου, έκλαυσα σαν παιδί από συγκίνηση».

Δεν παραλείπει, ο συγγραφέας, να εξάρει την ανδρεία, την αυστηρότητα και την άψογη συμπεριφορά των νικητών απέναντι στους ηττημένους, παραθέτοντας τα λόγια του Βελή του Αρχιπελάγους Εκρέμ μπεή: «Αν κ. Πρόεδρε όλοι οι Διοικηταί σας ήσαν ως ο Διοικητής  της Μυτιλήνης, είναι ευτυχής η Ελλάς». Καθώς και του αντισυνταγματάρχη Απολλόδωρου  Συρμακέζη που με στρατιωτικό ιπποτισμό μήνυσε στον αντίπαλό του Αβδούλ Γκανή, Διοικητή των Οθωμανικών Στρατευμάτων: «Ευαρεστηθήτε να πιστεύσητε, ότι αναγνωρίζοντας πλήρως την ανδρείαν μετά της οποίας ο στρατός σας επολέμησε, τόσο εγώ όσον και οι αξιωματικοί, σας σφίγγομεν ειλικρινώς την χείρα την οποίαν μας προτείνετε».

Και πώς θα μπορούσε να μην παραθέσει το ποίημα του Αργύρη Εφταλιώτη, γνήσιου τέκνου της λεσβιακής γης: «Φωτιά πετούν τα μάτια σας, φωτιά που χώρες καίνε / Φωτιά που σκιάζει τους εχθρούς και που θαρρύνει φίλους / Κι απλώσατε της Λευτεριάς την πρασινάδα πάλι / Στα ξεραμένα μας βουνά, τους μαραμένους κάμπους». Για να κλείσει την εργασία του λέγοντας: «Κι έτσι σήμερα, εκατό χρόνια μετά, σημαδιακή πραγματικά χρονολογία, είμαστε περήφανοι που έχουμε την άνεση ν’ αναφερόμαστε στη μνήμη εκείνων που μας εξασφάλισαν την ελευθερία μας.

Το ημερολόγιο εμπλουτίζεται στο κεφάλαιο «Ιστορία» με τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες μελέτες του Γεωργίου Παπαπαναγιώτου, «Η απελευθέρωση των νησιών του Β.Α Αιγαίου 1912-1913», Άρη Κυριαζή, «Η Αχερώνη του Αχερώνα και οι Καλληνείς των Καλλιστείων», Ακίνδυνου Παλαιολόγου, «Ο Ιεράρχης Διονύσιος Μηνάς 1879-1951» και του Στρατή Μπαλάσκα, «Όταν η κατεδάφιση ενός αρχοντόσπιτου αποκαλύπτει…».

Στο κεφάλαιο «Δοκίμιο», ένα πυκνό λογοτεχνικό κείμενο, πραγματικός  ύμνος για την πόλη της Μυτιλήνης μας χαρίζει ο Γιάννης Κωνσταντέλλης, με  την εργασία του «Μυτιλήνη: Μια πόλη στη λογοτεχνία».  Άκρως ενδιαφέρουσα η μελέτη του Αθανασίου Καλαμάτα «Νεοελληνικός διαφωτισμός και Ορθόδοξη Εκκλησία». Στο κεφάλαιο Μουσική παράδοση ο Δημήτρης Κοφτερός μας γνωρίζει έναν σπουδαίο Λέσβιο Σαντουριέρη, τον Γιώργο Χατζέλλη και ο Φώτης Βασίλογλου τους Παραδοσιακούς οργανοπαίχτες στο Μεσότοπο του 20ού αιώνα. Με την εμπεριστατωμένη εργασία του «Συμβολή στη Λεσβιακή Βιβλιογραφία. Οι εκδόσεις των ετών 2009-2010», ο Παναγιώτης Σκορδάς, «συμβάλλει» τα μέγιστα στη προβολή και την ανάδειξη της  Λεσβιακής Γραμματολογία ενώ ο Κώστας Μίσσιος αναφερόμενος  στον Γιάννη Κοντή και στο «Λεσβιακό Πολύπτυχό» του  σκιαγραφεί την προσωπικότητα και τις δραστηριότητες του συγγραφέα.

Αφήσαμε στο τέλος τη θαυμάσια  μελέτη της Ανθούλας Δανιήλ «ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΣΤΑΓΟΝΕΣ ΦΩΣ ΜΕΣ ΣΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ», για να κλείσουμε τούτη την αναφορά μας στο Λεσβιακό Ημερολόγιο με μία επέτειο που μόλις έληξε: Τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη, το έργο του οποίου θα μείνει στους Έλληνες «κτήμα ες αεί», κατά την έκφραση του Θουκυδίδη. Μετά την Μικρασιατική Tραγωδία οι Έλληνες θρηνούν πάνω από τα ερείπια με καταρρακωμένη την περηφάνια τους. Αυτό κεντρίζει τον Ποιητή και η Ελλάδα βρίσκει τον «ΔΑΝΤΗ» της. Η συγγραφέας παρακολουθεί τον Οδυσσέα Ελύτη να οραματίζεται το φως του μέλλοντος ενώ στέκει ανάμεσα στο ένδοξο παρελθόν και στο σκοτεινό παρόν. Να επικαλείται τον Ήλιο, σύμβολο ηθικό, μυστηριακό και αποκαλυπτικό της παρουσίας του Θεού. Να ψηλαφεί το φως με τα δάχτυλά του, να παρατηρεί τις παραλλαγές του πάνω στα νερά, στα βότσαλα, στα φύλλα, στα βαρκάκια,  στα κορίτσια, στα εκκλησάκια τα οποία αναδεικνύονται σε συστατικά ενός παραδείσου με ελληνική ιθαγένεια. Στο πρόσωπο ΚΟΡΗΣ, ο Ποιητής, οραματίζεται την Ελλάδα, να αναδύεται από την έλξη του φωτός μέσα από τα νερά ωσάν την Αφροδίτη. Όπως ο Ελύτης βυθίζεται στις ρίζες του χρόνου των Θεών, του Ηράκλειτου, του Ομήρου, της Σαπφούς, του Ρωμανού του μελωδού, του Κάλβου και του Σολωμού,  έτσι και η συγγραφέας βυθίζει  τον αναγνώστη  για να  δει τον Ποιητή του να ανασύρει το όνειρό του στο άπειρο του ουρανού, να ξαναβρίσκει την Ελλάδα, τους μύθους και τους θρύλους  και να  φανερώνει την αλήθεια και την ομορφιά.  Να  μεταδίδει τη χαρά της δόξας της  και την πληγή των παθών της  και να εκπληρώνει την ιερή αποστολή του, απαγκιστρώνοντας  τη   χώρα   του    από   το   άχθος   και    προσβλέποντας     στην   αέναη   αναγέννηση. «Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα / Ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα». Με τους στίχους του ερμηνεύει το σχήμα του νησιού, δημιουργώντας ένα διπλό σταυρό, σταυρό αγιότητας και μαρτυρίου, μαρτυρίου που θα σηκώσει ο Ποιητής για να ρίξει φως στο σκοτάδι και να δημιουργήσει τη δικιά του ποιητική, ομοούσια και αδιαίρετη αγία τριάδα. «Βότσαλο - Συκιά - Ρόδι και Κούρος - Ηνίοχος - Αθηνά». Τι  δύναμη που έχει η λέξη στα ποιήματά του!  «Κομμάτια πέτρες τα λόγια των θεών / κομμάτια πέτρες τ’ αποσπάσματα του Ηράκλειτου». Κομμάτια πέτρες κι ο δικός του λόγος, θα προσθέταμε, μετατρέπει σε «ορατό το αόρατο, αισθητό το νοούμενο, πραγματικό το μη πραγματικό» κι ακόμα  μεταμορφώνει τον «αγνώστου πατρός» θάνατο σε ανεμοκύκλιστο, αφού η ποίηση έχει την τελευταία λέξη. Αντιστέκεται σε κάθε μορφή θανάτου με όπλο το φως  και με τη φούχτα του γεμάτη ελπίδα.

«Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, / όπου και να θολώνει  ο νους σας, / μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό / και μνημονεύετε  Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη». Και συμπληρώνει η Ανθούλα Δανιήλ: «και μνημονεύετε Οδυσσέα Ελύτη». Ολοκληρώνοντας  τη μελέτη της θα πει: Στους σκοτεινούς καιρούς που και πάλι βρεθήκαμε, η προσευχή του, πενήντα χρόνια μετά τη σύνθεσή της, διατηρεί δραματικά την επικαιρότητά της: 

Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ ٭ και μυρσίνη εσύ δοξαστική

Μη παρακαλώ σας μη ٭ λησμονάτε τη χώρα μου!   

Η «θεία από το Σικάγο», οι βίκες και η βασιλόπιτα

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Όλοι σίγουρα θυμόμαστε τη σπουδαία μας ηθοποιό Γεωργία Βασιλειάδου και μάλιστα στις μεγάλες επιτυχίες της. Ειδικά τώρα με την τηλεόραση, που συχνά δίχως μέτρο – η αλήθεια να λέγεται – προβάλει αυτές τις ταινίες του ονομαζόμενου «καλού, παλιού ελληνικού κινηματογράφου», η ταλαντούχος αυτή κωμικός όχι μόνο επαναφέρεται στην επικαιρότητα, αλλά γίνεται γνωστή και στις νεότερες γενιές, οι οποίες δεν είχαν την τύχη να την παρακολουθήσουν στο «Lux», το «Πάνθεον», το «Ακροπόλ» ή το «Άστρον» κάποιο ζεστό, καλοκαιριάτικο βράδυ, τρώγοντας πασατέμπο και με την μυρωδιά του αιγοκλήματος και του τζαντζαμινιού, αλλά την χαίρονται στην μικρή τους οθόνη, με άλλες γεύσεις και διαφορετικές μυρωδιές.

Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της η μαυρόασπρη – γι’ αυτό και γοητευτική – ταινία «Η θεία από το Σικάγο», την οποία αληθινά άπειρες φορές, χωρίς ποτέ να την βαρεθούμε, την έχουμε απολαύσει. Η ελληνική κοινωνία της εποχής παρουσιάζεται ανάγλυφα σ’ αυτήν, τονισμένη άριστα από την πένα του Αλέκου Σακελλάριου. Κορίτσια ντυμένα σαν καλόγριες, κουρτίνες που τραβιούνται για να κρύψουν και πολλά άλλα, τονίζουν τη νοοτροπία μιας εποχής και καυτηριάζουν συνήθειες. Η λύση -και «έξοδος»- έρχεται απ’ την Αμερική των μεταναστών και μαζί μ’ αυτά και η απελευθέρωση.

Βέβαια η χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας, αυτή που έμεινε στην ιστορία του κινηματογράφου και συχνά ανεπιτυχώς – τα μεγάλα μια φορά συμβαίνουν – επαναλαμβάνεται, είναι αυτή με τις βίκες, που όχι τυχαία πέφτουν απ’ το μπαλκόνι προς ανεύρεση γαμπρού. Η μέθοδός τους, μάλιστα, αποδεικνύεται αλάνθαστη, τόσο, που κι αυτή η, όχι και τόσο ευειδής, πρωταγωνίστρια βρίσκει το ταίρι της ή πιο σωστά το ξαναβρίσκει.

Η σκηνή αυτή, όμως, δεν είναι και η μόνη σημαντική της ταινίας. Υπάρχουν και άλλες, όχι τόσο διάσημες, αλλά εξίσου αξιόλογες, τις οποίες ανακαλύπτεις όχι στην πρώτη, αλλά στην δεύτερη ή τρίτη «ανάγνωση». Μια απ’ αυτές, που θα μας απασχολήσει στο σημερινό μας κείμενο, είναι εκείνη της σαρωτικής αλλαγής στα παλιά έπιπλα του σπιτιού και της αντικατάστασή τους με άλλα, μοντέρνα και σύγχρονα.

Η εκ του Σικάγου, λοιπόν, ερχόμενη ή μάλλον επανακάμψασα θεία, βλέπει σαν παλιατζούρες όλα τα αντικείμενα του σπιτιού του απόστρατου αξιωματικού αδελφού της και τα αντικαθιστά με την αμερικάνικη αισθητική της. Το σπίτι αλλάζει μορφή και παράλληλα τροποποιείται και η καθημερινότητα των ενοίκων του. Η μιζέρια φεύγει και η πρόοδος έρχεται.

Αυτά, βέβαια, με την «ανάγνωση» και την ματιά της εποχής της ταινίας και με την νοοτροπία, που βιωνόταν. Σήμερα τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά, μια και τα παλιά αυτά έπιπλα τα θεωρούμε – και πολύ σωστά μάλιστα – αντίκες και όχι μόνο δεν τα πετάμε, αλλά πληρώνουμε κυριολεκτικά «ένα μάτι» για να τ’ αποκτήσουμε. Όσοι τα έχουν δε στο σπίτι τους, δεν θεωρούνται παλιομοδίτες, αλλά αντίθετα δείχνουν καταγωγή και τονίζουν καλή προέλευση και ιστορία.

Με λίγα λόγια «η θεία απ’ το Σικάγο», σ’ αυτήν τουλάχιστον τη σκηνή, δεν μπορεί να δει πιο πέρα, αλλά αποδεικνύεται κοντόφθαλμη. Αλλάζει γιατί δεν γνωρίζει. Πετά γιατί δεν είναι σε θέση να διακρίνει την αξία των φτιαγμένων με μεράκι πραγμάτων. Ακολουθεί το μοντέρνο, επειδή είναι απαίδευτη και ανιστόρητη. Γιατί άλλο το καταφερτζού, άλλο το ικανή.

Κάτι τέτοιο, νομίζω, συμβαίνει και με όλους αυτούς, που τέτοια εποχή, κόβουν βασιλόπιτα, αγνοώντας και εξοστρακίζοντας την δική μας, πατροπαράδοτη «κουλούρα».

Η πίτα αυτή του «Ουρανοφάντορος» Αγίου ήρθε εσχάτως στο νησί μας και καμιά σχέση δεν έχει με την παράδοσή του. Αντίθετα η «κουλούρα» χάνεται στα βάθη της παράδοσής μας και έχει συμβολισμούς και πλούσια λαογραφία. Υμνήθηκε από τον Ιωάννη Τσακασιάνο στους «Σπουργίτες» του και είναι, θέλω να πιστεύω», ένα από τα εμβλήματα και τα χαρακτηριστικά της τζαντιώτικης νοοτροπίας και ένα από τα δείγματα του ιόνιου πολιτισμού.

Λένε πως η ίδια συμβολίζει το αστέρι, που οδήγησε τους Μάγους, στο νεογέννητο Χριστό, ο οποίος είναι το «ηύρεμα», που φέρνει τύχη σ’ όποιον το βρει. Τα ξύλα, που πάνω της σταυρώνεται είναι ο Αδάμ και η Εύα, οι οποίοι καίγονται στην κόλαση, λόγω του προπατορικού αμαρτήματος, που διέπραξαν. Η σπονδή με το κρασί και το λάδι απεικονίζει τα δώρα του ερχόμενου στη γη Θεού, ενώ η αναζωπύρωση της φωτιάς, που γίνεται μ’ αυτά, προεικονίζει την Ανάσταση του Θεανθρώπου και την νίκη του θανάτου και της ανθρώπινης θνητότητας.

Κι αυτά δεν είναι τα μόνα. Υπάρχουν και τα σμπάρα, που ρίχνονται «για τον Ηρώδη», το πρωτόκολλο του μοιράσματος των κομματιών, η συνοδεία της βραστής μπροκολίνας και πολλά άλλα, που την κάνουν να διαφέρει από την βασιλόπιτα και της δίνουν την δική της αξία και μοναδικότητα.

Πάνω απ’ όλα, όμως, είναι εκείνη η ποιητική και περιεκτική λέξη «ηύρεμα», η οποία μπορεί ν’ αντισταθεί και να νικήσει το αβασάνιστο και πρόχειρο «φλουρί». Μα για να δεις την διαφορά χρειάζεται παιδεία και γνώση.

«Η θεία απ’ το Σικάγο» στην κλασσική αυτή ταινία του ελληνικού κινηματογράφου πέταξε, για χάρη ενός εφήμερου μοντερνισμού, βαρύτιμα και χειροποίητα έπιπλα στα σκουπίδια. Αργότερα, χωρίς να το έχει προβλέψει, η ιστορία την ανάγκασε να τα αγοράσει σε διπλή και τρίδιπλη τιμή από κάποιον επιδέξιο παλαιοπώλη, για να βρει την ταυτότητά της και να δείξει καταγωγή.

Ας μας προβληματίσει. Είναι στ’ αλήθεια άδικο να ξαναγοράζεις το δικό σου, που πέταξες ή πούλησες για «ένα κομμάτι ψωμί».

Σαν γνήσιοι Ζακυνθινοί ας αφήσουμε τις βίκες να πέφτουν από τα μπαλκόνια μας μονάχα στο «Κομμάτι» του εωθινού του Μεγάλου Σαββάτου. Έτσι θα εξακολουθούμε να ζούμε την δική μας Gloria.

Είναι πραγματικά αυτό που μας αξίζει.

Δημήτρη Γ. Μαγριπλή: ΤΟ ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ ΚΥΠΑΡΙΣΣΙΑ - ΤΙΡΑΝΑ ΑΝΑΧΩΡΕΙ (νέο διήγημα)

Τι νύχτα και αυτή!... Ατελείωτη. Να βρέχει και από πάνω να γυρίζουν στην σκεπή τα ποντίκια με θόρυβο. Χάος. Είχαν ρεβεγιόν. Κάποτε με πήρε ο ύπνος. Βαρύς και παγωμένος όπως ο καιρός.

Λίγο πριν να φωτίσει, σηκώθηκα. Ετοιμάστηκα και κίνησα για την πόλη. Σύννεφα μαύρα. Στους κάδους φιγούρες πολύχρωμες να ψάχνουν. Χαιρέτισα τα δύο κορίτσια. Ρουμάνες. Ύστερα μπήκα. Φώτα, κεριά και λιβάνια. Πρώτο στασίδι. Από μικρός μού άρεσε πάντα να βλέπω. Απέναντί μου μια εικόνα της Γέννησης και πάνω Θεός άναρχος. Ξάφνου καταβέβηκε. Χαρά. Ύστερα ευχές, φιλιά και χρόνια πολλά. Βγήκα πάλι στο κρύο. Ψιλόβρεχε. Έβαλα μπρος και άνοιξα το ραδιόφωνο. Πάλι τα ίδια. Τα θαύματα φέτος έχουν αυστηρά προσωπικό χαρακτήρα. Όλα κλειστά και μόνος κοιτώ το σκυλί που γαβγίζει. Στο νου μου σφηνωμένο το κήρυγμα. Πάντα επίκαιρο:

«Για λόγους ευπρέπειας και κοσμιότητας, εφέτος στα Θεοφάνια απαιτείται προσωπική αίτηση για συμμετοχή. Προσοχή! Όποιος βούλεται να βουτήξει, θα πρέπει να προμηθευτεί σχετική μπλούζα από τα γραφεία της Μητροπόλεως…»

Θα έχουν άραγε σε μεγάλα μεγέθη; Πρέπει να σπεύσω.

Στην πλατεία, δύο μαλώνουν. Κάτι κρατάει ο ένας και ο ψηλός πιο δυνατός, του το παίρνει και τρέχει. Κατεβαίνω να δω.

- Χρόνια πολλά, φωνάζει ο φίλος.

- Πού πας; τον ρωτώ.

- Περιστατικό. Βαρύ έμφραγμα, την βγάζει δεν την βγάζει, μου απαντά ο διασώστης.

Απομακρύνομαι με σκέψεις. Πιάνω το σφυγμό μου. Χτυπά ακόμη. Ησυχάζω. Κοιτάζω στο βάθος. Η θάλασσα μοιάζει με παγοδρόμιο. Να έχει ακόμη ψάρια; Τις προάλλες κοπάδια οι γλάροι. Βουτούσαν κάθετα και έτρωγαν μέχρι σκασμού. Δεν άφησαν τίποτα. Άδειασε. Ο ψαράς, γελώντας στην αγορά, φώναζε για γλαρόσουπα. Ο ελαιοτριβάς, ήταν φίλος του Δήμαρχου. Μας έπεισαν όλοι μαζί.

«Δεν είναι τίποτα, η θάλασσα είναι καταβόθρα».

Επρόκειτο για επίσημη ανακοίνωση. Μπορούσαμε να ρυπαίνουμε ανεξέλεγκτα.

Στα γραφεία της Μητροπόλεως δήλωσα συμμετοχή.

- Μέγεθος;

- Το μεγαλύτερο. Ήμουν υπέρβαρος.

Πήρα την μπλούζα και κίνησα για το σπίτι. Τον βρήκα απέξω να με περιμένει.

- Να βρούμε μια λύση, μου είπε ο τοκογλύφος.

- Να βρούμε, αντέτεινα, αλαφρωμένος και περισπούδαστος.

- Ωραία… Τι λες για τρία χρόνια ζόρι και ύστερα χαλαρά;

- Όμορφα, απάντησα και δώσαμε χέρια.

Από την επομένη άρχισα τις περικοπές. Μόνο τα γουρούνια διαμαρτυρηθήκαν. «Αχάριστα ζώα» σκέφτηκα και συνέχισα απερίσπαστα την εφαρμογή του προγράμματος. Στο τέλος του μήνα όλοι είχαμε χάσει τα περιττά. Κότες, χήνες, σκυλιά και γουρούνια στην καλύτερη φόρμα. Παιδιά, γατιά και κατσίκια σε πλήρη απόδοση. Με λιγότερο φαΐ και ισολογισμό θετικό.

- Πρέπει να προσπαθήσεις λίγο περισσότερο, μου συνέστησε.

Τα έχασα.

- Πόσο ακόμη;

- Τις χήνες τι τις θέλεις; μου απάντησε με χαμόγελο.

Τις έσφαξα και έφτιασα στιφάδο. Κρεμμύδια δικά μας και σάλτσα από τα βάζα της γιαγιάς. Στο γεύμα κάθισε στην κεφαλή του τραπεζιού.

- Τι βλέπεις;

- Πρέπει να προσπαθήσεις περισσότερο, μου ξανάπε μπουκωμένος.

Τα γουρούνια τα έκανα παστό. Το περισσότερο το πήρε. Φάγαμε όμως και εμείς την μερίδα μας. Ακολούθησαν οι κότες, οι κατσίκες και, πάνω που θα καθάριζα και τα σκυλιά, μου ανακοίνωσε ότι δεν βλέπει αποτέλεσμα.

Έβγαλα στο σφυρί την αποθήκη. Ύστερα κάτι ελιές και στο τέλος περίμενα εντολές.

- Πρέπει να δεις σοβαρά την προσπάθεια...

Κοίταξα τα παιδιά. Είχαν γίνει πετσί και κόκαλο. Φόρεσα την μπλούζα και ετοιμάστηκα για το λιμάνι. Καθόταν δίπλα στον εκπρόσωπο της Περιφέρειας. Η μπάντα παιάνιζε και οι εκκλησιαστικές αρχές κατηφόριζαν με τα εξαπτέρυγα. Πάνω που θα βουτούσαμε, ακούστηκε φωνή Κυρίου.

- Η δεσποινίς με το μπλουζάκι – φόρεμα να βγει από την σειρά.

- Φταίει το μέγεθος, φώναζα, μα κανείς δεν μου έδινε σημασία. Είχα αποστεωθεί και με το μακρύ μαλλί έμοιαζα πράγματι. Αποχώρησα συνοφρυωμένος.

Την επομένη με επισκέφτηκε.

- Πρέπει να είσαι συνεπής με το πρόγραμμα, μου συνέστησε με ύφος σοβαρό.

Μου είχε μείνει το σπίτι. Του έδωσα τα κλειδιά και βγήκα στο δρόμο. Τα παιδιά ευτυχώς τα είχα στείλει στον θείο. Γιατρός στην πρωτεύουσα. Κάτι θα έτρωγαν. Στο σταθμό συνάντησα και τον γείτονα.

- Και συ στο πρόγραμμα ; ρώτησα.

Δεν μου απάντησε. Μπήκαμε σε σειρά. Σε λίγο ακούσαμε στα μεγάφωνα: «Το λεωφορείο Κυπαρισσία – Τίρανα αναχωρεί».

- Θα μας περιμένει ο Τζόι, ψιθύρισε ο γείτονας. Τον είχε χρόνια στα χωράφια. Έχει μια στάνη να βολευτούμε, μέχρι να βρούμε δουλειά.