Της Κατερίνας Δεμέτη
Αρχαιολόγου-Διευθύντριας στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων
Κύριε Δήμαρχε, Κυρία Πρόεδρε του Συλλόγου Μουσειοπαιδαγωγών Ελλάδας, Κυρίες και Κύριοι,
Σαν εκπρόσωπος του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση που μας κάνατε, να παρευρεθούμε στην ημερίδα με θέμα: «Μουσεία Λογοτεχνών: Συνάντηση στο Σπίτι του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στη Σκιάθο».
Όπως είναι γνωστό τα Μουσεία: Αρχαιολογικά, Βυζαντινά, Λαογραφικά, Εθνολογικά, Μουσεία Φυσικής Ιστορίας, Μουσεία Καλών Τεχνών, Ιστορικά, Υπαίθρια, Οικολογικά και Οικομουσεία, Μουσεία-κήποι και φυσικά πάρκα, Μουσεία Οπτικοακουστικών Μέσων, ιδιωτικά και κρατικά, μεγάλα και περιφερειακά, στην Ελλάδα, αλλά και σ’ όλο τον κόσμο, σαν ζωντανοί οργανισμοί που είναι, δεν αντιμετωπίζουν όλα τα ίδια προβλήματα…
Καλούνται όμως σαν ζωντανοί οργανισμοί, να δραστηριοποιηθούν μέσα στις ίδιες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και να δοκιμαστούν κάτω από τα ίδια μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Στις μέρες μας, για παράδειγμα, μέσα στη σκόνη που σηκώνει η παγκοσμιοποίηση, ανεβαίνει το ενδιαφέρον για το παρελθόν και μεγαλώνει η ανάγκη για συγκριτική μελέτη της ιστορίας, ευθύνη που τα ιστορικά μουσεία καλούνται να επωμιστούν εξ’ ολοκλήρου.
Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα: κατά πόσο σαν μεμονωμένοι πολιτιστικοί φορείς είμαστε σε θέση να φέρουμε εις πέρας με επιτυχία, την πρόκληση της νέας εποχής και με ποιο τρόπο το καθένα μας.
Η πρωτοβουλία σας για τη διοργάνωση της ημερίδας αυτής, αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, ένα πρώτο βήμα για τη θετική προσέγγιση των προβλημάτων και απαρχή για την επίλυσή τους, αφού στοχεύει κατ’ αρχήν στη γνωριμία μας, αλλά κυρίως στην ανταλλαγή εμπειριών και δράσεων.
Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα διαπιστώσουμε, ότι ο βασικός προβληματισμός που διέπει την ημερίδα αυτή, είναι σε άμεση συνάρτηση με την αλλαγή του ρόλου του Μουσείου μέσα στην κοινωνία και του τρόπου που το κάθε Μουσείο φροντίζει να διαπραγματευτεί το ρόλο αυτό. Τα πρώτα Μουσεία, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 16οαι, με το τέλος του Μεσαίωνα και την αρχή της Αναγέννησης και βασίστηκαν ως προς το περιεχόμενο στις ιδιωτικές συλλογές πριγκιπικών οικογενειών, που αποτέλεσαν τη βάση των σημερινών μεγάλων μουσείων [1]. Στα τέλη του 18ου αι. εμφανίζεται στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, το Μουσείο ως κτιριακός τύπος. Τα πρώτα κτίρια μουσείων στέγασαν ως επί το πλείστον αυτές τις ιδιωτικές συλλογές των ευγενών ή του κλήρου με τις ρωμαϊκές και τις αρχαιοελληνικές συλλογές, σαν αποτέλεσμα της αρχαιοφιλίας που γεννήθηκε γύρω στα μέσα του 18ου αι. [2]
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Το Σύγχρονο Μουσείο είναι άμεσα συνδεδεμένο με την κοινωνία και συμμετέχει στην επίτευξη των στόχων της. Σύμφωνα άλλωστε, με το άρθρο 3 του Καταστατικού του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM): «Μουσείο είναι ένα ίδρυμα μόνιμο, μη κερδοσκοπικό, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της εξέλιξής της. Είναι ανοικτό στο Κοινό, για να δει και να καταλάβει την ιστορία του, με τη βοήθεια των αντικειμένων (υλικός πολιτισμός), που δημιούργησαν οι κοντινοί και μακρινοί πρόγονοί του. Κάνει έρευνες σχετικές με τα υλικά τεκμήρια του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, τα συλλέγει, τα διαφυλάττει, τα συντηρεί, τα κοινοποιεί και ιδίως τα εκθέτει για μελέτη, παιδεία και ψυχαγωγία» [3].
Ο φετινός εορτασμός, εξάλλου, της Παγκόσμιας Ημέρας των Μουσείων, στις 18 Μαΐου, που είχε θέμα: «Μουσεία και Μνήμη», προκύπτει σα φυσική συνέπεια του ορισμού που αναφέραμε παραπάνω. Το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, συμμετείχε στον εορτασμό αυτό με μία έκθεση βιβλίων για το λαϊκό πολιτισμό από τη Βιβλιοθήκη του και ζακυνθινών ενδυμασιών και έργων κεντητικής από τις συλλογές του, τα οποία φυλάσσονταν στις αποθήκες του.
Η 18η Μαΐου έγινε λοιπόν η αφορμή για να παρουσιαστεί σε μία περιοδική έκθεση ένα υλικό, που δεν ήταν εκτεθειμένο στο κοινό, έγινε όμως η ευκαιρία για να γνωρίσουμε από μία άλλη οπτική την ιστορία της Ζακύνθου, αφού όπως είναι γνωστό η ενδυμασία αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο της αισθητικής αντίληψης των ανθρώπων, της πολιτιστικής τους ταυτότητας και της εξέλιξής τους στη μακραίωνη ιστορία.
Η νέα παγκοσμιοποιημένη εποχή ωστόσο, μας βάζει μπροστά από έναν άλλου είδους προβληματισμό, καθώς σαν φορείς πολιτισμού, δεν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο το κοινό της ιδιαίτερης πατρίδας μας, αλλά και ένα πολύ ευρύτερο κοινό, με μόνη πρόγευση τη μικρότερη ή μεγαλύτερη εμπειρία του καθενός μας από την πλοήγησή του στο διαδίκτυο. Είμαστε έτοιμοι για κάτι τέτοιο και πώς θα μπορούσαμε να γίνουμε;
Οι απαισιόδοξοι θα βιαστούν ν’ απαντήσουν αρνητικά, ενώ οι υπεραισιόδοξοι θα πουν ότι θα τα καταφέρουμε, γιατί «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει». Η δική μας γνώμη βρίσκεται κάπου στη μέση, και βιάζομαι να εξηγήσω: θα τα καταφέρουμε, εάν μπορέσουμε να υλοποιήσουμε το βασικό ρόλο που το Σύγχρονο Μουσείο καλείται στις μέρες μας να παίξει, δηλαδή εάν πεισθούμε να γίνουμε απαιτητικό Μουσείο.
Τι εννοούμε όμως όταν λέμε απαιτητικό Μουσείο; Εννοούμε μόνο ότι ζητάμε χρήματα από το Υπουργείο για τις ανάγκες μας; Ή κάτι περισσότερο; Έχουμε τη γνώμη ότι, ένα Σύγχρονο Μουσείο είναι τέτοιο, όταν είναι απαιτητικό σε οργάνωση, απαιτητικό σε εργασία, απαιτητικό σε στελέχωση και κυρίως απαιτητικό σε στόχους. Ας πάρουμε για παράδειγμα το ανακαινισμένο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, αφού σας γνωρίσω πρώτα λίγα στοιχεία για το ιστορικό και το περιεχόμενο των συλλογών του.
Χτίστηκε μετά τους σεισμούς του 1953, στην ιστορική πλατεία του Αγίου Μάρκου, σε οικόπεδο που δώρισε το εκκλησιαστικό Συμβούλιο του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού, Άγιος Νικόλαος των Ξένων της Ζακύνθου, στη θέση που βρισκόταν ο ναός του Παντοκράτορα, και το οποίο οικοδομήθηκε με οικονομική αρωγή του Κράτους, διαφόρων φορέων και πολλών ιδιωτών. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα πρώτα χρήματα για την κατασκευή του, μαζεύτηκαν με έρανο στα σχολεία του ελληνικού κράτους. Η πρώτη σκέψη δημιουργίας Μουσείου Σολωμού καταγράφεται το 1903, όταν δωρίθηκαν τα χειρόγραφα του εθνικού ποιητή, για την ίδρυση σχετικού Μουσείου, με την ευκαιρία του εορτασμού της εκατονταετηρίδας από τη γέννησή του. Αποτελεί φιλολογικό-κοινωνικό σωματείο, που ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1959, και από τις 24 Αυγούστου 1966, θέτει σε λειτουργία το Μουσείο. Το Σωματείο διοικείται από εξαμελές συμβούλιο. Σταθμός για την ιστορία του, υπήρξε η ίδρυση του Σωματείου των «Φίλων του», το 1987, με έδρα την Αθήνα. Το 1978 η Ακαδημία Αθηνών τίμησε με Βραβείο το Μουσείο για τη δράση του.
Στο ισόγειο στεγάζεται το Μαυσωλείο, το οποίο από τις 17 Ιανουαρίου 1968, φιλοξενεί τα οστά των δύο εθνικών ποιητών Διονυσίου Σολωμού και Ανδρέα Κάλβου, και της συζύγου του δευτέρου. Ο όροφος του κτιρίου περιλαμβάνει τις αίθουσες Διονυσίου Σολωμού, Διονυσίου Ρώμα, Νικολάου και Θάλειας Κολυβά και την Πτέρυγα Επιφανών Ζακυνθίων στην οποία περιλαμβάνεται μετά από την επέκταση, η Αίθουσα Ιδρύματος Παναγιώτη και Έφης Μιχελή. Η Πτέρυγα Επιφανών Ζακυνθίων συνεχίζεται και στο νέο τμήμα του ισογείου, ενώ στο δεύτερο όροφο λειτουργεί η Αίθουσα Σταύρου Σ. Νιάρχου με τη Βιβλιοθήκη και το Τμήμα Τεκμηρίωσης του Μουσείου.
Στις αίθουσες αυτές, εκτίθενται φορητές εικόνες κρητικής και κρητικοεπτανησιακής σχολής 17ου–18ου αι., προσωπογραφίες επιφανών Ζακυνθίων 17ου-20ου αι., μπρούτζινες προτομές Ζακυνθίων ιεραρχών και ανθρώπων του πνεύματος, έπιπλα εποχής προερχόμενα από ζακυνθινά αρχοντικά, μουσικά όργανα, έργα πλαστικής-κεραμικής, αντικείμενα ξυλοτεχνίας-ξυλογλυπτικής, έργα μεταλλουργίας, νομίσματα, εκμαγεία νομισμάτων, κεντήματα, πλεκτά, κοσμήματα, γκραβούρες, μελανογραφίες, φωτογραφίες και οικόσημα. Από το πλούσιο αρχειακό υλικό του ξεχωρίζουν τα χειρόγραφα του Διονυσίου Σολωμού, του Νικολάου Μάντζαρου, του Ερμάνου Λούντζη, του Αντωνίου Μάτεση, του Ιωάννη Τσακασιάνου, του Διονυσίου Ρώμα, του Παύλου Καρρέρη και του Γρηγορίου Ξενόπουλου.
Για να μην κουράσουμε το εκλεκτό ακροατήριο θα περιοριστούμε στις πολιτιστικές πρωτοβουλίες που το Μουσείο μας έλαβε το έτος 2010, ένα έτος κατά το οποίο η δυσμενής οικονομική συγκυρία, περιόρισε κατά πολύ τις δραστηριότητές μας και δημιούργησε μεγάλη ανασφάλεια για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών του. Σ’ αυτό συντέλεσε κυρίως η πολύ αργοπορημένη και περικομμένη, κατά το 1/3 του αιτηθέντος ποσού, ετήσια επιχορήγηση από το Υπουργείο, γεγονός που απαγόρευσε τον προγραμματισμό αρκετών δράσεων, κατά τις οποίες θα διευρύναμε το πολιτιστικό και κυρίως το εκπαιδευτικό μας έργο.
Ενδεικτικά αναφέρουμε τις κάτωθι:
• Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2010: Εκπαιδευτική ξενάγηση στη Λέσχη Ανάγνωσης Ζακύνθου, με θέμα τη «Γυναίκα τση Ζάκυνθος» του Δ. Σολωμού. Παρουσίαση ψηφιοποιημένου χειρογράφου και εντοπισμός των σχετικών εκδόσεων στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου.
• Κυριακή 25 Απριλίου 2010: Συνδιοργάνωση με το Σωματείο «Giostra di Zante», Ημερίδας με θέμα: «Η Γκιόστρα στη Ζάκυνθο», ως συμμετοχή του Μουσείου στο τριήμερο εκδηλώσεων «Η Γκιόστρα τ’ Άι-Γιωργιού», του Σωματείου Giostra di Zante.
• Τρίτη 18 Μαΐου: Συμμετοχή του Μουσείου στη Διεθνή Ημέρα Μουσείων 2010, που είχε θέμα: «Μουσεία για την αρμονική συνύπαρξη».
• Παρασκευή 13 Αυγούστου: Συνδιοργάνωση με το Σωματείο «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων» της παρουσίασης του βιβλίου του Νίκια Λούντζη στο λόφο του Στράνη: «Η Ζάκυνθος μετά μουσικής…Ζακυνθινοί Μουσουργοί, Μουσικοί και Μουσικολόγοι-Επτανησιακή Σχολή, τόμος Γ΄, Αθήνα 2010».
• 24 έως 26 Σεπτεμβρίου: Συμμετοχή του Μουσείου στις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2010. Κατά το τριήμερο από 24 έως 26 Σεπτεμβρίου λειτούργησε στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου έκθεση εκδόσεων για το Διονύση Ρώμα, δευτέρου κατά σειρά Προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου (1961-1981) και έγινε εκπαιδευτική παρουσίαση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή των χειρογράφων του, που φυλάσσονται στο αρχείο του Μουσείου και των προσωπικών του αντικειμένων, ως συμβολή στα 30 χρόνια από το θάνατό του (1906-1981), που συμπληρώνονται το 2011. Επίσης το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου διοργανώθηκε διάλεξη στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ζακυνθίων. Κεντρικός ομιλητής ο κ. Διονύσης Σέρρας, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Η Μαγεία στο έργο του Διονύση Ρώμα». Επίσης έγινε προβολή με θέμα: «Παρουσίαση ψηφιοποιημένων χειρογράφων Διονυσίου Ρώμα από τη συλλογή του Μουσείου Σολωμού».
• 7 έως 10 Οκτωβρίου: Συμμετοχή του Μουσείου σε Πανελλήνια Εκστρατεία του ΥΠ.ΠΟ.Τ.- Δ/νση Μουσείων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων με θέμα «Περιβάλλον και Πολιτισμός 2010: Φωνές Νερού μυριάδες» σε συνεργασία με την Α΄/θμια και Β΄/θμια Εκπ/ση Ζακύνθου, με εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσα στο Μουσείο με θέμα: «Το Νερό μέσα στην ποίηση του Διονυσίου Σολωμού». Το Μουσείο μπήκε στην αφίσα του ΥΠ.ΠΟ.Τ. και μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος απέστειλε φωτογραφικό υλικό και τα έργα που φιλοτεχνήθηκαν από τους μικρούς μαθητές, αναρτήθηκαν στην επίσημη ιστοσελίδα του ΥΠ.ΠΟ.Τ (www.yppo.gr).
• Σάββατο 18 Δεκεμβρίου: Τελετή Αδελφοποίησης Μουσείων Σολωμού Ζακύνθου- Κερκύρας με την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ζακυνθίων. Κεντρικός ομιλητής ο κ. Νίκιας Λούντζης, Πρόεδρος του Σωματείου «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού & Επιφανών Ζακυνθίων», ο οποίος μίλησε με θέμα: «Ο Σολωμός και το χρέος των Επτανήσων».
Ολοκληρώνοντας τη σύντομη παρουσίαση του προφίλ του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να σημειώσουμε ότι, οι δράσεις αυτές γίνονται μέσα από το καθημερινό άγχος για την οικονομική του επιβίωση. Γι’ αυτό θα πρέπει να υποστηριχτεί οικονομικά για να μπορέσει να συνεχίσει να δραστηριοποιείται. Σημαντικό για το Μουσείο είναι η εξασφάλιση τακτικής επιχορήγησης από το ΥΠ.ΠΟ., που θα καλύπτει μέρος έστω των λειτουργικών του δαπανών.
Ιδέες υπάρχουν πολλές, όπως επίσης και όρεξη για την πραγμάτωσή τους. Χωρίς όμως ενίσχυση, πολλές απ’ αυτές κινδυνεύουν να μείνουν μόνο στα χαρτιά. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων δεν αποτελεί εξαίρεση. Η αξιόλογη πρωτοβουλία του Συλλόγου Μουσειοπαιδαγωγών Ελλάδας και του Δήμου Σκιάθου, επιβεβαιώνει την προσπάθεια για εκπλήρωση των στόχων του απαιτητικού Μουσείου. Γι’ αυτό είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον.
Προτείνουμε ωστόσο και κάποιες πιο εξειδικευμένες δράσεις:
1. Τη δημιουργία Δικτύου Μουσείων, που με κοινές σελίδες στο Διαδίκτυο (Internet) θα διαφημίζεται το περιεχόμενο του κάθε Μουσείου
2. Την πραγματοποίηση μιας περιοδικής έκθεσης με υλικό από τα Μουσεία του Δικτύου, που θα περιηγηθεί όλη την Ελλάδα. Το κάθε Μουσείο θα μπορούσε από μόνο του να αποτελέσει μια ξεχωριστή ενότητα, αφού τα περισσότερα έχουν διαφορετικό υλικό. Η σύνδεσή τους θα οδηγήσει ενδεχομένως στο «ιδανικό Μουσείο» για την Ελληνική Λογοτεχνία, Ιστορία και Τέχνη, το οποίο θα προβάλει με τον καλύτερο τρόπο τον πολιτισμό μας με την μορφή της ιστορικής και πολιτιστικής συνέχειας στον υπόλοιπο κόσμο.
3. Την δημιουργία ηλεκτρονικής (CD-ROM) και έντυπης (οδηγού) έκδοσης, στην οποία θα παρουσιάζει το υλικό αυτό.
Κυρίες και Κύριοι,
Η συναίσθηση ότι ανήκουμε όλοι σε μια κοινότητα θα μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε τις αδυναμίες μας και να προσπαθήσουμε να τις ξεπεράσουμε. Πρέπει κατ’ αρχήν να παραδεχτούμε την υποκειμενικότητά μας. Σε μια εποχή που ο πολιτισμός τείνει να γίνει παγκόσμιος και οι εθνικές ή τοπικές διαφορές αμβλύνονται, τα μουσεία, τα ελληνικά μουσεία, αποτελούν τις απαραίτητες δεξαμενές, απ’ όπου μπορεί να αντληθεί η αναγκαία για την εξέλιξη της ζωής και των κοινωνιών ποικιλομορφία. Ας ενισχύουμε και ας επισκεπτόμαστε τα Μουσεία μας. Μπορούμε να διδαχτούμε πολλά…
Σας ευχαριστώ.
----------------------
1. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, τεύχος 16: Αύγουστος 1995. Αφιέρωμα «Παιδί και Μουσείο»:σ.8-11: Αντρέα Ιωαννίδη: «Μουσείο Μοντέρνο ή και Δημοκρατικό»:
2. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, τεύχος 16: Αύγουστος 1995. Αφιέρωμα «Παιδί και Μουσείο σ.72-77: Ελευθέριος Οικονόμου:«Το Μουσείο στην Ιστορία της Αρχιτεκτονικής».
3. Άρθρο 3 του Καταστατικού του ICOM.
