«Δέκα Λευκαί Λήκυθοι» του Γιάννη Κεφαλληνού στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Είναι, φαίνεται, η αγάπη μου για το βιβλίο και το καθημερινό του ξεφύλλισμα η δύναμη που με οδήγησε μια τέτοια ανοιξιάτικη μέρα του Απρίλη ν’ ανεβώ τα μαρμάρινα σκαλιά του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στο μεγαλοπρεπές Μέγαρο Σταθάτου της Αθήνας. «΄O,τι καλύτερο για την τέχνη του βιβλίου» ο δελεαστικός τίτλος της έκθεσης, που διοργανώνει το Εργαστήριο Γραφικών Τεχνών-Τυπογραφίας και Τέχνης του Βιβλίου, αλλά δεν ήμουνα καθόλου υποψιασμένος για τη συγκίνηση και το θαυμασμό που θα ένιωθα μπροστά στις προθήκες, την εποχή που το βιβλίο παραδίδεται σιγά-σιγά στη δίνη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας. Την ίδια ώρα, η έκθεση βιβλίου στην πλατεία Κλαυθμώνος μαράζωνε στη μοναξιά της…

Ο σχεδιασμός εντύπου, οι γραφικές τέχνες και η τέχνη της τυπογραφίας ξεδιπλώνονται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Δεσπόζει, όμως, επιβλητική, χαρά του ματιού και της αφής η έκθεση ¨Του λευκώματος των δέκα λευκών ληκύθων του Μουσείου Αθηνών¨ , το χαρακτικό ρέκβιεμ του Γιάννη Κεφαλληνού, που τον καθιέρωσε ως μεγάλο Έλληνα χαράκτη και σεβάσμιο όνομα στο χώρο της τέχνης. Είναι ένα βιβλίο που τυπώθηκε σε 400 αντίγραφα αριθμημένα και αποτελείται από μια εισαγωγή, γραμμένη από την αρχαιολόγο Σέμνη Καρούζου και δέκα εικόνες, καθεμιά σε χωριστό φύλλο, οι οποίες παριστάνουν τα αναπτύγματα του ζωγραφισμένου μεσαίου μέρους ισάριθμων αττικών ληκύθων. Ο πρόλογος έχει τυπωθεί με πρωτότυπα στοιχεία σχεδιασμένα από τον Κεφαλληνό και διακοσμείται με σχέδια από ληκύθους δοσμένα όλα με έγχρωμες ξυλογραφίες. Οι εικόνες όμως των δέκα επόμενων φύλλων έχουν αποδοθεί με μια μεικτή μέθοδο ξυλογραφίας και χαλκογραφίας.

Λήκυθοι ήταν κεραμικά ζωγραφισμένα αγγεία (φιαλίδια), που περιείχαν αρωματικά έλαια, με τα οποία άλειφαν τα σώματα των νεκρών και σε ορισμένες περιπτώσεις συγκέντρωναν τα δάκρυα συγγενών και φίλων και τις τοποθετούσαν δίπλα τους κατά τον ενταφιασμό. Ο Άγγελος Γ. Προκοπίου έγραψε μεταξύ άλλων στην εφημ. Καθημερινή (22-5-1956). «Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. η λήκυθος ξεχώρισε από τ΄ άλλα αγγεία της Αττικής, για να γίνει το κατεξοχήν κεραμικό είδος τάφου. Το σχήμα της ληκύθου απέκτησε έξοχη λεπτότητα κι ένα ρυθμό ραδινό, που ανταποκρινόταν στην ψυχική κατάσταση των οικείων του νεκρού. Το λευκό επίχρισμα του φόντου της έδωσε σ΄ αυτήν τόνο αλάβαστρου και ο αγγειογράφος ήρθε να προσθέσει, με τον εικαστικό του διάκοσμο, τα όνειρα και τις παρήγορες ελπίδες των Αθηναίων για τις ιδανικές εκείνες συνομιλίες των νεκρών με τις αγαπημένες τους ζωντανές υπάρξεις…Οι αγγειογραφικές σκηνές των ληκύθων, με δύο ήρωες πρώτα, με τρεις και περισσότερους όσο προχωρούσε η τέχνη της ζωγραφικής, αποκτούσαν το χαρακτήρα των βουβών δραμάτων κλασικού θεάτρου, με περισσότερο ανθρώπινο τόνο και θερμότερη οικειότητα απ΄ ό,τι μας έδωσε η τραγωδία. Το κέντρο της σκηνής υποδηλώνεται συνήθως με μια νεκρική στήλη. Γυναίκες κομίζουν κάνιστρα με στέφανα και καρπούς, αγγεία αλαβάστρινα και κεραμικά για να στολίσουν τη στήλη. Ο νεκρός παρακολουθεί την προσφορά αυτής της πληγωμένης αγάπης χωρίς να μπορεί να πιάσει με τα χέρια του την προσφιλή του ύπαρξη. Είναι μελαγχολικός και ανήμπορος, ωραίος κι εκμηδενισμένος, μια μορφή εικαστικής υπάρξεως αλλά και πραγματικής ανυπαρξίας, παράστασις και οπτασία μαζί που συγκινεί και σαγηνεύει την καρδιά μας. Η ποίησις της τέχνης της ληκύθου δεν είναι μόνο το σχήμα της και το θέμα της. Είναι το εξαϋλωμένο περίγραμμα των μορφών της…Ο χρόνος έσβησε από τα περισσότερα αγγειογραφήματα των ληκύθων τα γαλάζια και άλικα χρώματα των χλαμύδων για να μας αφήσει τα περιγράμματα των σωμάτων ακόμη πιο γυμνά και πιο καθαρά….Τώρα ο Κεφαλληνός έπρεπε να χαράξει το αγγειογράφημα της ληκύθου με τους ελαφρείς και σβησμένους τόνους του παλιού χρόνου μ’ αυτούς που μας μιλά σήμερα η ξεθυμασμένη μουσική αίσθησις του καλλιτέχνη, τώρα που ξεχάστηκε εντελώς πια η μορφή του και τ’ όνομά του. Έτσι η λήκυθος περνά από την αρχαιολογία στην αισθητική της χαράξεως και γίνεται έργο νέο… Και σ’ αυτό ακριβώς το σημείο της μεταφοράς και μεταλλαγής της αγγειογραφίας σε χάραξη κρίνεται η αισθητική αξία της εργασίας του Κεφαλληνού».

Ο Κεφαλληνός, λοιπόν, το 1953, με μια ομάδα φοιτητών, καθόταν μήνες στο Αρχαιολογικό Μουσείο αντιγράφοντας τις δέκα ληκύθους. Διάλεξαν τις ωραιότερες από τις πολυάριθμες που βρίσκονταν εκεί εκτεθειμένες κι άλλες θαμμένες ακόμα στα κιβώτια όπου είχαν συσκευασθεί για να φυλαχτούν από τον πόλεμο. «Επινοήσαμε μια στρωμνή ντυμένη με τσόχα. Ξαπλώναμε προσεκτικά τη μακρόσχημη λήκυθο, αφού την περιτυλίγαμε μ’ ένα φύλλο σκληρή τζελατίνα. Οπλισμένοι με φακούς, χαράζαμε πάνω κει με δυο γραμμές το πάχος του αρχαίου σχεδιάσματος (…) Το μόνο χαρακτικό μέσο που θα απέδιδε με ακρίβεια το παιγνίδι της γραμμής και την ποικιλία του χρώματος και του τόνου ήταν η χαλκογραφία: το ακουαφόρτε στα ρηχά, το καλέμι στα δυνατά. Η ποσότης του μελανιού που γεμίζει κάθε χαραγμένη γραμμή, ανάλογα με το βάθος της, δίνει κατά την εκτύπωση τη διαφάνεια ή τα σκοτεινά. Με την ‘ακουατίνα' ζητήσαμε έπειτα ν αποδώσουμε το διάχυτο της πατίνας και τη θαμπάδα από τη σκόνη του καιρού. Για τα χρώματα, τέλος, προτιμήσαμε την ξυλογραφία: τόσες πλάκες όσες και τα χρώματα… Κλειστήκαμε στο Εργαστήριο, από το οποίο έμελλε να βγούμε ύστερα από τρία χρόνια…» σημειώνει ο ίδιος. Ένας παράδοξος διάλογος τρία ολόκληρα χρόνια με τις σκιές του τάφου που ζητούσε ν’ αναστήσει με το καλέμι του ο Κεφαλληνός τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η παρουσίαση του λαμπρού αποτελέσματος στο κοινό έγινε με κάθε επισημότητα στη Σχολή Καλών Τεχνών στις 26 Απριλίου 1956. Πρόκειται για το σημαντικότερο και πιο πολύπλοκο στην εκτέλεσή του καλλιτεχνικό βιβλίο που έχει ως τώρα φιλοτεχνηθεί στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Ειρήνη Οράτη.

Θα ήταν ωφέλιμο, νομίζω, ν’ αναφερθούμε με συντομία σε ορισμένα βιογραφικά στοιχεία του Γιάννη Κεφαλληνού, οι ρίζες άλλωστε μοιάζουν να τρέφονται από τα στήθη του ζακυνθινού παραμυθιού. Ήταν ανήμερα της Λαμπρής, όταν ο παππούς του Γιάννη, ο παπα-Νικόλας, τελούσε την αναστάσιμη λειτουργία στο Σκουλικάδο της Ζακύνθου, όταν πληροφορήθηκε το φόνο του πρωτότοκου γιου του! Η ηθική της βεντέτας για ερωτικούς λόγους οδήγησε το φονιά από την οικογένεια των Πλεσσαίων στην πράξη κι ο παπάς τον συγχωρεί δημόσια(!) από την ωραία Πύλη τη μεγάλη μέρα της Αγάπης, αλλά και για να γλυτώσει το δευτερότοκο γιο του Διονύση, να τον απαλλάξει από τον άγραφο νόμο της αντεκδίκησης. Το χρέος, γραμμένο στα τεφτέρια του εξάδελφου Αντώνη, πληρώθηκε «όπως έπρεπε» στα κελιά της φυλακής. Μετά το δεύτερο αυτόν φόνο, ο Διονύσης απομακρύνεται από τον πατέρα του στην Ιταλία για σπουδές και αργότερα εγκαθίσταται μόνιμα στην Αίγυπτο. Εκεί πλούτησε, παντρεύτηκε τη Χιώτισσα Βιργινία και γόνος τους ήταν το στερνοπούλι τους ο Γιάννης, το έτος 1894. Ο νεαρός Κεφαλληνός μετά την αποφοίτησή του από το Αβερώφειο Γυμνάσιο της Τοσιτσαίας Σχολής στην Αλεξάνδρεια ξεκίνησε σπουδές μηχανικού στη Γάνδη του Βελγίου. Όμως, παρά τις εξαιρετικές του επιδόσεις στα μαθηματικά και παρά τις παραινέσεις των γονέων του, ο Κεφαλληνός αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές του στη Γάνδη, για να σπουδάσει στο Παρίσι Ιστορία της Τέχνης και ζωγραφική.

Κατά την περίοδο 1914–1918, επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, για να μείνει μακριά από την δίνη του Α΄ Πολέμου. Εκεί δημιούργησε τα πρώτα του χαρακτικά για το σατιρικό περιοδικό Μάσκα (1918). Επιπλέον γνωρίζεται με τον Καβάφη, με τον οποίο κοινό σημείο επαφής είναι το περιοδικό Γράμματα, του οποίου ο Καβάφης υπήρξε ο «πρώτος τη τάξει» συνεργάτης. Το 1921 δημιουργεί το πορτραίτο του ποιητή, χαλκογραφία, η οποία χρησιμοποιήθηκε για εμπροσθόφυλλο στην έκδοση των απάντων του ποιητή μετά το θάνατό του από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Με το τέλος του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, επέστρεψε στο Παρίσι, όπου συνέχισε να ασχολείται με τη χαρακτική και την εικονογράφηση βιβλίων και κατόρθωσε να επιβληθεί ως μαιτρ της γκραβούρας στους βιβλιόφιλους και τους εκδότες του Παρισιού. Το 1922 εικονογράφησε το βιβλίο του Ζοζέφ Ριβιέρ (Joseph Rivière) Mer océane και δύο χρόνια αργότερα εικονογράφησε το βιβλίο του Ανατόλ Φρανς (Anatole France) Sur la pierre blanche. Στην κατοικία του στο Σεν Μαρ της Τουραίνης, στις όχθες του ποταμού Λίγηρα, φιλοξένησε για αρκετούς μήνες τον επιστήθιο φίλο του ποιητή Κώστα Βάρναλη, όταν εκείνος διωκόταν για τις ιδέες του.

Το 1930 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και το 1931 ανέλαβε το Εργαστήριο Χαρακτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο Εργαστήριό του, το οποίο ήταν μία όαση δημιουργική και δημοκρατική σε δύσκολους καιρούς, φοίτησαν μεγάλοι κατοπινοί Έλληνες χαράκτες, όπως η Βάσω Κατράκη, ο Κώστας Γραμματόπουλος, ο Τάσσος (Αλεβίζος), ο Γιάννης Μόραλης, ο Γιώργος Βαρλάμος, ο Τηλέμαχος Κάνθος και άλλοι πολλοί.

Αν και δεδηλωμένος ειρηνιστής, με την κήρυξη του πολέμου του 1940, ο Κεφαλληνός έθεσε το Εργαστήριό του και τους μαθητές του στην υπηρεσία της μαχόμενης Ελλάδας εκδίδοντας αφίσες με πατριωτικό/προπαγανδιστικό περιεχόμενο. Το 1943 συνελήφθη και φυλακίστηκε, επειδή τρεις ξυλογραφίες του με θέμα την πείνα, τις οποίες παρουσίασε στην Γ΄ Καλλιτεχνική Επαγγελματική Έκθεση, ενόχλησαν τις ιταλικές Αρχές κατοχής. Αργότερα τάχθηκε ανοιχτά υπέρ του αγώνα της Κύπρου για ανεξαρτησία από τους Βρετανούς.

Κατά την περίοδο 1950–1954 ασχολήθηκε με τον σχεδιασμό γραμματοσήμων για λογαριασμό των ΕΛΤΑ. Σχεδίασε επίσης μία γραμματοσειρά με την επωνυμία Θεόκριτος για την έκδοση του λευκώματος Δέκα λευκαί λήκυθοι του Μουσείου Αθηνών (1956). Από το 1954 μέχρι τον θάνατό του (1957) διετέλεσε διευθυντής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Οι τιμές και η περιποίηση των νεκρών έχει αλλάξει τρόπο και νόημα στις μέρες μας. Τυποποίηση και ιδιότυπος μοντέρνος «καθωσπρεπισμός» άλλαξαν τα έθιμα της κηδείας (φροντίδας) και της ταφής των νεκρών μας, τα παραδώσαμε στα ψυχρά μαύρα κοστούμια των γραφείων τελετών. Εξέλιπαν οι λήκυθοι, η τέχνη και η φιλοσοφία τους. Μόνο εκείνες οι ασημένιες στις εκκλησίες την Μ. Παρασκευή της αποκαθήλωσης και του επιταφίου θα «ράνουν τον τάφο» με τα χέρια των ιερέων, θα μαζέψουν τα δάκρυα των πιστών για τα πάθη του Χριστού και το θάνατο. Με τα δάκρυα ανασταίνονται οι νεκροί στις ψυχές μας. Ποιος ξέρει πόσο «έκλαψε» μέσα του ο «Καλογιάννης», όπως τον αποκαλούσαν οι φίλοι του τον Κεφαλληνό, όταν συνομιλούσε μαζί τους στις λευκές ληκύθους του Μουσείου Αθηνών, για να τις αναστήσει τελικά πάνω στο χαρτί με την χαρακτική του τέχνη, δυόμισι χιλιάδες χρόνια μετά…

Ζάκυνθος, 15-4-2011

ΥΓ. Θερμές ευχαριστίες στον συνάδελφο και φίλο, καθηγητή των μαθηματικών Τάκη Κεφαλληνό, για την ευγενική του διάθεση να μου δωρίσει δύο πολύτιμα βιβλία σχετικά με τον Γιάννη Κεφαλληνό και τα οποία αποτέλεσαν τη βασική βιβλιογραφία του δημοσιεύματος: 1. Γιάννης Κεφαλληνός ο χαράκτης του Ε.Χ.Κάσδαγλη, εκδ. Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1991 και 2. Γιάννη Κεφαλληνού Αλληλογραφία- Κείμενα (1913-1952) του E.X. Kάσδαγλη, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1991.

Ντίνου Χριστιανόπουλου: α) ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΜΟΝΑΞΙΑ, β) ΑΝΑΣΤΟΛΗ, γ) ΕΝΟΣ ΛΕΠΤΟΥ ΣΙΓΗ, δ) ΤΟ ΔΑΣΟΣ

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΜΟΝΑΞΙΑ

Ὅταν τὶς νύχτες τριγυρνῶ στὴ μοναξιά μου,

ψάχνω μέσ᾿ σὲ χιλιάδες πρόσωπα νὰ βρῶ

ἐκεῖνο τὸ τρεμούλιασμα στὴν ἄκρη τοῦ ματιοῦ σου.

Ἂν ἔστω κι ἕνας μόνο ἀπηχοῦσε

κάτι ἀπ᾿ τὴ δική σου ὀμορφιά,

θὰ τοῦ ῾λεγα: -«Λοιπόν, τί περιμένεις;

μὲ τὰ καρφιὰ τῶν παπουτσιῶν σου κάρφωσέ με».

καὶ δὲ θὰ καρτεροῦσα πιὰ γλυκὸ φιλὶ

οὔτε μία τρυφερὴ περίπτυξη.

***

ΑΝΑΣΤΟΛΗ

Ὅ,τι ὀνειρεύτηκα τόσα καὶ τόσα βράδια,

ὅ,τι πεθύμησα μὲ τόση ἀλλοφροσύνη,

ὅ,τι σχεδίασα μὲ τόσο πυρετό,

μόλις σὲ δῶ, γλυκιά μου ἐξουθένωση,

στὰ μάτια καὶ τὰ χείλη τὸ ἀναστέλλω,

γιὰ μία στιγμὴ πιὸ ἀπελπισμένη τὸ ἀναβάλλω,

γιατί μονάχα ὅταν τὰ χέρια μου σὲ χάνουν,

ἡ πονεμένη φαντασία μου σὲ κερδίζει.

(Από τη Συλλογή: Ξένα Γόνατα)

***

ΕΝΟΣ ΛΕΠΤΟΥ ΣΙΓΗ

Ἐσεῖς ποὺ βρήκατε τὸν ἄνθρωπό σας

κι ἔχετε ἕνα χέρι νὰ σᾶς σφίγγει τρυφερά,

ἕναν ὦμο ν᾿ ἀκουμπᾶτε τὴν πίκρα σας,

ἕνα κορμὶ νὰ ὑπερασπίζει τὴν ἔξαψή σας,

κοκκινίσατε ἄραγε γιὰ τὴν τόση εὐτυχία σας,

ἔστω καὶ μία φορά;

Εἴπατε νὰ κρατήσετε ἑνὸς λεπτοῦ σιγή

γιὰ τοὺς ἀπεγνωσμένους;

[Από τη συλλογή Ανυπεράσπιστος Καημός (1960)]

***

ΤΟ ΔΑΣΟΣ

Δὲν ξεριζώνονται οἱ νύχτες ἀπὸ μέσα μας,

βλασταίνουν φύλλα καὶ κλαδιὰ

κι ἔρχονται τὰ πουλιὰ τοῦ ἔρωτα καὶ κελαηδοῦνε.

Δὲν ξεριζώνονται οἱ νύχτες ἀπὸ μέσα μας,

οἱ σπόροι τους φυτρώνουν δάσος σκοτεινό,

στὶς λόχμες του ὁ φόβος ἐνεδρεύει.

Ζῷα μικρὰ καὶ ζῷα ἄγρια τὸ κατοικοῦν,

ὄχεντρες ἕρπουν καὶ ρημάζουν τὶς φωλιές μας,

λιοντάρια ἑτοιμάζονται νὰ μᾶς ξεσκίσουν.

Δὲν ξεριζώνονται οἱ νύχτες ἀπὸ μέσα μας,

ἔγιναν δάσος σκοτεινὸ καὶ μᾶς πλακώνουν.

[Από την ενότητα Ὁ Ἀλλήθωρος (ποιήματα 1949-1970), συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα, εκδόσεις Ιανός, 2004]

Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος Β΄: "Αυτήν την αναστάσιμη νύχτα η σκέψη μου βρίσκεται κοντά στα θύματα της εμπορίας καί διακίνησης ανθρώπων"

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Β'

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ ΠΑΠΑΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΣΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ

ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΑΘ' ΗΜΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΟΥ ΘΡΟΝΟΥ ΧΑΡΙΣ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ

ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΝΤΟΣ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΚΑΙ ΣΩΤΗΡΟΣ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Αγαπητοί μου αδελφοί,

Χριστός Ανέστη!

Σας απευθύνω τον πασχάλιο χαιρετισμό μου από την χώρα όπου έκανε τα πρώτα βήματα του ο Υιός και Λόγος του Θεού Πατέρα∙ από τη χώρα όπου ο Κύριός μας, εκδιωγμένος από τη μανία του Ηρώδη, έζησε ως πλάνητας μετανάστης τα πρώτα χρόνια της ζώης του∙ μιας ζωής πρόσκαιρα μόνο γήινης και θνητής, όπως απέδειξε η Ανάσταση του, με την οποία νίκησε μιά για πάντα τον θάνατο.

Σας απευθύνω τον πασχάλιο ασπασμό από την Αίγυπτο, που για μια ακόμη φορά βρέθηκε στο προσκήνιο των ιστορικών εξελίξεων. Αυτή τη φορά γιατί ο λαός της ηγέρθη από τα μνήματα της πολιτικής και κοινωνικής αδικίας∙ γιατί ο λαός της απαίτησε ειρηνικά και κέρδισε πανηγυρικά το δικαίωμα στο σεβασμό της ζωής, το δικαίωμα στην ελευθερία λόγων και έργων∙ γιατί ο λαός της ενέπνευσε τον παγκόσμιο θαυμασμό μετατρέποντας την αβεβαιότητα και τον φόβο της ανατροπής σε έκρηξη αξιοπρέπειας και ελπίδας.

Κι όμως στις καρδιές εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρη την αφρικανική ήπειρο, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, η ελπίδα λιγοστεύει επικίνδυνα. Αυτήν την Αναστάσιμη νύχτα η σκέψη μου τρέχει σε εκείνους που ψάχνουν για διεξόδους στις αδιέξοδες συνθήκες της ζωής τους. Σε εκείνους που είναι εγκλωβισμένοι σε μια πραγματικότητα που δεν τους παρέχει καμία προοπτική. Σε εκείνους που δεν μπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους ούτε καν τα απαραίτητα.

Σε εκείνους που προκειμένου να επιβιώσουν θυσιάζουν το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία. Σε εκείνους που πέφτουν στα χέρια των εμπόρων της ανθρώπινης ελπίδας και δέχονται να διακινηθούν παράνομα και να γίνουν αντικείμενο κάθε είδους εκμετάλλευσης.

Αυτήν την αναστάσιμη νύχτα η σκέψη μου βρίσκεται κοντά στα θύματα της εμπορίας καί διακίνησης ανθρώπων, του trafficking∙ της σύγχρονης αυτής μορφής δουλείας∙ αυτού του έγκληματος κατά της ανθρωπότητος που μας ντροπιάζει όλους.

Σε μια από τις ιεραποστολικές μου περιοδείες στη δυτική Αφρική συνάντησα μια γυναίκα που είχε "αγοραστεί" και "πουληθεί". Τα λόγια της με συγκλόνισαν∙ μου είπε: "Μου έκλεψαν τη ζωή ...δεν θα την πάρω ποτέ πίσω.” Το βλέμμα της με συντάραξε. Στα μάτια της αντίκρυσα την απαξία, τον φόβο, την ντροπή. Στα μάτια της καθρεφτιζόταν μια ολόκληρη ήπειρος που αιμορραγεί από τη διαρροή πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού.

Προβληματίστηκα. Πως είναι δυνατόν, όταν παγκοσμιοποιούνται οι μεταφορές και οι αγορές εργασίας, οι προηγμένες χώρες να υψώνουν τείχη αδιαπέραστα για τους μη προνομιούχους; Πως είναι δυνατόν η εφαρμογή ολοένα και πιό περιοριστικών μέτρων να μετατρέπει την ελπίδα της αξιοπρεπούς ζωής σε εμπορεύσιμο είδος; Πως είναι δυνατόν η απελπιστική ανάγκη για εργασία να καθιστά ενέχυρο την προσωπική ελευθερία;

Η ιεραποστολή μας καταβάλλει κάθε προσπάθεια να θωρακίσει τις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, τις γυναίκες και τα παιδιά, τα κατ’ εξοχήν θύματα του σύγχρονου δουλεμπορίου. Δίνει προτεραιότητα στην εξασφάλιση των μέσων επιβίωσης και στην εκπαίδευση. Στέκεται στο πλευρό των ευάλωτων ατόμων ώστε να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Δημιουργεί τοπικά δίκτυα υποστήριξης ώστε να μην παρασύρονται τα άτομα από τις σειρήνες των ψεύτικων υποσχέσεων.

Πολύ φοβούμαι όμως ότι η πλημμυρίδα της δυστυχίας αργά ή γρήγορα θα γίνει ασυγκράτητη. Είναι καιρός να θεραπευθούν σε τοπικό επίπεδο οι συνθήκες από τις οποίες προσπαθούν να ξεφύγουν εκείνοι που εξαναγκάζονται να διακινηθούν παράνομα και να χαθούν στις σκοτεινές ατραπούς της εκμετάλλευσης. Είναι καιρός να δοθούν σε κάθε άνθρωπο, ως προσωπική ύπαρξη, ως πλήρη και τέλεια εικόνα του Θεού, τα μέσα ώστε ελεύθερα να αποφασίζει για τη ζωή του. Και είναι καιρός, όσο σκληρό κι αν ακούγεται, κάποιοι κατ’ όνομα μόνο χριστιανοί να πάψουν να χρησιμοποιούν βασανισμένους συνανθρώπους μας με κάθε τρόπο!

Ας μην ξεχνούν λοιπόν οι μεγάλοι αυτής της γης τα λόγια του νομπελίστα συγγραφέα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκέζ: “ο άνθρωπος δικαιούται να κοιτά τον άλλον από ψηλά, μόνο όταν πρέπει να τον βοηθήσει να σηκωθεί”. Μόνο όταν η αγάπη προς τον πλησίον πάψει να γνωρίζει συμβατικά όρια∙ μόνο όταν αντιληφθούμε ότι το «εγώ» αποκτά νόημα ύπαρξης από τη στιγμή που συνυπάρχει με το «εσύ»∙ τότε μόνο θα φωλιάσει και πάλι στην καρδιά μας όχι μόνο η χαρά της Ανάστασης του Κυρίου μας, αλλά και η χαρά της αφύπνισης της ανθρωπιάς μας.

† Ὁ Πάπας καί Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Β΄

Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος: "Είθε να προσεγγίσωμεν προς την αγιότητα του Αναστάντος Χριστού"

+ Β Α Ρ Θ Ο Λ Ο Μ Α Ι Ο Σ

ΕΛΕῼ ΘΕΟΥ

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ – ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ

ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ

ΠΑΝΤΙ Τῼ ΠΛΗΡΩΜΑΤΙ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

ΧΑΡΙΝ, ΕΙΡΗΝΗΝ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝΔΟΞΩΣ ΑΝΑΣΤΑΝΤΟΣ ΣΩΤΗΡΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ

Τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά,

Καὶ πάλιν μετὰ χαρᾶς καὶ εἰρήνης ἀπευθύνομεν πρὸς ὑμᾶς τὸν χαρμόσυνον καὶ πλήρη ἐλπίδων χαιρετισμὸν “Χριστός Ἀνέστη”!

Αἱ συγκυρίαι καὶ τὰ γεγονότα τῆς συγχρόνου ἐποχῆς φαίνονται μὴ δικαιολογοῦντα τὸ χαρμόσυνον τοῦ χαιρετισμοῦ μας. Αἱ συντελεσθεῖσαι ἤδη φυσικαὶ καταστροφαὶ ἐκ τῶν σεισμικῶν δονήσεων καὶ τῶν θαλασσίων ὑπερκυμάτων καὶ αἱ ἐπαπειλούμεναι τοιαῦται ἐκ τῆς πιθανολογουμένης ἐκρήξεως τῶν πυρηνικῶν ἐργοστασίων, ἀλλὰ καὶ αἱ ἀνθρωποθυσίαι ἐκ τῶν πολεμικῶν συρράξεων καὶ τῶν τρομοκρατικῶν ἐνεργειῶν, ἐμφανίζουν τὸν κόσμον μας δεινῶς πληγωμένον καὶ σφαδάζοντα ὑπὸ τὴν πίεσιν φυσικῶν καὶ πνευματικῶν κακῶν δυνάμεων.

Ἐν τούτοις, ἡ Ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ εἶναι γεγονὸς ἀληθινὸν καὶ παρέχει εἰς τοὺς πιστοὺς χριστιανοὺς τὴν βεβαιότητα καὶ εἰς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τὴν δυνατότητα τῆς ὑπερβάσεως τῶν δυσμενῶν ἐπακολούθων τῶν φυσικῶν καταστροφῶν καὶ τῶν ψυχικῶν ἐκτροπῶν.

Ἡ φύσις ἐπαναστατεῖ ὅταν ἡ ὑπερφίαλος ἀνθρωπίνη διάνοια ἀποπειρᾶται νὰ τιθασεύσῃ τὰς ἀπειρομεγέθεις δυνάμεις τὰς ὁποίας ἔχει ἐμπερικλείσει ὁ Δημιουργὸς εἰς τὰ φαινομενικῶς ἀσήμαντα εἰς ὄγκον καὶ ἀδρανῆ στοιχεῖα της. Θεωροῦντες πνευματικῶς τὰ δυσμενῆ φυσικὰ φαινόμενα, τὰ ὁποῖα πλήττουν τὸν πλανήτην μας ἐπανειλημμένως καὶ διαδοχικῶς κατὰ τοὺς ἐσχάτους τούτους καιρούς, πλησιάζομεν εἰς τὴν ἀποδοχὴν τῆς ἀπόψεως ὅτι ταῦτα δὲν εἶναι ἀνεξάρτητα τῆς πνευματικῆς ἐκτροπῆς τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Τὰ σημεῖα τῆς ἐκτροπῆς, ὅπως ἡ πλεονεξία, ἡ ἀπληστία, ἡ ἀκόρεστος ἐπιθυμία τοῦ πλούτου ἐν συνδυασμῷ πρὸς τὴν ἀδιαφορίαν διὰ τὴν πτωχείαν τῶν πολλῶν τὴν ὁποίαν συνεπιφέρει ὁ ὑπέρμετρος πλουτισμὸς τῶν ὀλίγων, δὲν φαίνονται διὰ τοὺς φυσικοὺς ἐπιστήμονας νὰ ἔχουν σχέσιν πρὸς τὰ φυσικὰ γεγονότα. Ἐν τούτοις, διὰ τὸν πνευματικῶς ἐρευνῶντα τὸ θέμα, ἡ ἁμαρτία διαταράσσει ὄχι μόνον τὴν ἁρμονίαν τῶν πνευματικῶν σχέσεων ἀλλὰ καὶ τῶν φυσικῶν. Ὑπάρχει μυστικὴ σχέσις μεταξὺ τοῦ ἠθικοῦ κακοῦ καὶ τοῦ φυσικοῦ κακοῦ καὶ ἐάν θέλωμεν νὰ ἀπαλλαγῶμεν ἀπὸ τὸ δεύτερον, πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ ἀρνηθῶμεν τὸ πρῶτον.

Ὁ Ἀναστὰς Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ νέος ἄνθρωπος καὶ Θεός, ἀποτελεῖ τὸ πρότυπον τῆς εὐεργετικῆς ἐπιρροῆς τοῦ ἁγίου εἰς τὸν φυσικὸν κόσμον. Ἐθεράπευε τὰς φυσικὰς καὶ πνευματικὰς νόσους καὶ διῆλθεν εὐεργετῶν καὶ ἰώμενος τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ ταυτοχρόνως ἐγαλήνευσε καὶ τὴν τεταραγμένην θάλασσαν καὶ ἐπολλαπλασίασε τοὺς πέντε ἄρτους εἰς χορτασμὸν πεντάκις χιλίων ἀνδρῶν, συνδυάζων οὕτω τὴν ἀποκατάστασιν τῆς πνευματικῆς καὶ τῆς φυσικῆς ἁρμονίας. Ἐὰν θέλωμεν εἰς τὰς παρούσας δυσμενεῖς φυσικῶς καὶ πολιτικῶς καταστάσεις νὰ ἐπιδράσωμεν εὐμενῶς, δὲν ἔχομεν ἄλλην ὁδὸν ἀπὸ τὴν πίστιν εἰς τὸν Ἀναστάντα Χριστὸν καὶ ἀπὸ τὴν τήρησιν τῶν σωτηριωδῶν διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐντολῶν Του.

Ὁ Χριστὸς ἀνέστη καὶ συνανέστησε τὸ τέλειον ἦθος τοῦ ἀμαυρώσαντος αὐτὸ ἀνθρώπου, γενόμενος πρωτότοκος καὶ πρωτοπόρος εἰς τὴν ἀναγέννησιν τοῦ κόσμου, τῶν ἀνθρώπων καὶ τῆς φύσεως. Τὸ μήνυμα τῆς Ἀναστάσεως δὲν εἶναι κενὸν οὐσιαστικῆς ἐπιρροῆς εἰς τὴν ποιότητα τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς καὶ τῆς εὐρύθμου λειτουργίας τῆς φύσεως. Ὅσον πληρέστερον καὶ βαθύτερον θὰ βιώσωμεν τὴν Ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ εἰς τὰ βάθη τῶν καρδιῶν μας, τόσον εὐεργετικωτέρα θὰ εἶναι ἡ ἐπιρροὴ τῆς ὑπάρξεώς μας εἰς τὴν ὅλην ἀνθρωπότητα καὶ εἰς τὸν φυσικὸν κόσμον. Αἱ φυσικαὶ ἐπιστῆμαι ἴσως δὲν ἔχουν ἀκόμη ἐπισημάνει τὴν σχέσιν αὐτὴν μεταξὺ ἀναγεννήσεως τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἀνακαινίσεως τῆς φύσεως, ἀλλὰ ἡ πεῖρα τῶν ἁγίων, ἡ ὁποία εἴθε νὰ εἶναι καὶ ἰδική μας πεῖρα, διαβεβαιοῖ ὅτι εἶναι ἐμπειρικῶς διαπιστωμένον ὅτι ὄντως ὁ ἀναγεννημένος ἐν Χριστῷ ἄνθρωπος ἀποκαθιστᾷ τὴν διατεταραγμένην ἐκ τῆς ἁμαρτίας ἁρμονίαν τῶν φυσικῶν φαινομένων. Ὁ ἅγιος ἐν Χριστῷ μετακινεῖ ὄρη ἐπ’ ἀγαθῷ καὶ ὁ κακὸς καὶ ἀντίθεος ἄνθρωπος μετακινεῖ ἐδάφη καὶ ὑψώνει κύματα ὑπερμεγέθη ἐπὶ κακῷ.

Εἴθε νὰ προσεγγίσωμεν πρὸς τὴν ἁγιότητα τοῦ Ἀναστάντος Χριστοῦ ἵνα διὰ τῆς χάριτος Αὐτοῦ γαληνεύσωμεν τὰ φυσικὰ καὶ ἠθικὰ κύματα τὰ ὁποῖα πλήττουν τὸν σύγχρονον κόσμον μας.

Ἡ χάρις τοῦ Ἀναστάντος Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἴη μετὰ πάντων ὑμῶν, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά. Γένοιτο.

Ἅγιον Πάσχα 2011

+ Ὁ Κωνσταντινουπόλεως

διάπυρος πρὸς Χριστὸν Ἀναστάντα

εὐχέτης πάντων ὑμῶν

Archimandrite Cleopas Strongylis: A MESSAGE FOR HOLY WEEK AND EASTER (αγγλικά και ελληνικά)

Behold, Your King Comes to You, Meek

“Christ’s Kingdom is not of this world.” Unfortunately, this fact is precisely what was overlooked by the adoring crowds who welcomed Christ into Jerusalem in a never-before-seen frenzy of enthusiasm. The citizens of Jersusalem thought that the time had arrived when Christ would overthrow the Roman rulers and send their armies fleeing. They were under the false impression that Christ had enter the city to replace Caesar and assume control of the empire. Those who were nurtured on the milk of the she-wolf (as you know, Rome’s founders Romulus and Remus were raised by a wolf), as well as those who spurned Him who fed them with manna from heaven when they were wandering in the desert thought that Christ’s reign would be an earthly one. Their understanding of the Kingdom of God was so misguided that they came to the point of crucifying Jesus just a few days later – the same person whom all of Jerusalem turned out to welcome with cries of Hosanna!

They could not understand that Christ’s throne would not rest in Rome. His earthly throne was set up by His countrymen and compatriots at his sight of martyrdom, Golgotha. Earlier today, we heard an hymn saying that “those who previously praised you with palms, came afterwards to apprehend you with clubs.”

The self-serving Pharisees, with their hardened hearts, and all their followers could not understand that Christ came to rule over the hearts of men and to free them from the death sentence that had been hanging over the human race since the days of Adam and Eve. He came to solve mankind’s age-old problem and worst nightmare – mortality – not to rule over earthly domains and realms.

The Pharisees never understood that this King’s purpose was not to display His strength through brute force and economic might (as all earthly kings and rulers have done from ancient times until today) in order to secure His realm, but to free humanity from death. Christ’s arrival signals the freedom of man from the bonds of death and the tyrannical necessity that goes hand in hand with a strictly biological existence, where the laws of nature take precedence over the social needs of a community of love.. Our Lord and Savior relied on humility, self-sacrifice, ecstatic love as His sole “weapons” in this “struggle for freedom.”

Sadly, even today, many continue to remain oblivious to this call to liberty and the “good news” of the Gospel that proclaim the establishment of this kingdom all across the world for all those desiring to become “citizens of heaven.” Like Dostoesvky says in the Brothers Karamazov, if the Lord were to appear today on earth in His former form, the rulers of this age would crucify Him once again!

There are many people who still do not believe in God, because they do not accept His Resurrection, nor can they accept the fact that vivid and communicated empirical knowledge can take precedence over their (questionable) logic, which they have been idolizing for centuries. Of course, the worse thing about idols is that their makers usually impose their worship upon others – and usually through the use of force. It’s not enough that they fools themselves and opt for a lonely, antisocial, and pitiful self-love, but they want to impose this sick way of thinking and miserable way of life upon others!

They don’t accept the words of the Holy Gospel, arguing that the scriptures don’t adhere to scientific laws and theories. But do these laws and theories really withstand the test of time. The answer is a resounding No.

Others put forth the outdated argument that if God existed, there would not be any wars in the world, or so much injustice, sickness, misfortune, and other terrible things. But the real question is whether it is really God’s fault that man has man has strayed from His teachings and the direction that Christ has given us? If only earthly leaders could accept Christ with love and simplicity, there would be no need for wars or domination. But whether these wars are fought with swords and knives, guns, bombs, or through the latest type of warfare – economic warfare – the absence of Christ guarantees misery for the victors and vanquished alike.

Do we really want Christ to act as a punisher? Do we envision Him to be a warlord with canons and smart bombs? Do we wish for Him to be a dictator? Certainly not. And more importantly – neither does He. God does not operate by imposing His will. In the end, God is the Only one in this world who truly respects freedom and operates based strictly on love, not personal interest. On Holy Thursday, we will hear in the Gospel how the high priest Kaiafas justified Christ’s murder by arguing that “it is expedient for us, that one man should die for the people.”

Out of His manic love for mankind, Christ willingly takes up the heavy cross on His back. This cross did not belong to Him, but He was the only one who could carry it, and transformed it from an instrument of death and shame into a symbol of victory.

Christ came down to earth as a humble man, not to condemn us but to show us mercy. He came as a helper, not as a punisher. That’s why after His Resurrection, He did not remain on earth to terrify and exact revenge upon those who crucified Him, like the ephemeral rulers of this earth who endlessly plot to punish their enemies.

Christ respects man’s freedom, and He does not desire that we follow Him out of psychological intimidation. He preferred to give Himself over, to allow Himself to fall into the hands of lawless men, and to be sacrificed, rather to sacrifice and abolish the freedom of mankind. In closing, I would like to share with you a beautiful hymn that will be sung during tonight’s Nymphios Service written by Cosmas the hymnographer: “All will know you to be my disciples if you keep my commandments, the Lord told his friends as He headed towards His Passion. Be at peace with one another and be humble, and by coming to know me, praise the Lord unto the ages.” As St. Paul the Apostle says “for such an Archpriest befits us.” Meek, humble, and holy.¨

ΙΔΟΥ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΣΟΥ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΟΙ ΠΡΑΫΣ

«Η Βασιλεία του Χριστού ουκ έστι εκ του κόσμου τούτου». Αυτό δεν κατάλαβαν δυστυχώς οι Εβραίοι, όταν υποδέχονταν τον Χριστό στα Ιεροσόλυμα, μέσα σε ένα πρωτοφανές για την εποχή παραλήρημα ενθουσιασμού. Νόμιζαν πως ήρθε η ώρα πια και σε λίγο ο Χριστός θα ανέτρεπε την αυτοκρατορία της Ρώμης και θα διέλυε τον Ρωμαϊκό στρατό. Νόμιζαν ότι θα αντικαθιστούσε τον Καίσαρα και θα αναλάμβανε μόνος του την αυτοκρατορία, με έδρα την Ιερουσαλήμ. Όσοι μεγάλωσαν με το γάλα της Λύκαινας (σ.σ. ως γνωστόν οι ιδρυτές της Ρώμης ανετράφησαν από λύκαινα), και όσοι πάλι γόγγυζαν εναντίον Εκείνου που τους έθρεψε με μάννα, όταν επλανούντο στην έρημο (πρβλ. Παλαιά Διαθήκη), νόμιζαν ότι η εξουσία του Χριστού θα ήταν κοσμική. Οι αντιλήψεις τους περί της Βασιλείας του Θεού ήταν τόσο διαστρεβλωμένες που έφτασαν σε σημείο να σταυρώσουν λίγες μέρες αργότερα, αυτόν για τον οποίο σείστηκαν ολόκληρα τα Ιεροσόλυμα την Κυριακή των Βαΐων.

Δεν κατάλαβαν ότι ο θρόνος του Χριστού δεν θα στηθεί στην Ρώμη. Ο επίγειος θρόνος του στήθηκε από τους συμπατριώτες και ομοεθνείς του στον μαρτυρικό Γολγοθά. Την Κυριακή των Βαΐων η Εκκλησία ψάλλει «μετά κλάδων υμνήσαντες πρότερον, μετά ξύλων συνέλαβον ύστερον, οι αγνώμονες Χριστού, Ιουδαίοι τον Θεόν».

Δεν εννόησαν οι ανόητοι και πορωμένοι Φαρισαίοι, και όσοι τους ακολούθησαν, ότι ο Χριστός ήρθε για να βασιλέψει στις καρδιές των ανθρώπων και να τους ελευθερώσει από την θανατική καταδίκη που ακολουθούσε τον άνθρωπο από την εποχή των πρωτοπλάστων, την εσχάτη των ποινών που αποτελούσε το αιώνιο πρόβλημα της ανθρωπότητας και τον ζωντανό εφιάλτη ενός εκάστου ανθρώπου, και όχι να κυριέψει γήϊνους τόπους και βασίλεια.

Δεν κατάλαβαν ότι ο σκοπός Του βασιλιά Αυτού δεν ήταν η επίδειξη δύναμης και η χρήση βίας για την επιβολή ενός νέου καθεστώτος, αλλά η απελευθέρωση του λαού από τον αιώνιο εχθρό του, τον θάνατο. Ο ερχομός του Χριστού σηματοδοτεί την ελευθερία του ανθρώπου από τα δεσμά του θανάτου και τις ανάγκες μια καθαρά βιολογικής ύπαρξης, όπου οι ανάγκες της φύσης προτάσσονται των κοινωνικών αναγκών της αγαπητικής αλληλοπεριχώρησης, με όλη την βαρβαρότητα και την απανθρωπιά που συνεπάγεται. Ο βασιλιάς και λυτρωτής μας μεταχειρίζεται την ταπείνωση, την αυτοθυσία και την εκ-στατική αγάπη ως αποκλειστικά «πολεμικά μέσα» αυτού του «απελευθερωτικού αγώνα».

Δυστυχώς, όμως, το εγερτήριον αυτό σάλπισμα της ελευθερίας και η «καλή είδηση» του Ευαγγελίου που κηρύσσει την εγκαθίδρυση της βασιλείας αυτής παγκοσμίως για όσους επιθυμούν να γίνουν «ουρανοπολίτες» εξακολουθεί να παραποιείται και να μην γίνεται αντιληπτό μέχρι σήμερα. Όπως διατείνεται ο Ντοστογιέφσκι στους «Αδελφούς Καραμαζώφ», αν ερχόταν πάλι ο Κύριος στην γη με την προτέρα του μορφή, πάλι θα τον σταύρωναν οι άνθρωποι!

Πολλοί είναι αυτοί που ακόμη και σήμερα δεν πιστεύουν στον Θεό, διότι δεν πιστεύουν στα σημεία της Ανάστασής του, ούτε μπορούν να παραδεχτούν το γεγονός ότι η ζωντανή και κοινωνούμενη εμπειρική γνώση του κόσμου μπορεί να αληθεύει και να υπερισχύσει επί της (αμφιβόλου ποιότητος) λογικής τους, που έχουν αναγορεύσει σε είδωλο. Βεβαίως, το κακό με τα είδωλα είναι ότι οι κατασκευαστές τους συνήθως επιβάλλουν και την προσκύνηση τους και στους άλλους – και μάλιστα δια της βίας. Άρα, δεν τους αρκεί ότι ξεγελούν τους εαυτούς τους και επιλέγουν την ερμητική, ακοινώνητη και αξιολύπητη αυτολατρεία, αλλά θέλουν να επιβάλλουν τον νοσηρό αυτό τρόπο σκέψης και θλιβερό τρόπο ύπαρξης και σε τρίτους!

Δεν αποδέχονται τον λόγο του Ιερού Ευαγγελίου, με την δικαιολογία ότι τα γραφόμενα δεν ακολουθούν τους κανόνες και τις θεωρίες της επιστήμης. Μένουν, άραγε, ίδιες αυτές οι θεωρίες στο πέρασμα του χρόνου; Η απάντηση είναι ασφαλώς Όχι.

Άλλοι πάλι προβάλλουν το γνωστό και έωλο επιχείρημα πως αν όντως υπήρχε Θεός, δεν θα συνέβαιναν στον κόσμο πόλεμοι και τόσες αδικίες, αρρώστιες, ατυχήματα και άλλα θλιβερά γεγονότα. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν φταίει ο Θεός που ο άνθρωπος έχει ξεφύγει από την Διδασκαλία και την κατεύθυνση που του δίδαξε ο Χριστός; Αν οι άνθρωποι – και δη οι ηγέτες τους - μπορούσαν να δεχτούν τον Χριστό με απλότητα και αγάπη, θα είχαν εκλείψει οι πόλεμοι, είτε αυτοί πραγματοποιούνται με σπαθιά και μαχαίρια, με τουφέκια και κανόνια, με αεροπλάνα και βόμβες ή με τα πλέον σύγχρονα μέσα του οικονομικού πολέμου. Το αποτέλεσμα πάντως παραμένει το ίδιο για νικητές και ηττημένους. Χωρίς Χριστό, το μόνο βέβαιο αποτέλεσμα είναι η πίκρα.

Θέλουμε τον Χριστό τιμωρό; Τον θέλουμε τέλειο πολεμιστή με κανόνια, πολυβόλα και έξυπνες βόμβες; Τον θέλουμε δικτάτορα; Όχι, βέβαια. Μα – και αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό – ούτε ο ίδιος το θέλει! Οι στανικές λύσεις δεν συνάδουν με τον τρόπο που λειτουργεί ο Θεός. Τελικά, ο Θεός είναι ο Μόνος σε αυτόν τον κόσμο που σέβεται πραγματικά την ελευθερία και δρα με αποκλειστικό γνώμονα την αγάπη, όχι το συμφέρον. Άλλωστε, το επιχείρημα του αρχιερέα των Ιουδαίων Καϊάφα υπέρ της μιαρής απόφασης της θεοκτονίας βασίστηκε στο συμφέρον «συμφέρει υμίν ίνα εις άνθρωπος αποθάνη υπέρ του λαού» (Ιωαν. 11, 50).

Μανικός εραστής του ανθρώπου, ο Χριστός δέχτηκε να φορτωθεί τον βαρύ σταυρό στον ώμο. Ο Σταυρός αυτός δεν του ανήκε, αλλά ήταν ο μόνος που μπορούσε να τον σηκώσει Αλλοίμονο στην ανθρωπότητα αν ερχότανε τότε με όλη την δύναμή του και την δόξα του πάνω στην γη. Θυμηθείτε τα λόγια του προφήτη: μην φοβηθείς Ιερουσαλήμ, γιατί ο βασιλιάς Χριστός δεν θα έρθει με δύναμη για να σε εξοντώσει, αλλά πράος επάνω σε ένα γαϊδουράκι, για να σε βοηθήσει και να σε σώσει.

Στην πρώτη παρουσία του ο Χριστός ήρθε σαν ταπεινός άνθρωπος για να μας ελεήσει και όχι σαν κριτής. Ήρθε σαν βοηθός και όχι σαν τιμωρός. Γι’ αυτό και μετά την Ανάστασή του – που πολλοί έχουν προσπαθήσει και προσπαθούν ακόμη να αμφισβητήσουν – δεν έμεινε στην γη, για να τρομοκρατήσει τους σταυρωτές του και να τους επιβληθεί δια πυρός και σιδήρου, όπως κάνουν οι άρχοντες του κόσμου τούτου. Σέβεται ο Χριστός μας την ελευθερία των ανθρώπων και δεν θέλησε, ούτε θέλει να τον ακολουθούμε χάριν ψυχολογικής βίας. Προτίμησε να παραδοθεί, να πέσει στα χέρια παρανόμων και να θυσιαστεί, παρά να θυσιάσει και καταργήσει την ελευθερία των ανθρώπων. Σας παραθέτω, σε μετάφραση, μια ωραιότατη ωδή του μεγάλου ποιητή της Εκκλησίας Κοσμά μοναχού, από την ακολουθία του Όρθρους της Μεγάλης Δευτέρας. «Θα ξέρουν όλοι τότε ότι είστε μαθητές μου, αν τηρείτε τις εντολές μου, είπε ο Σωτήρας στους φίλους του, καθώς πήγαινε προς το Πάθος. Ειρηνεύετε μεταξύ σας και όλοι σας να είστε ταπεινοί, και γνωρίζοντάς με, να υμνείτε τον Θεό στους αιώνες». Όπως λέει ο Απόστολος, «Τοιούτος ημίν έπρεπε Αρχιερεύς». Πράος, ταπεινός και άγιος.

[Photo: Ioannis-Porfyrios Kapodistrias]



Η Γκλόρια, το κομμάτι και ο Σεισμός

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Κλείνοντας το προηγούμενο κείμενό μου, φίλοι αναγνώστες, το οποίο έκανε μια πρόχειρη αναφορά στην θεατρικότητα της μοναδικής, Ζακυνθινής Αποκαθήλωσης, όπου κι εφέτος, για μιαν ακόμα φορά, θα έχουμε την τύχη να την βιώσουμε, σας είχα υποσχεθεί πως σ’ επόμενο δημοσίευμά μου θ’ ασχολιόμουν με τον Σεισμό του πρωινού του Μεγάλου Σαββάτου, που κι αυτός, με την δική του, ξεχωριστή τάξη, όπως μας παραδόθηκε από τους προγόνους μας και ακόμα τελείται με περισσή προσήλωση, παρά τις αντιδράσεις κάποιων άσχετων με την ιόνια νοοτροπία φανατικών θρησκευτικών και θρησκόληπτων ηγετών, έχει προσαρμοστεί στην τζαντιώτικη αντίληψη και πίστη, η οποία πάντοτε, απαλλαγμένη από στεγανά συνόρων και προκαταλήψεις δογμάτων, μας οδηγεί σε μιαν πριν από το Σχίσμα λατρεία. Αυτό κάνω και σήμερα.

Το εωθινό, λοιπόν, της «μιάς των Σαββάτων» και την ώρα που ο επιβλητικός Επιτάφιος της Μητρόπολης, ο μοναδικός που λιτανεύεται στην Χώρα, επιστρέφει στην εκκλησία του, την κυριολεκτικά κατάμεστη από κόσμο, το χρυσοσκάλιστο και βελουδοντυμένο κουβούκλιο, όπου τα μόνα του λουλούδια είναι οι μαδημένοι «αμνοί», οι ριγμένοι γύρω από τον αναγεννησιακό κατεξοχήν Αμνό, τοποθετείται στο κεφαλόσκαλο της Ωραίας Πύλης κι αφού ακουστούν η προφητεία του Ιεζεκιήλ, με την αναφορά στα συγγενικά με τους στίχους του Ανδρέα Κάλβου, της ωδής του «Εις θάνατον»: «τα οστά τα ξηρά», ο Απόστολος της «μικράς ζύμης» και το, σε ζακυνθινό μουσικό ιδίωμα, ευαγγέλιο του Ματθαίου: «Τη επαύριον ήτις εστί μετά την Παρασκευήν…», την ώρα που λέγεται ο στίχος του: «Οι δε πορευθέντες, ησφαλίσαντο τον τάφον, σφραγίσαντες τον λίθον μετά της κουστωδίας», ο Επιτάφιος μπαίνει στο Ιερό, η πόρτα του κλείνει και ο νεκρός Χριστός τοποθετείται στον αληθινό του τάφο, την Αγία Τράπεζα.

Αμέσως μετά τελείται ο εσπερινός και η λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Ακούγονται τα στιχηρά αναστάσιμα, με την επανάληψη του «Σήμερον ο άδης στένων βοά», τα χαρακτηριστικά αναγνώσματα και μετά την προφητεία του Δανιήλ, όπου «Έτους οκτωκεδεκάτου Ναβουχοδονόσωρ ο βασιλεύς εποίησεν εικόνα χρυσήν…», ψέλνεται ο μοναδικός, σε τοπική μουσική, ύμνος των Τριών Πάιδων, οι οποίοι δεν προσκύνησαν το είδωλο: «Τον Κύριον υμνείτε…». Το άκουσμά του είναι μια από τις πιο ιερές στιγμές για τον κάθε Ζακυνθινό και σχεδόν πάντα, μαζί με τον κλήρο και τους ψάλτες, το επαναλαμβάνει όλο το εκκλησίασμα, δίνοντας στην περίπτωση μιαν ιδιαίτερη ιερότητα και λαμπρότητα.

Μετά το «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε…», το οποίο λέγεται στην θέση του Τρισαγίου, λόγω της δεσποτικής γιορτής, αρχίζει αργά ο πιο καλλίφωνος χορωδός τον Απόστολο και το δρώμενο βρίσκεται πια στο αποκορύφωμά του.

Μέσα στο Ιερό, με την ακόμα κλεισμένη Θύρα, ο Επίσκοπος, οι ιερείς και οι διάκοι βγάζουν τα μαύρα άμφια και φορούν κόκκινα, ο εφημέριος αλλάζει τα πένθιμα καλύμματα της Αγίας Τράπεζας με αναστάσιμα και όταν η ενδυματολογική προσταγή της ημέρας τελειώσει, ο Δεσπότης με την εικόνα της Ανάστασης στέκεται πίσω από την πόρτα της Ωραίας Πύλης, περιμένοντας να τελειώσει η ανάγνωση του κειμένου του Παύλου και ν’ ακουστεί ο στίχος «Ανάστα ο Θεός…».

Τότε ανοίγει η Μεσινή Θύρα και η Ανάσταση βγαίνει και οδηγείται στο ξυλόγλυπτο τετράποδο, που βρίσκεται στην μέση του ναού. Η αναπαραστατική εικόνα της στιγμής είναι μοναδική για τους θεατρόφιλους ζακυνθινούς. Πίσω από το τέμπλο, πολλοί αντεταδόροι, που έχουν συγκεντρωθεί εκεί από νωρίς, γι’ αυτό το σκοπό, χτυπούν ντενεκέδες, κασέλες και άλλα αντικείμενα, ενώ άλλοι κουνούν την προσπετίβα, η οποία αληθινά πάλλεται.

Είναι η αναπαράσταση του σεισμού, που άνοιξε το καινό μνημείο, κύλησε την βαριά πλάκα και ελευθέρωσε το «εν εταίρα μορφή» σώμα του Θεανθρώπου, να βγει από τον τάφο, όπως ακριβώς εικονίζεται στην ντόπια εικονογραφία, με την σημαία στο χέρι και την δόξα του νικητή του θανάτου.

Ο προκαθήμενος της τοπικής εκκλησία πετά στους πιστούς αυτήν την στιγμή δαφνόφυλλα, ενώ οι καμπάνες, που δεν είχαν καθόλου ακουστεί μετά την λειτουργία της Μεγάλης Πέμπτης, ούτε πένθιμα, ξεχηρεύουν και χτυπούν χαρμόσυνα και από τα κάγκελα του καμπαναριού πετιέται το βαΐ, που είχε κρεμαστεί εκεί το μεσημέρι του Σαββάτου του Λαζάρου πάνω σ’ ένα κλωνάρι ελιάς και την θέση του διαδέχεται ένα κλαδί δάφνης, το οποίο θα παραμείνει εκεί μέχρι την γιορτή της Αναλήψεως.

Με το χαρμόσυνο άκουσμα της καμπάνας η μπάντα αρχίζει να παίζει χαρούμενους ρυθμούς και με τους ήχους της μεταφέρει το σωτήριο μήνυμα στις γειτονιές της πόλης, απ’ όπου περνά παιανίζοντας. Την ίδια ώρα οι νοικοκυρές από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα πετούν μια βίκα ή ένα άλλο πήλινο αντικείμενο στο δρόμο για να σπάσει, ενώ δίνουν στα παιδιά να δαγκώσουν το σιδερένιο κλειδί της εξώπορτας. Τα μαύρα πεύκια φεύγουν από τα μπαλκόνια και οι σημαίες παύουν να είναι μεσίστιες και ανεμίζουν πια χαρούμενες και πανηγυρικές.

Η τελετή αυτή ονομάζεται «Γκλόρια» και έχει τις ρίζες της στην εποχή της Ενετικής περιόδου, όταν στην κοινή λατρεία ορθοδόξων και καθολικών, ακουγόταν στον Καθενδρικό Ναό του Αγίου Μάρκου το «Gloria in excelsis Deo» (Δόξα εν υψίστοις Θεώ). Την πήραν και οι ορθόδοξοι, για ευνόητους λόγους, και από τότε τελείται πρώτα στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων και ύστερα σε όλες τις άλλες ενορίες της πόλης και των χωριών.

Την ίδια ώρα «έπεφτε και το κομμάτι». Και η συνήθεια αυτή είναι παμπάλαιη και έχει σχέση με την εποχή της Γαληνοτάτης. Τα χρόνια εκείνα δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να σφάξει το πατροπαράδοτο για την μεγάλη γιορτή μοσχάρι. Όλοι οι ενδιαφερόμενοι μακελαραίοι θα έπρεπε να περιμένουν την Γκλόρια και μόνο τότε μπορούσαν να ξεκινήσουν την δουλειά τους. Ο πρώτος που τελείωνε, έπαιρνε ένα κομμάτι κρέας από το σφαχτό και το πήγαινε σαν δώρο στον Πρεβεδούρο. Αυτός, σαν ρεγάλο, του πρόσφερε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό. Από το γεγονός αυτό προέρχεται και η ονομασία του εθίμου.

Ευκαιρία είναι, όμως, με αυτήν την τελευταία μας αναφορά να θυμίσουμε το χαρακτηριστικό και πατροπαράδοτο φαγητό της ημέρας της Λαμπρής, το οποίο δεν ήταν και δεν είναι ο ξενόφερτος και ξένος με την ζακυνθινή νοοτροπία οβελίας, ο οποίος τελευταία έχει μπει και στα δικά μας χώματα, μαζί με τόσες άλλες διαστρεβλώσεις, αλλά το νοστιμότατο και οικείο για τον ουρανίσκο μας αυγολέμονο, το πηχτό μάλιστα, που έκανε μέσα του να στέκεται όρθιο το κουτάλι!

Ελπίζουμε κι αυτό να ξανάρθει στην ζωή μας, όπως τόσα άλλα, τα οποία τηρούσαν με ευλάβεια οι πρόγονοί μας και σήμερα εμείς τα έχουμε ξεχάσει. Οι διαφορετικότητές μας είναι η ζωή μας και δίχως αυτές θα χαθούμε σε μια θανατηφόρα ισοπέδωση.

Καλή και πολύπλευρή μας Ανάσταση.

π. Παναγιώτη Καποδίστρια: ΟΙ ΜΥΡΩΔΙΕΣ ΤΗΣ ΧΑΡΜΟΛΥΠΗΣ

[Από τη συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του Π. Καποδίστρια, Καμένες Πεταλούδες, εκδ. επί-γνωση Αντ. Σταμούλη, Θεσσαλονίκη 2011, σσ. 441-443]

Μ. Δευτέρα

Και τ' άνθη φρίττουν

ορθρίζοντας Δευτέρα

μέσα στο πούσι.

Τον νυμφώνα δε βλέπω

πάρεξ την αγάπη σου.

Μ. Τρίτη

Τρίτη ελέους

και ατάλαντος εγώ

διακρίνω ήδη

ψέματα στα χρώματα

αίματα στα χώματα.

Μ. Τετάρτη

Της επίγνωσης

λυπητερά σημάδια

έρωτας αψύς

δηλούν ότι χύνομαι

μύρο στο χώμα που πατά.

Μ. Πέμπτη

Κάθε άνοιξη

ενεργεί κατάνυξη

εμπαθέστατη

μού λερώνει τα πόδια

και ποιος να μού τα πλύνει;

Μ. Παρασκευή

Ποιος είν' ετούτος

ο απόξενος ξένος

ο λογχισμένος;

Τότε βγήκα στην αυλή

ξανακλαίγοντας πικρά.

Δίκαιος ήταν

έλαμπε αφ’ εαυτού,

εξ ού θάνατος.

Άσπλαχνος και ολίγος

πώς δε λυπάμαι το Φως;

Μ. Σάββατο

Το αυθημερόν

δηλοί εδώ και τώρα.

Ω, και να ήμουν

κλέφτης κάθαρμα ληστής

πλάι σου όμως.

Άλυσες κρότοι

κλειδωνιές χαλαλοή

πώς να κρατήσουν

τον μεγάλο Χορηγό

της Αγάπης στον Άδη;

Λαμπρή Κυριακή

Ω, είσαι Θεός!

Η ψυχή μου εάλω

υποκλίνομαι

άπλωσε την παλάμη

να την γιομίσω πάθη

παράσυρέ με

στις μυρωδίες ξανά

της Χαρμολύπης

ότι στον Άδη εδώ

τήκομαι στις βρομιές μου.

[Μεγάλη Εβδομάδα 2008]

Φωτό: Αποκαθήλωση. Έργο Τζον Χριστοφόρου

Πάσχα, η εορτή του Περάσματος

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Το Πάσχα αποτελεί μεγάλη γιορτή του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού. Για τους Εβραίους καθιερώθηκε να γιορτάζεται (στις 14 του μήνα Νισάν) η ανάμνηση της εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο: «Και έσται η ημέρα υμίν αύτη μνημόσυνον, και εορτάσετε αυτήν εορτήν Κυρίω εις πάσας τας γενεάς υμών, νόμιμον αιώνιον εορτάσετε αυτήν» (Εξοδ. 12,12-14). Βασικό τελετουργικό δρώμενο ήταν η θυσία του πασχάλιου αμνού, που έπρεπε να τον καταναλώσουν την ίδια εσπέρα, μετά τη θυσία του, με χαρά κι ευτυχία, και μάλιστα χωρίς να συντρίψουν τα οστά του. Ο Ιησούς Χριστός και οι απόστολοι γιόρταζαν το ιουδαϊκό Πάσχα, με το οποίο συνδέθηκε και ο Μυστικός Δείπνος.

Η Ανάσταση, του Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967)

Το χριστιανικό Πάσχα συνδέθηκε με το ιουδαϊκό Πάσχα τυπολογικά, αφού το δεύτερο θεωρήθηκε προτύπωση της σταυρικής θυσίας του Χριστού, του εσφαγμένου αρνίου της Αποκάλυψης. Η εορτή του Πάσχα καθιερώθηκε από τους απόστολους για την ανάμνηση της σταυρικής θυσίας του Χριστού, από την οποία πήγασε η σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Οι έριδες που ξέσπασαν ανάμεσα στους χριστιανούς για την ημερομηνία του εορτασμού οδήγησαν στην απόφαση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου (325) για κοινό εορτασμό την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Είναι σπάνιο όμως να συμπέσει ο εορτασμός από ορθόδοξους και ρωμαιοκαθολικούς λόγω των διαφορετικών ημερολογίων που έχουν επικρατήσει στις δύο αυτές Εκκλησίες.

Ερευνώντας παλιότερες θρησκείες που λάτρευαν τον ήλιο και ιδιαίτερα τις ηλιολατρίες που είχαν περσική κυρίως προέλευση (Περσικός Θεός του φωτός Μίθρα), παρατηρούμε επιδράσεις και ομοιότητες με τη λατρεία του Χριστού. Ο Χριστός είναι η Ανατολή, ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, όλα τα ιερά των εκκλησιών στρέφονται προς την Ανατολή, όπως και όλα τα μνήματα των νεκρών. Κατά την τελετή της βάπτισης, παλιά ο κατηχούμενος και σήμερα ο ανάδοχος μαζί με τον βαπτιζόμενο, στρέφονται πρώτα προς τη Δύση, για ν΄ απαρνηθούν τον κόσμο, και μετά προς την Ανατολή, για να εκδηλώσουν τον σύνδεσμο με τον Χριστό. Η ετήσια περιστροφή του ήλιου έπαιξε πρωταρχικό ρόλο για τη διατύπωση διαφόρων θεωριών κοσμογονίας και θεογονίας και των λατρευτικών δρώμενων.

Στην Εαρινή Ισημερία προσδιορίζεται το Πάσχα των Εβραίων και των Χριστιανών, δηλαδή τη στιγμή εκείνη του έτους κατά την οποία ο Ήλιος διασχίζει το περίφημο πέρασμα που χωρίζει το κράτος του Θεού του Φωτός από το κράτος του Πρίγκηπα του Σκότους. Τότε στο ημισφαίριό μας αναζωογονείται το άστρο που δίνει το Φως και τη Ζωή σ΄ όλη τη Φύση, που την είχαν στερήσει το σκότος του φθινόπωρου και του χειμώνα. Αυτή η εορτή του Περάσματος του Κυρίου πρωταρχικά καθορίστηκε στις 25 Μαρτίου, δηλαδή τρεις μήνες ακριβώς μετά τη γέννησή Του, που είναι και η ημέρα της γέννησης του Ήλιου. Στους ιερούς θρύλους προσωποποιούσαν αυτό το άστρο , τον έκλαιγαν «πεθαμένο» μερικές ημέρες και έψαλαν την ανάστασή του στις 25 του Μάρτη. Αυτές οι εορτές των παθών ή θανάτου και της ανάστασης του Θεού της Ημέρας καθορισμένες από την Εαρινή Ισημερία υπάρχουν σε όλα τα δόγματα της θρησκείας του Ήλιου. Στους Αιγυπτίους αυτές ήταν ο θάνατος και η ανάσταση του Όσιρι, στους Φοίνικες ο θάνατος και η ανάσταση του Άδωνι, στους Φρύγες περιέγραφαν τις τραγικές περιπέτειες του Άττη κ.λπ. Τα μυστήρια του Άττη διαρκούσαν τρεις ημέρες. Αυτές ήσαν τρεις ημέρες πένθους, που αμέσως τις ακολουθούσαν οι ημέρες των ιλαρίων, ημέρες χαράς, κατά τις οποίες εόρταζαν την ευτυχισμένη εποχή που ο Ήλιος Άττης ξανακυριαρχούσε πάνω στις μεγάλες νύχτες. Αυτή η ημέρα ήταν η 25η Μαρτίου, δηλαδή συνέπιπτε με την ίδια μέρα που εόρταζαν συνήθως το Πάσχα και τον θρίαμβο του Χριστού και που ψάλλουν το Αλληλούϊα, αληθινό τραγούδι χαράς ιλαρίων.

Σύμφωνα με την πορεία του ήλιου κατά την Εαρινή Ισημερία ο ήλιος περνά από το ουράνιο Σημείο (Ζώδιο), κάτω από την κυριαρχία του οποίου περνούσε το άστρο της ημέρας. Ήταν ο Κριός, τον οποίο οι Πέρσες στην κοσμογονία τους ονόμαζαν Αμνό. Ο Χριστός πήρε τη μορφή και το όνομα του Αμνού και το ζώο αυτό υπήρξε η συμβολική μορφή με την οποία τον εικόνιζαν. Στο βιβλίο «Αποκάλυψις» οι πιστοί ή μυημένοι προσαγορεύονται οπαδοί του Αμνού. Παριστάνουν εκεί τον αμνό αποκεφαλισμένο ανάμεσα σε τέσσερα ζώα, που επίσης βρίσκονται στους αστερισμούς τοποθετημένα στα τέσσερα κύρια σημεία της σφαίρας. Μπροστά στον Αμνό ήταν που γονάτιζαν οι κυρίαρχοι των εικοσιτεσσάρων ωρών με τη μορφή των γερόντων. Ο αποκεφαλισμένος Αμνός, λέγανε, είναι αυτός που είναι άξιο να δεχτεί κάθε ισχύ, θειότητα, σοφία, δύναμη, τιμή, δόξα και ευλογία. Ο Αμνός είναι που ανοίγει το βιβλίο του πεπρωμένου, που παριστάνεται με το έμβλημα ενός βιβλίου κλειστού σφραγισμένου με επτά σφραγίδες. Όλα τα έθνη του κόσμου έρχονται να πάρουν θέση μπροστά στο θρόνο και τον Αμνό.

Η πιο αρχαία αναπαράσταση του θεού των Χριστιανών ήταν το πρόσωπο ενός αμνού, άλλοτε ακουμπισμένου σ΄ ένα βάζο, που μέσα έτρεχε το αίμα του, κι άλλοτε κοιμώμενου κάτω από έναν σταυρό. Αυτό το έθιμο διατηρήθηκε μέχρι το 680. Με διάταξη της 6ης Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως καθιερώθηκε στη θέση του αρχαίου συμβόλου που ήταν ο Αμνός να παριστάνεται ένας άνδρας καθηλωμένος σ΄ έναν σταυρό. Οι Φρύγες, λάτρεις του ήλιου με το όνομα του Άττη, τον παρίσταναν στα πάθη του μ΄ έναν νέο άνδρα δεμένο σ΄ ένα δένδρο που το έκοβαν σε μια τελετή. Κάτω από το δένδρο ήταν ένα Αμνός ή Κριός της Εαρινής Ισημερίας. Ο Κριός ή Αμνός επίσης εκπληρώνει το ρόλο που έπαιζε άλλοτε ο Ταύρος στα μυστήρια του Βάκχου και του Μίθρα. Ο Όσιρις και ο Βάκχος παριστανόμενοι και οι δύο με τη μορφή του Ισημεριανού Ταύρου πέθαιναν και ανασταίνονταν όπως ο Χριστός.

Οι Πατέρες της εκκλησίας και οι συγγραφείς του χριστιανικού δόγματος συχνά μιλάνε γι’ αυτές τις εορτές που γινόντουσαν προς τιμή του Όσιρι, «θανόντος και αναστάντος» και κάνουν σ΄ αυτό έναν παραλληλισμό με τις περιπέτειες του δικού τους θεού. Ο Αθανάσιος, ο Αυγουστίνος, ο Θεόφιλος, ο Αθηναγόρας, ο Minutius και άλλοι έκαναν λόγο για τον Όσιρι ή το θεό Ήλιο, που λατρεύτηκε με αυτό το όνομα στην Αίγυπτο, και περιγράφουν το καθολικό πένθος των Αιγυπτίων στην επέτειο της εορτής που έκαναν κάθε χρόνο γι’ αυτόν το θάνατο, όπως εμείς κάνουμε το ίδιο τη Μεγάλη Παρασκευή για το Χριστό. Μας περιγράφουν τις τελετές που γινόντουσαν στον τάφο του, τα δάκρυα που έχυναν επί πολλές ημέρες και στη συνέχεια τις γιορτές χαράς που διαδέχονταν αυτή τη θλίψη, τη στιγμή της αναγγελίας της ανάστασής του. Είχε κατεβεί στον Άδη, κατόπιν ξαναγύριζε για να συνεργαστεί με τον Ώρο, θεό της άνοιξης και θριαμβευτή στον αγώνα εναντίον του άρχοντα του ερέβους Τυφώνα, εχθρού του, που τον είχε θανατώσει. Αλλά και ο Βάκχος πέθαινε, κατέβαινε στον Άδη, ανασταινόταν και του γιόρταζαν κάθε χρόνο τα μυστήρια των παθών του. Καλούνταν αυτές οι εορτές «Τιτανικές και εορτές της τέλειας νύχτας». O Υάκινθος της κρητικής μυθολογίας πέθαινε και ανασταινόταν την άνοιξη….

Οι Ορφικοί, που δέχονταν ότι ο Ήλιος είναι το «Θείον εν», πρώτοι καθιέρωσαν τις «Φυσικές εορτές», δηλ. τις γιορτές για τη φύση. Αυτές κορυφώνονταν στα δύο Ηλιοστάσια (ηλιακές τροπές) και στις δύο Ισημερίες. Στα Ελευσίνια μυστήρια, που τα βρίσκουμε ιστορικά στο 700 π.Χ. και που διαδέχτηκαν τα Ορφικά, συναντάμε τις ίδιες λατρευτικές και τελετουργικές αναλογίες. Εκτός των άλλων στην εαρινή Ισημερία γινόταν η μεγάλη γιορτή «Τα Παναθήναια». Από το ναό της Ελευσίνας, όπου οι Παρθένες είχαν υφάνει τον πέπλο της θεάς Αθηνάς, η πομπή πήγαινε στον Παρθενώνα. Ανάλογες γιορτές επίσης τελούσαν και οι Πυθαγόρειοι.

Εκείνος που μελέτησε με κάθε λεπτομέρεια τις σχέσεις του Χριστιανισμού με την Ηλιολατρία είναι ο Charles-Francois Dypuis στο έργο του «L΄ Origine de touw les Cyltes» στα 1870. Το ένατο κεφάλαιο «Η ερμηνεία του μύθου του Ήλιου που λατρεύτηκε με το όνομα του Χριστού» μεταφράστηκε στα ελληνικά απ' τον Δ. Καρυδάκη (Αθήνα 1979). Σύμφωνα με το κείμενο αυτό «Ο Δίας , ο Διόνυσος(Βάκχος), ο Όσιρις,ο Μίθρας, ο Άδωνις, ο Ηρακλής, ο Απόλλων, ο Άμμων–Ρα, ο Ορομάσδης, ο Άττης, όπως και ο Χριστός είναι προσωποποιημένες θεότητες του Ήλιου. Γι’ αυτό και τα αντίστοιχα μυστήρια -και η θεολογία- στηρίζονται στις ίδιες βάσεις κι έχουν κοινά σημεία: ο θεός που γεννήθηκε από παρθένο στη Χειμερινή Τροπή, που ανασταίνεται το Πάσχα ή την Εαρινή Τροπή, αφού πρώτα κατέβηκε στον Άδη, που σέρνει μαζί του μια πομπή από 12 αποστόλους (μήνες) κι έχει όλες τις ιδιότητες του Ιανού, που είναι ο «πρίγκηπας του φωτός» και κατανικά τον «πρίγκηπα του σκότους»…

Αυτές τις ημέρες ετοιμαζόμαστε να γιορτάσουμε το δικό μας Πάσχα ως ορθόδοξοι χριστιανοί τιμώντας τα μαρτύρια και χαιρόμενοι την Ανάσταση του Χριστού. Ακολουθίες, ικεσίες, ύμνοι, τοπικά έθιμα συνθέτουν το παζλ της γιορτής, μέσα κι έξω από τις εκκλησίες, μαζί με τις δοξασίες, τις απόψεις, τις πίστεις και τη φιλοσοφία του καθενός μας. Μακάρι το προσωπικό και εθνικό μας «πέρασμα» να είναι μια πραγματική Ανάσταση, όπως ο ήλιος αναζωογονεί τη φύση κατά την Εαρινή Ισημερία. Διάγουμε ήδη την περίοδο των μαρτυρίων και των παθών, τουλάχιστον όσον αφορά την ψυχολογία μας από τη θλιβερή περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Οι κωδωνοκρουσίες της Ανάστασης έπονται πάντα του σταυρικού Γολγοθά, αλλά είναι πάντα ελπιδοφόρες. Για να τις ακούσουμε, απαιτείται ανάλογη «επαναστατική» προετοιμασία, ώστε να τις βιώσουμε χαρμόσυνα.

Καλή Ανάσταση! Καλό Πάσχα!

Βιβλιογραφία:

1.Παλαιά και Καινή Διαθήκη

2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

3. Συνείδηση Ελληνικότητας, Δοκίμια του Ιάσονα Ευαγγέλου (με πλούσια βιβλιογραφία), εκδ. «ΔΩΔΩΝΗ» 1980.

4. Κρητική Μυθολογία, εκδ. Ψιλλάκη

Ζάκυνθος, 12-4-2011