ΕΛΠΙΣ 1678/2 Δεκ. 1907:
Ιστορία της εποχής και των συστατών της νέας μουσικής μεθόδου
(Κρητικής Εκκλησιαστικής μουσικής) (α)
(α) Διατηρείται το γλωσσικόν ύφος των χειρογράφων. Σημ. «Ελπίδος»).
Μικρόν προ της επαναστάσεως, ο φιλογενέστατος Αρχιμανδρίτης κύριος Χρύσανθος και οι συνάδελφοι αυτού κύριος Γρηγόριος ο Λαμπαδάριος της μεγάλης Εκκλησίας και ο εκ Χάλκης μουσικοδιδάσκαλος Κύριος Χουρμούζιος 1 [1. Κατά το 1820 έτος μ.Χ. ο Χρύσανθος έλαβε τον βαθμόν της Αρχιερωσύνης διά την επαρχίαν Δυρράχιον, είτα μετεκομίσθη Αρχιερεύς Σμύρνης και τελευταίον της Προύσσης. Ούτος ήτο εκ Μαδυτών έγραψε περί μουσικής νέας μεθόδου το «Μέγα Θεωρητικόν» έργον άξιον επαίνων ως υπόγραμμα διδακτικόν άμα και φιλολογικόν της μουσικής. μετείχε δέ και της Ελλάδος φωνής και της Γαλλικής διαλέκτου και της ευρωπαϊκής μουσικής. εγνώριζε δε καλώς και το φωνητικόν όργανον Πλαγίαυλον καλούμενον.
- Ο δε Ομηρικός νους Γρηγόριος εγένετο διάδοχος του Μανουήλ Πρωτοψάλτου κατά την τάξιν της μεγάλης Εκκλησίας. ούτος μετέφρασεν όλας τας νεοπεποιημένας μελωδίας. ήτο δε καθηγητής άριστος. απέθανε τω 1822.
- Εις δε τον κύριον Χουρμούζιον εδόθη το αξίωμα του χαρτοφύλακος εις τα πατριαρχεία. μετέφρασεν όλα τα παλαιά βιβλία της εκκλησιαστικής μουσικής εις την ρηθείσαν μέθοδον, άτινα ηγοράσθησαν παρά του μακαριωτάτου πατριάρχου Ιεροσολύμων Κυρίου Αθανασίου κατά το 1838 έτος μ.Χ. Εις τούτον οφείλομεν μεγίστην την ευγνωμοσύνην συνεργήσαντα μεγάλως όπως συστηθή εις το πατριαρχείον Μουσικόν τυπογραφείον προς ευκολωτέραν διάδοσιν της μουσικής όπερ και επέτυχε και αυτός πρώτος εξέδωκεν αρκετά μουσικά άσματα τα αναγκαιότερα εις τους ψάλτας (ίδε δίτομον ανθολογίαν εν Κ/πόλει τυπωθείσαν κατά το 1824 και το αργοσύντομον Ειρμολόγιον) και ούτως ελύτρωσε πολλούς από του πολυμόχθου της τούτων χειραντιγραφής. Αιωνία η μνήμη αυτών.] ενωθέντες εν Κωνσταντινουπόλει, κατά το 1814 έτος μ.Χ. και συσκεφθέντες φιλοσόφως και επιστημονικώς ανεκάλυψαν τον χρόνον εις την Μουσικήν και προσεδιώρισαν την καταμέτρησιν και διαίρεσιν αυτού πολλαχώς. (διότι χωρίς τούτου ουδέν κατορθούται εις την μουσικήν), προσεδιώρισαν τα διαστήματα των επτά τόνων διά συστηματικών κλιμάκων καθ’ όλα τα γένη της μουσικής. τα διαστήματα των φθορών δι’ ων γίνεται η μετάβασις και η μεταβολή από ήχου εις ήχον, από γένους εις γένος και από κλίμακος εις κλίμακα. μετέβαλον τους μουσικούς χαρακτήρας από συμβόλων εις γράμματα και εν ενί λόγω καθυπέβαλον εις κανόνας την πριν ακανόνιστον μεν, αλλά πολυποικιλομελή Μουσικήν ημών τρόπω αξιοθαυμάστω.
Αφού πρώτον επέραναν τας εργασίας αυτών κατ’ επιτυχίαν ειδοποίησαν αμέσως το Κοινόν της μεγάλης Εκκλησίας και δι’ επίτηδες διά τούτο Ιεράς Συνόδου επί της πατριαρχείας Κυρίλλου Δ΄ του εξ Αδριανουπόλεως γενομένης, συνεδριαζόντων και των επιφανεστέρων του γένους προεβλήθη το νέον τούτο εφεύρημα. Καταπεισθείσα δε η σύνοδος υπό των ισχυρών λόγων και των βεβαίων αποδείξεων των τριών μουσικοδιδασκάλων περί του κανονισμού της τέχνης (επειδή κατ’ αρχάς υπωπτεύετο ότι οι διδάσκαλοι εζήτουν να καινοτομήσωσι την ιεράν ψαλμωδίαν) εθέσπισαν ίνα οι μεν Γρηγόριος ο Λαμπαδάριος και Χουρμούζιος Γεωργίου παραδίδωσι το πρακτικόν μέρος της Εκκλησιαστικής μουσικής, ο δε Αρχιμανδρίτης Χρύσανθος το θεωρητικόν μέρος αυτής.
Συνεστήθη όθεν διά τούτο Σχολείον, εις το οποίον παρεχωρήθη να κατοικώσι και πολλοί εκ των απόρων μαθητών. Διωρίσθησαν έφοροι της σχολής και μισθοί διά τους διδασκάλους. Εστάλησαν πανταχού Πατριαρχικά εγκύκλια γράμματα, τοις κατ’ επαρχίας αρχιερεύσιν ίνα οι ποθούντες να σπουδάσωσι την μουσικήν αμισθί κατά την νέαν μέθοδον μεταβώσιν εις Κωνσταντινούπολιν όπου μετά δύο ετών διδασκαλίαν θέλουσι γίνει εγκρατείς της μεθόδου. Έτρεξαν λοιπόν πανταχόθεν μαθηταί πάσης τάξεως και ηλικίας εξ ων τινες αρκούντως ευδοκιμήσαντες μετέβησαν εκείθεν άλλος εις μίαν πόλην και άλλος εις άλλην όπου συστήσαντες ιδιαίτερα σχολεία μετέδιδον ειλικρινώς το εμπιστευθέν αυτοίς τάλαντον. Τούτων ούτως εχόντων ποίαι νήσοι εκ των επτά έμαθον πρότερον τούτο; Βεβαίως εκείνοι ων οι κάτοικοι δεν είναι στρουθία, αλλά περιφέρονται από πόλεως εις πόλιν και από νήσου εις νήσον. Ούτοι μαθόντες ότι διοργανίζεται εις την Κωνσταντινούπολιν μεταρρύθμισις μουσικής εις επιστημονικήν μέθοδον, διέδωκαν τούτο εις τας πατρίους νήσους. Ιδίως μαθόντες τούτο πολλοί των Κεφαλλήνων 2 [2: Τότε εις Κεφαλληνίαν διέπρεπεν ο μουσικοδιδάσκαλος αρχιδιάκονος Σ. Δαφαράνας κατά την παλαιάν μέθοδον και επειδή ως έμαθον υπερήρετο και σχεδόν κατεφρόνει, διά τούτο οι άλλοι ψάλται προθύμως υπήγον εις Κωνσταντινούπολιν ίνα μαθόντες την νέαν μέθοδον και επιστρέψαντες εις την πατρίδαν αυτών ταπεινώσωσι τον διδάσκαλον. Επανελθόντων δε τούτων επέμενε και υπεστήριζε την παλαιάν μέθοδον ο Δαφαράνας κατηγορεί την νέαν, αλλά τέλος ενέδωκε και εσπούδασε παρά των υπ’ αυτού καταδιωκομένων την νέαν μέθοδον εις ην διέπρεψε και αυτός και ετόνισε πολλά εξ ων έχω και εγώ εις χειράς μου, εκλογήν τινα πολυελέου εις την κοίμησιν της Θεοτύκου (ήχος πλ. Β΄) κατά την νέαν μέθοδον.] έδραμον εις Κωνσταντινούπολιν. Εν τούτοις συνέβη εν Ελλάδι η επανάστασις του 1821. Εν ταύτη τη εποχή έρχονται εκ Πελοποννήσου εις Ζάκυνθον πολλαί οικογένειαι μεθ’ ων και διάφοροι ψάλται ων τινές μεν ήσαν ειδήμονες της μουσικής κατά την παλαιάν μέθοδον έτεροι δε κατά την νέαν. όθεν υπό τούτων περί το 1821 εισήχθη το νέον σύστημα εις Ζάκυνθον. Κατ’ αυτήν την εποχήν και οι προειρημένοι μουσικολόγιοι Κεφαλλήνες επανακάμπτοντες εκ Κωνσταντινουπόλεως εις την εαυτών πατρίδα και διαβαίνοντες εντεύθεν, τινές εξ αυτών απεβιβάσθησαν εν τη νήσω ταύτη όπου διέτριψαν διδάσκοντες πολύν καιρόν διό και οφείλομεν εις αυτούς την ορθήν διδασκαλίαν της νέας μεθόδου ου μόνον ως ελθόντες κατ’ ευθείαν εκ του εν Κωνσταντινουπόλει μουσικού σχολείου, αλλά και ως γιγνώσκοντες την νέαν ταύτην μέθοδον εφ’ όσον ήτο μέχρι της ώρας εκείνης προοδευμένη. Εκ των ενταύθα αποβιβασθέντων Κεφαλλήνων αξιομνημόνευτος διά την εκ της διδασκαλίας αυτού ωφέλειαν είναι Κεφαλλήν τις τούνομα Γεράσιμος. Ούτος πρώτος των μαθητών της εν Κ/πόλει μουσικής Σχολής, ελθών εις Ζάκυνθον ήρξατο την διδασκαλίαν εν Ζακύνθω της νέας μουσικής. εχρημάτισε δε και ψάλτης του περικαλλεστάτου ναού της Θεοτόκου Φανερωμένης. Εν ταύτη τη εποχή μετήρχετο τον μουσικοδιδάσκαλον ο ημέτερος διδάσκαλος Κοθρής κατά την παλαιάν μέθοδον.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1679/9 Δεκ. 1907:
Ούτος ο Θεόδωρος Κουρκουμέλης κοινώς Κοθρής εγεννήθη περί το 1790, έχων δε φύσιν και κλίσιν εις την μουσικήν, κατεγίνετο εις τους μουσικοδιδασκάλους της εποχής, όστις προόδευσεν εις την μουσικήν παντός άλλου μαθητού. Οι του Κοθρή διδάσκαλοι υπήρξαν ο μουσικοδιδάσκαλος Πέτρος ο Μανταλάς και ο Γεώργιος ιερεύς ο Ρωμανός (ο παπάς Τσετσές)1 [1: Σ.Δ. Ο παπά Τσετσές ούτος είναι ο αναφερόμενος εν τοις σατυρικοίς ποιήμασι του ποιητού Σολωμού και εν τω στίχω
«Στ’ όνειρό μου άκουα πάλι
Τον παπά Τσετσέ να ψάλη
Όμως έκανε εξ αιτίας
του ονείρού μου του μουρλού
Τη φωνή του κουνουπιού.»] έτι δε και οι Ιωάννης Δημόπουλος και Αναστάσιος Αρίφυλλος, οίτινες ήσαν εντελέστεροι εις την ανατολικήν μουσικήν. Υπό τούτων εδιδάχθη ο Κοθρής την Κρητικήν και πολιτικήν μουσικήν κατά την παλαιάν μέθοδον. Έτι δε του Κοθρή διδασκομένου και διδάσκοντος, επειδή ο διδάσκαλος παπά Τσετσές ήτο υπέργηρως και η διδασκαλία έμεινε εις τον έτι μαθητήν όντα Κοθρήν, συνέβη η έλευσις του άνω ειρημένου Γερασίμου και λοιπών. Ο Κοθρής ιδών ως και έτεροι συμπολίται Ζακύνθιοι ότι υπό του Κεφαλλήνος Γερασίμου νέα μέθοδος της εκκλησιαστικής μουσικής της διδασκομένης εν Κεφαλληνία διδάσκεται, υπεχρεώθη να πορευθή εις τον ξένον διδάσκαλον Γεράσιμον ίνα διδαχθή αυτήν. Ευφυής, καίτοι εν ηλικία όχι νεανική, ευδοκίμησεν υπέρ πάντας τους άλλους μαθητάς συμπολίτας του. Μετ’ ου πολύ ήλθε και έτερος Κεφαλλήν εκ Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίνος ο Μπάφας όστις νυμφευθείς διέμεινεν εν Ζακύνθω πολλά έτη και εδίδαξε περισσότερον εν τη νήσω την νέαν μέθοδον. Μαθητής του Μπάφα υπήρξεν ο εξαίρετος μουσικοδιδάσκαλος Ανδρέας Κονιδάρης. Εκ τούτων και των άλλων μουσικοδιδασκάλων οίοι ο Διονύσιος Κονιδάρης και Διονύσιος Πασχάλης και άλλοι, πολλοί Ζακύνθιοι εδιδάχθησαν την νέαν της εκκλησιαστικής μουσικής μέθοδον εν οις διέπρεψεν ο Θεόδωρος Κοθρής. Ούτος ουν λαβών παρά των άνω ειρημένων διδασκάλων και το εγχειρίδιον της γραμματικής, ήρξατο να κάμνη τον διδάσκαλον της ανατολικής μουσικής εις την νέαν μέθοδον, φυγόντων μάλιστα και των Κεφαλλήνων διδασκάλων εις την πατρίδα των. Επειδή εις ταύτην την εποχήν αποθανόντος εν τούτοις και του υπεργήρου παπά-Τσετσέ τελευταίου εις την παλαιάν μέθοδον διδασκάλου, έμεινε μόνος εν τη νήσω διδάσκαλος ο Κοθρής υπεχρεώθη, ως και οι προγενέστεροι εποίουν να διδάσκη και την Κρητικήν μουσικήν, διότι όσον κανονική και εκκλησιαστική μουσική και αν ήτο η ανατολική, πάντοτε εν Ζακύνθω εθερωρείτο δευτερεύουσα, και ως επικρατούσα εθεωρείτο η επιτόπιος Κρητική. Αλλ’ επειδή η Κρητική μουσική ήτο έτι τότε γεγραμμένη εις την σημειογραφίαν της παλαιάς μεθόδου βεβαίως ο διδάσκαλος δεν ηδύνατο να διδάσκη τους μαθητάς την μεν ανατολικήν μουσικήν εις την νέαν μέθοδον την δε Κρητικήν εις την παλαιάν, διότι ούτε τας δυνάμεις έλαβεν εις την παλαιάν μέθοδον ένεκα της συστάσεως της νέας, ούτε οι μαθηταί ηδύναντο ποτέ να μάθωσιν επιστημονικήν μουσικήν Κρητικήν μη διδασκομένην εις την νέαν μέθοδον, αλλ’ ούτε καν ηδύνατο να αποφύγη την διδασκαλίαν της Κρητικής μουσικής, διότι και οι προγενέστεροι Ζακύνθιοι μουσικοδιδάσκαλοι εις την παλαιάν μέθοδον εδίδασκον τους μαθητάς και την Ανατολικήν και την Κρητικήν μουσικήν. Τούτων ούτως εχόντων ο Κοθρής έπρεπεν εκών άκων γενέσθαι μεταφραστής και εξηγητής της Κρητικής μουσικής από της παλαιάς μεθόδου εις την νέαν, άλλως δεν ηδύνατο να φέρη το προσαπαιτούμενον όφελος. Προς τούτο εβοήθησεν αυτόν η διδασκαλική μόρφωσις. επειδή νύκτωρ και μεθ’ ημέραν αντιγράφων και διδάσκων την ανατολικήν μουσικήν κατά την νέαν μέθοδον έχων και το σύστημα της μουσικής το υπό του Χουρμουζίου τυπωθέν εν Κωνσταντινουπόλει τω 1824 εγυμνάζετο εις το ορθώς γράφειν και πρακτικώς εδιδάσκετο τα αναγκαιότερα μέσα της μελοποιίας. Εννοήσας ολίγον ευλήπτου ούσης της νέας μεθόδου την μελοποιίαν και την ορθογραφίαν ήρξατο να εξηγή και να γράφη μετά της σημειογραφίας της νέας μεθόδου την μελοποιίαν του πα βου γα δι κε ζω νη πα τα ολίγα μαθήματα τα Κρητικά όσα έφθασε να διδαχθή παρά των ποτέ διδασκάλων αυτού Μανταλά και παπά-Τσετσέ. Τα δε πλείστα έγραφεν όπως ήκουε τους διδασκάλους και συγχρόνους ιεροψάλτας να ψάλλωσιν αυτά επ’ εκκλησίαις. Τοιουτοτρόπως λοιπόν παρερχομένου του χρόνου γράφων και διδάσκων την Κρητικήν και νυν Ανατολικήν μουσικήν, λαβών δε εν τοις υστέροις και την παρά Θεοδώρου Φωκαέως εκδοθείσαν εν Κωνσταντινουπόλει θεωρητικήν γραμματικήν της εκκλησιαστικής μουσικής ετελειοποιείτο εις την μελοποιίαν και ορθογραφίαν της μουσικής. ώστε και τα εις τας αρχάς αυτού τονισμένα άσματα όντα ατελή και ανορθογεγραμμένα ένεκα της τότε ημιμαθείας αυτού, ύστερον επεδιόρθωσε και πλείστα άλλα εντελώς και τεχνηέντως εμελοποίησε και σήμερον η Κρητική μουσική γράφεται υπ’ αυτού διά της εκκλησιαστικής σημειογραφίας της νέας μεθόδου κατ’ εντέλειαν.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1680/16 Δεκ. 1907:
- Ο δε Ομηρικός νους Γρηγόριος εγένετο διάδοχος του Μανουήλ Πρωτοψάλτου κατά την τάξιν της μεγάλης Εκκλησίας. ούτος μετέφρασεν όλας τας νεοπεποιημένας μελωδίας. ήτο δε καθηγητής άριστος. απέθανε τω 1822.
- Εις δε τον κύριον Χουρμούζιον εδόθη το αξίωμα του χαρτοφύλακος εις τα πατριαρχεία. μετέφρασεν όλα τα παλαιά βιβλία της εκκλησιαστικής μουσικής εις την ρηθείσαν μέθοδον, άτινα ηγοράσθησαν παρά του μακαριωτάτου πατριάρχου Ιεροσολύμων Κυρίου Αθανασίου κατά το 1838 έτος μ.Χ. Εις τούτον οφείλομεν μεγίστην την ευγνωμοσύνην συνεργήσαντα μεγάλως όπως συστηθή εις το πατριαρχείον Μουσικόν τυπογραφείον προς ευκολωτέραν διάδοσιν της μουσικής όπερ και επέτυχε και αυτός πρώτος εξέδωκεν αρκετά μουσικά άσματα τα αναγκαιότερα εις τους ψάλτας (ίδε δίτομον ανθολογίαν εν Κ/πόλει τυπωθείσαν κατά το 1824 και το αργοσύντομον Ειρμολόγιον) και ούτως ελύτρωσε πολλούς από του πολυμόχθου της τούτων χειραντιγραφής. Αιωνία η μνήμη αυτών.] ενωθέντες εν Κωνσταντινουπόλει, κατά το 1814 έτος μ.Χ. και συσκεφθέντες φιλοσόφως και επιστημονικώς ανεκάλυψαν τον χρόνον εις την Μουσικήν και προσεδιώρισαν την καταμέτρησιν και διαίρεσιν αυτού πολλαχώς. (διότι χωρίς τούτου ουδέν κατορθούται εις την μουσικήν), προσεδιώρισαν τα διαστήματα των επτά τόνων διά συστηματικών κλιμάκων καθ’ όλα τα γένη της μουσικής. τα διαστήματα των φθορών δι’ ων γίνεται η μετάβασις και η μεταβολή από ήχου εις ήχον, από γένους εις γένος και από κλίμακος εις κλίμακα. μετέβαλον τους μουσικούς χαρακτήρας από συμβόλων εις γράμματα και εν ενί λόγω καθυπέβαλον εις κανόνας την πριν ακανόνιστον μεν, αλλά πολυποικιλομελή Μουσικήν ημών τρόπω αξιοθαυμάστω.
Αφού πρώτον επέραναν τας εργασίας αυτών κατ’ επιτυχίαν ειδοποίησαν αμέσως το Κοινόν της μεγάλης Εκκλησίας και δι’ επίτηδες διά τούτο Ιεράς Συνόδου επί της πατριαρχείας Κυρίλλου Δ΄ του εξ Αδριανουπόλεως γενομένης, συνεδριαζόντων και των επιφανεστέρων του γένους προεβλήθη το νέον τούτο εφεύρημα. Καταπεισθείσα δε η σύνοδος υπό των ισχυρών λόγων και των βεβαίων αποδείξεων των τριών μουσικοδιδασκάλων περί του κανονισμού της τέχνης (επειδή κατ’ αρχάς υπωπτεύετο ότι οι διδάσκαλοι εζήτουν να καινοτομήσωσι την ιεράν ψαλμωδίαν) εθέσπισαν ίνα οι μεν Γρηγόριος ο Λαμπαδάριος και Χουρμούζιος Γεωργίου παραδίδωσι το πρακτικόν μέρος της Εκκλησιαστικής μουσικής, ο δε Αρχιμανδρίτης Χρύσανθος το θεωρητικόν μέρος αυτής.
Συνεστήθη όθεν διά τούτο Σχολείον, εις το οποίον παρεχωρήθη να κατοικώσι και πολλοί εκ των απόρων μαθητών. Διωρίσθησαν έφοροι της σχολής και μισθοί διά τους διδασκάλους. Εστάλησαν πανταχού Πατριαρχικά εγκύκλια γράμματα, τοις κατ’ επαρχίας αρχιερεύσιν ίνα οι ποθούντες να σπουδάσωσι την μουσικήν αμισθί κατά την νέαν μέθοδον μεταβώσιν εις Κωνσταντινούπολιν όπου μετά δύο ετών διδασκαλίαν θέλουσι γίνει εγκρατείς της μεθόδου. Έτρεξαν λοιπόν πανταχόθεν μαθηταί πάσης τάξεως και ηλικίας εξ ων τινες αρκούντως ευδοκιμήσαντες μετέβησαν εκείθεν άλλος εις μίαν πόλην και άλλος εις άλλην όπου συστήσαντες ιδιαίτερα σχολεία μετέδιδον ειλικρινώς το εμπιστευθέν αυτοίς τάλαντον. Τούτων ούτως εχόντων ποίαι νήσοι εκ των επτά έμαθον πρότερον τούτο; Βεβαίως εκείνοι ων οι κάτοικοι δεν είναι στρουθία, αλλά περιφέρονται από πόλεως εις πόλιν και από νήσου εις νήσον. Ούτοι μαθόντες ότι διοργανίζεται εις την Κωνσταντινούπολιν μεταρρύθμισις μουσικής εις επιστημονικήν μέθοδον, διέδωκαν τούτο εις τας πατρίους νήσους. Ιδίως μαθόντες τούτο πολλοί των Κεφαλλήνων 2 [2: Τότε εις Κεφαλληνίαν διέπρεπεν ο μουσικοδιδάσκαλος αρχιδιάκονος Σ. Δαφαράνας κατά την παλαιάν μέθοδον και επειδή ως έμαθον υπερήρετο και σχεδόν κατεφρόνει, διά τούτο οι άλλοι ψάλται προθύμως υπήγον εις Κωνσταντινούπολιν ίνα μαθόντες την νέαν μέθοδον και επιστρέψαντες εις την πατρίδαν αυτών ταπεινώσωσι τον διδάσκαλον. Επανελθόντων δε τούτων επέμενε και υπεστήριζε την παλαιάν μέθοδον ο Δαφαράνας κατηγορεί την νέαν, αλλά τέλος ενέδωκε και εσπούδασε παρά των υπ’ αυτού καταδιωκομένων την νέαν μέθοδον εις ην διέπρεψε και αυτός και ετόνισε πολλά εξ ων έχω και εγώ εις χειράς μου, εκλογήν τινα πολυελέου εις την κοίμησιν της Θεοτύκου (ήχος πλ. Β΄) κατά την νέαν μέθοδον.] έδραμον εις Κωνσταντινούπολιν. Εν τούτοις συνέβη εν Ελλάδι η επανάστασις του 1821. Εν ταύτη τη εποχή έρχονται εκ Πελοποννήσου εις Ζάκυνθον πολλαί οικογένειαι μεθ’ ων και διάφοροι ψάλται ων τινές μεν ήσαν ειδήμονες της μουσικής κατά την παλαιάν μέθοδον έτεροι δε κατά την νέαν. όθεν υπό τούτων περί το 1821 εισήχθη το νέον σύστημα εις Ζάκυνθον. Κατ’ αυτήν την εποχήν και οι προειρημένοι μουσικολόγιοι Κεφαλλήνες επανακάμπτοντες εκ Κωνσταντινουπόλεως εις την εαυτών πατρίδα και διαβαίνοντες εντεύθεν, τινές εξ αυτών απεβιβάσθησαν εν τη νήσω ταύτη όπου διέτριψαν διδάσκοντες πολύν καιρόν διό και οφείλομεν εις αυτούς την ορθήν διδασκαλίαν της νέας μεθόδου ου μόνον ως ελθόντες κατ’ ευθείαν εκ του εν Κωνσταντινουπόλει μουσικού σχολείου, αλλά και ως γιγνώσκοντες την νέαν ταύτην μέθοδον εφ’ όσον ήτο μέχρι της ώρας εκείνης προοδευμένη. Εκ των ενταύθα αποβιβασθέντων Κεφαλλήνων αξιομνημόνευτος διά την εκ της διδασκαλίας αυτού ωφέλειαν είναι Κεφαλλήν τις τούνομα Γεράσιμος. Ούτος πρώτος των μαθητών της εν Κ/πόλει μουσικής Σχολής, ελθών εις Ζάκυνθον ήρξατο την διδασκαλίαν εν Ζακύνθω της νέας μουσικής. εχρημάτισε δε και ψάλτης του περικαλλεστάτου ναού της Θεοτόκου Φανερωμένης. Εν ταύτη τη εποχή μετήρχετο τον μουσικοδιδάσκαλον ο ημέτερος διδάσκαλος Κοθρής κατά την παλαιάν μέθοδον.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1679/9 Δεκ. 1907:
Ούτος ο Θεόδωρος Κουρκουμέλης κοινώς Κοθρής εγεννήθη περί το 1790, έχων δε φύσιν και κλίσιν εις την μουσικήν, κατεγίνετο εις τους μουσικοδιδασκάλους της εποχής, όστις προόδευσεν εις την μουσικήν παντός άλλου μαθητού. Οι του Κοθρή διδάσκαλοι υπήρξαν ο μουσικοδιδάσκαλος Πέτρος ο Μανταλάς και ο Γεώργιος ιερεύς ο Ρωμανός (ο παπάς Τσετσές)1 [1: Σ.Δ. Ο παπά Τσετσές ούτος είναι ο αναφερόμενος εν τοις σατυρικοίς ποιήμασι του ποιητού Σολωμού και εν τω στίχω
«Στ’ όνειρό μου άκουα πάλι
Τον παπά Τσετσέ να ψάλη
Όμως έκανε εξ αιτίας
του ονείρού μου του μουρλού
Τη φωνή του κουνουπιού.»] έτι δε και οι Ιωάννης Δημόπουλος και Αναστάσιος Αρίφυλλος, οίτινες ήσαν εντελέστεροι εις την ανατολικήν μουσικήν. Υπό τούτων εδιδάχθη ο Κοθρής την Κρητικήν και πολιτικήν μουσικήν κατά την παλαιάν μέθοδον. Έτι δε του Κοθρή διδασκομένου και διδάσκοντος, επειδή ο διδάσκαλος παπά Τσετσές ήτο υπέργηρως και η διδασκαλία έμεινε εις τον έτι μαθητήν όντα Κοθρήν, συνέβη η έλευσις του άνω ειρημένου Γερασίμου και λοιπών. Ο Κοθρής ιδών ως και έτεροι συμπολίται Ζακύνθιοι ότι υπό του Κεφαλλήνος Γερασίμου νέα μέθοδος της εκκλησιαστικής μουσικής της διδασκομένης εν Κεφαλληνία διδάσκεται, υπεχρεώθη να πορευθή εις τον ξένον διδάσκαλον Γεράσιμον ίνα διδαχθή αυτήν. Ευφυής, καίτοι εν ηλικία όχι νεανική, ευδοκίμησεν υπέρ πάντας τους άλλους μαθητάς συμπολίτας του. Μετ’ ου πολύ ήλθε και έτερος Κεφαλλήν εκ Κωνσταντινουπόλεως Κωνσταντίνος ο Μπάφας όστις νυμφευθείς διέμεινεν εν Ζακύνθω πολλά έτη και εδίδαξε περισσότερον εν τη νήσω την νέαν μέθοδον. Μαθητής του Μπάφα υπήρξεν ο εξαίρετος μουσικοδιδάσκαλος Ανδρέας Κονιδάρης. Εκ τούτων και των άλλων μουσικοδιδασκάλων οίοι ο Διονύσιος Κονιδάρης και Διονύσιος Πασχάλης και άλλοι, πολλοί Ζακύνθιοι εδιδάχθησαν την νέαν της εκκλησιαστικής μουσικής μέθοδον εν οις διέπρεψεν ο Θεόδωρος Κοθρής. Ούτος ουν λαβών παρά των άνω ειρημένων διδασκάλων και το εγχειρίδιον της γραμματικής, ήρξατο να κάμνη τον διδάσκαλον της ανατολικής μουσικής εις την νέαν μέθοδον, φυγόντων μάλιστα και των Κεφαλλήνων διδασκάλων εις την πατρίδα των. Επειδή εις ταύτην την εποχήν αποθανόντος εν τούτοις και του υπεργήρου παπά-Τσετσέ τελευταίου εις την παλαιάν μέθοδον διδασκάλου, έμεινε μόνος εν τη νήσω διδάσκαλος ο Κοθρής υπεχρεώθη, ως και οι προγενέστεροι εποίουν να διδάσκη και την Κρητικήν μουσικήν, διότι όσον κανονική και εκκλησιαστική μουσική και αν ήτο η ανατολική, πάντοτε εν Ζακύνθω εθερωρείτο δευτερεύουσα, και ως επικρατούσα εθεωρείτο η επιτόπιος Κρητική. Αλλ’ επειδή η Κρητική μουσική ήτο έτι τότε γεγραμμένη εις την σημειογραφίαν της παλαιάς μεθόδου βεβαίως ο διδάσκαλος δεν ηδύνατο να διδάσκη τους μαθητάς την μεν ανατολικήν μουσικήν εις την νέαν μέθοδον την δε Κρητικήν εις την παλαιάν, διότι ούτε τας δυνάμεις έλαβεν εις την παλαιάν μέθοδον ένεκα της συστάσεως της νέας, ούτε οι μαθηταί ηδύναντο ποτέ να μάθωσιν επιστημονικήν μουσικήν Κρητικήν μη διδασκομένην εις την νέαν μέθοδον, αλλ’ ούτε καν ηδύνατο να αποφύγη την διδασκαλίαν της Κρητικής μουσικής, διότι και οι προγενέστεροι Ζακύνθιοι μουσικοδιδάσκαλοι εις την παλαιάν μέθοδον εδίδασκον τους μαθητάς και την Ανατολικήν και την Κρητικήν μουσικήν. Τούτων ούτως εχόντων ο Κοθρής έπρεπεν εκών άκων γενέσθαι μεταφραστής και εξηγητής της Κρητικής μουσικής από της παλαιάς μεθόδου εις την νέαν, άλλως δεν ηδύνατο να φέρη το προσαπαιτούμενον όφελος. Προς τούτο εβοήθησεν αυτόν η διδασκαλική μόρφωσις. επειδή νύκτωρ και μεθ’ ημέραν αντιγράφων και διδάσκων την ανατολικήν μουσικήν κατά την νέαν μέθοδον έχων και το σύστημα της μουσικής το υπό του Χουρμουζίου τυπωθέν εν Κωνσταντινουπόλει τω 1824 εγυμνάζετο εις το ορθώς γράφειν και πρακτικώς εδιδάσκετο τα αναγκαιότερα μέσα της μελοποιίας. Εννοήσας ολίγον ευλήπτου ούσης της νέας μεθόδου την μελοποιίαν και την ορθογραφίαν ήρξατο να εξηγή και να γράφη μετά της σημειογραφίας της νέας μεθόδου την μελοποιίαν του πα βου γα δι κε ζω νη πα τα ολίγα μαθήματα τα Κρητικά όσα έφθασε να διδαχθή παρά των ποτέ διδασκάλων αυτού Μανταλά και παπά-Τσετσέ. Τα δε πλείστα έγραφεν όπως ήκουε τους διδασκάλους και συγχρόνους ιεροψάλτας να ψάλλωσιν αυτά επ’ εκκλησίαις. Τοιουτοτρόπως λοιπόν παρερχομένου του χρόνου γράφων και διδάσκων την Κρητικήν και νυν Ανατολικήν μουσικήν, λαβών δε εν τοις υστέροις και την παρά Θεοδώρου Φωκαέως εκδοθείσαν εν Κωνσταντινουπόλει θεωρητικήν γραμματικήν της εκκλησιαστικής μουσικής ετελειοποιείτο εις την μελοποιίαν και ορθογραφίαν της μουσικής. ώστε και τα εις τας αρχάς αυτού τονισμένα άσματα όντα ατελή και ανορθογεγραμμένα ένεκα της τότε ημιμαθείας αυτού, ύστερον επεδιόρθωσε και πλείστα άλλα εντελώς και τεχνηέντως εμελοποίησε και σήμερον η Κρητική μουσική γράφεται υπ’ αυτού διά της εκκλησιαστικής σημειογραφίας της νέας μεθόδου κατ’ εντέλειαν.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1680/16 Δεκ. 1907:
Ιστορία της Κρητικής Μουσικής. Διάσημοι Μουσικοδιδάσκαλοι.
Όθεν εν τω διαστήματι της πεντηκονταετούς διδασκαλίας αυτού (του Κοθρή) ετόνισε σχεδόν άπασαν την ενιαύσιον ακολουθίαν κατά την νέαν μέθοδον, εξαιρουμένων εκείνων των ολίγων ασμάτων άτινα προ χρόνων είθισται να ψάλλωνται κατά το Ανατολικόν ύφος. Ο διδάσκαλος Κοθρής και οι τούτον διδάξαντες ήσαν άπειροι της Ευρωπαϊκής μουσικής. Κατ’ εμέ θεωρώ ότι η άγνοια αύτη συνετέλεσεν ώστε η Κρητική μουσική να μη λάβη τας παραμορφώσεις και τα Ευρωπαϊκά τονίσματα όσα αν οι κατά καιρούς εκκλησιαστικοί μουσικοδιδάσκαλοι ήξευρον την Ευρωπαϊκήν μουσικήν σήμερον ήθελον έχει. Εν τούτω λοιπόν καυχώμαι ήτοι εν τη ολιγομαθία του διδασκάλου μου Κοθρή, διότι αν ο της νέας μεθόδου διδάσκαλος ούτος εγνώριζε την Ευρωπαϊκήν μουσικήν, βεβαίως ήθελε γράψη αυτήν νενοθευμένην. και τότε τα παρ’ αυτού γραφθέντα ήθελον είσθαι μίγμα τι εκ Κρητικής και Ευρωπαϊκής μουσικής, αλλ’ ένεκα τούτου ήδη συνέβη ο Κοθρής όλως να μη γινώσκη την Ευρωπαϊκήν μουσικήν και ένεκα τούτου έλαβε την υπομονήν ως προείπον να εξηγήση εις την νέαν μέθοδον όσα έφθασε να διδαχθή εις την παλαιάν, τα δε λοιπά ως ήκουε τους διδασκάλους και λοιπούς ιεροψάλτας να ψάλλωσιν επ’ εκκλησίαις και ούτω κατέλιπεν εις ημάς γεγραμμένην τη σημειογραφία της εκκλησιαστικής μουσικής της νέας μεθόδου την Ζακύνθιον ή Κρητικήν μουσικήν γνησίαν και ακίβδηλον μετά τινών παραμορφώσεων και καλλωπισμών πηγαζόντων εκ της ευρωπαϊκής μουσικής και παρεισφρησάντων κατ’ εποχάς εις αυτήν προς ύπαρξιν, υποστήριγμα και κόσμον αυτής. Ημείς δε έχοντες ήδη εν τοιαύτη καταστάσει την Κρητικήν μουσικήν δυνάμεθα να φυλλάττωμεν αυτήν ως παρελάβομεν και αφόβως να βελτιώμεν αυτήν δυνάμει της ευρωπαϊκής μουσικής, επειδή ήδη ηξεύρομεν ποίον το γνήσιον και ποίον το αλλότριον και πάλιν περιστάσεως ούσης αφίνομεν το αλλότριον και μεταχειριζόμεθα το γνήσιον ημών. Η Κρητική και η Κωνσταντινουπολιτική μουσική έχουσι μίαν και την αυτήν σημειογραφίαν, μίαν και την αυτήν γραμματικήν, μίαν και την αυτήν διδασκαλίαν, αλλά διαφέρουσι κατά το ύφος. Και του μεν Κρητικού ύφους της ψαλμωδίας έψαλλον μεθ’ αρμονίας ήτις δεν εγράφετο ένεκα της ατελείας της μουσικής σημειογραφίας της παλαιάς μεθόδου, αλλ’ εξετελείτο ως κατωτέρω θέλω είπει εξακοής. του δε Ανατολικού ύφους τα άσματα εψάλλοντο άνευ αρμονίας ειμή μετά ισοκρατημάτων μονοφώνως.
Σχεδόν μία εκατονταετηρίς παρήλθεν εις ην η μουσική ούτως ενηργείτο και εδιδάσκετο παρά των Ζακύνθιων μουσικοδιδασκάλων 1 [1. Ακριβώς ειπείν από του 1760-1821 μετά Χρ. ότε απέθανεν ο έσχατος κατά την παλαιάν μέθοδον μουσικοδιδάσκαλος Κρητικής και Ανατολικής μουσικής Γεώργιος ιερεύς ο Ρωμανός αρχιπρεσβύτερος Ζακύνθου. Εν τω διαστήματι όμως τούτω των 71 ετών ήλθον ως είπον εκ Κωνσταντινουπόλεως μουσικοδιδασκάλοι της Ανατολικής μουσικής εντελέστεροι των Ζακυνθίων.] ων χρέος μου απαραίτητον είναι να καταχωρήσω έκαστον κατ’ όνομα και τι συνέγραψαν. Ούτοι οι περισσότεροι μουσικοδιδάσκαλοι ήσαν ιερείς και αναγνώσται, κοσμικοί δε πολλά ολίγοι (επειδή εις κοσμικούς δεν συνέφερε να σπουδάσωσι κλάδον επιστήμης, μη δυνάμενον να διατηρήση αυτούς και διά τούτο οι ιερείς και οι αναγνώσται εσπούδαζον την μουσικήν ανταμειβόμενοι και διατηρούμενοι εκ των εισοδημάτων των άλλων εκκλησιαστικών αυτών υπουργημάτων (και διά τούτο παρήκμασε τυχούσα εις χείρας ατόμων άλλο έργον εχόντων).
Ούτοι οι οιοιδήποτε μουσικοδιδάσκαλοι καίτοι άλλως σεβάσμιοι και ενάρετοι ήσαν όμως κατά την παιδείαν ελλειπείς ένεκα της εποχής και των περιστάσεων. Ελλειπείς δε όντες δεν ηδυνήθησαν να γράψωσι πόνημά τι είτε διδακτικόν, είτε ιστορικόν περί της επιστήμης ης μετήρχοντο τον διδάσκαλον και ένεκα τούτου δεν υπάρχει εις ημάς τους μεταγενεστέρους πραγματεία τις περί της Ζακυνθίας μουσικής διαλαμβάνουσα τα κατ’ εποχήν συμβάντα εις την μουσικήν και επομένως να γινώσκομεν και ημείς τας κατά καιρόν βελτιώσεις και μεταρρυθμίσεις αυτής και τους κατά καιρόν μουσικοδιδασκάλους. Πρώτη ουν πραγματεία περί τούτου είναι η παρούσα.
Κατά το 1770 ήκμασεν ιερεύς τις μουσικοδιδάσκαλος και μελοποιός ονόματι Νικόλαος ιερεύς ο Στουπάθης. ούτος ετόνισε πολλά άσματα, άτινα απώλοντο γεγραμμένα όντα κατά την παλαιάν μέθοδον και επομένως άγνωστα εις ημάς τους σπουδάσαντας την νέαν μέθοδον. Τούτου υπάρχει μέχρι σήμερον γεγραμμένον εν Δοξαστικόν εις ήχον πλάγιον δ΄ ψαλλόμενον κατά την 11ην του Απριλίου εις την μνήμην του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίππα επισκόπου Περγάμου ου η πανήγυρις εκτελείται εν τω θείω ναώ της Θεοτόκου Φανερωμένης. ενορίτης δε ων ο Στουπάθης και επομένως δικαιωματικώς χρηματίσας και εφημέριος έγραψε εις εξώφυλλον του μηναίου του Απριλίου μηνός το δοξαστικόν τούτο διά να ψάλλεται εις την πανήγυριν και διά τούτο σώζεται μέχρι σήμερον όπερ και είδον. Τούτου του Στουπάθη εδιδάχθη ο διδάσκαλός μου Κοθρής τα οκτώ κατ’ ήχον Χερουβικά Κρητικά υπό του διδασκάλου Γεωργίου ιερέως του Ρωμανού.
Σύγχρονος τω Στουπάθη ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος Κακνακάς σχεδόν περί το 1785 έτος μ.Χ. Ούτος ο Κακνακάς ετόνισε διάφορα εκκλησιαστικά άτινα δεν σώζονται ένεκα της αχρηστίας αυτών γεγραμμένων όντων κατά την παλαιάν μέθοδον και επομένως αγνοουμένων παρ’ ημών, το όνομα μόνο διεσώθη και ουδέν άλλο ως παρά των γερόντων έμαθον και ούτοι ως εκ των ιεροδιδασκάλων αυτών παρέλαβον.
(Aκολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1681/23 Δεκ. 1907:
Σύγχρονος τω Κακνακά ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος αναγνώστης Δημήτριος ο Κακλιός σχεδόν περί το 1800 έτος μ.Χ. ίσως μαθητής του άνω ειρημένου Κακνακά εις την μουσικήν. Και ούτος ετόνισε διάφορα εκκλησιαστικά άσματα, άτινα απώλοντο. Υπάρχουσιν όμως ογδοηκοντούται οίτινες και εγνώρισαν και ήκουσαν αυτόν ψάλλοντα εν τω θείω ναώ της Ευαγγελιστρίας 1 [1. Ο Ιωάννης Βυθούλκας ογδοηκοντούτης αναγνώστης, μου διηγήθη ότι παις ων και μαθητής του ποτέ Νικολάου ιερέως Καντούνη εφημερίου της άνωθεν Ευαγγελιστρίας, ήρχετο εις το διάστημα του έτους μόνον την μεγάλην Τρίτην εις τον νυμφίον και την μεγάλην Τετράδην εις την προηγιασμένην, μουσικός τις ονόματι Ιωάννης Πλανήτερος διά να ακούη τον μουσικοδιδάσκαλον Κακλιόν ψάλλοντα κατά το Κρητικόν ύφος το περίφημον Δοξαστικόν της Κασιανής «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις» όπερ εκανονάρχει αυτώ ο αυτός ιερεύς διδάσκαλος αυτού κλαίων. Τούτο φανεροί πόσον τεχνηέντως και κατανυκτικώς έψαλλε το Κρητικόν ύφος άνευ αρμονίας, αλλά κατά μελωδίαν.] και διδάσκοντα εν τη οικία αυτού την μουσικήν και τα μελοπεποιημένα αυτού μαθήματα.
Σύγχρονος τω Κακλιώ ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος και τέλειος μουσικώτατος Πέτρος αναγνώστης ο Κατσαΐτης επωνομαζόμενος Μανταλάς, σχεδόν περί το 1815 μαθητής του άνω ειρημένου Δημητρίου Κακλιού και διδάσκαλος του σεβαστού μοι διδασκάλου Κοθρή και πολλών άλλων.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1682/30 Δεκ. 1907:
Σχεδόν μία εκατονταετηρίς παρήλθεν εις ην η μουσική ούτως ενηργείτο και εδιδάσκετο παρά των Ζακύνθιων μουσικοδιδασκάλων 1 [1. Ακριβώς ειπείν από του 1760-1821 μετά Χρ. ότε απέθανεν ο έσχατος κατά την παλαιάν μέθοδον μουσικοδιδάσκαλος Κρητικής και Ανατολικής μουσικής Γεώργιος ιερεύς ο Ρωμανός αρχιπρεσβύτερος Ζακύνθου. Εν τω διαστήματι όμως τούτω των 71 ετών ήλθον ως είπον εκ Κωνσταντινουπόλεως μουσικοδιδασκάλοι της Ανατολικής μουσικής εντελέστεροι των Ζακυνθίων.] ων χρέος μου απαραίτητον είναι να καταχωρήσω έκαστον κατ’ όνομα και τι συνέγραψαν. Ούτοι οι περισσότεροι μουσικοδιδάσκαλοι ήσαν ιερείς και αναγνώσται, κοσμικοί δε πολλά ολίγοι (επειδή εις κοσμικούς δεν συνέφερε να σπουδάσωσι κλάδον επιστήμης, μη δυνάμενον να διατηρήση αυτούς και διά τούτο οι ιερείς και οι αναγνώσται εσπούδαζον την μουσικήν ανταμειβόμενοι και διατηρούμενοι εκ των εισοδημάτων των άλλων εκκλησιαστικών αυτών υπουργημάτων (και διά τούτο παρήκμασε τυχούσα εις χείρας ατόμων άλλο έργον εχόντων).
Ούτοι οι οιοιδήποτε μουσικοδιδάσκαλοι καίτοι άλλως σεβάσμιοι και ενάρετοι ήσαν όμως κατά την παιδείαν ελλειπείς ένεκα της εποχής και των περιστάσεων. Ελλειπείς δε όντες δεν ηδυνήθησαν να γράψωσι πόνημά τι είτε διδακτικόν, είτε ιστορικόν περί της επιστήμης ης μετήρχοντο τον διδάσκαλον και ένεκα τούτου δεν υπάρχει εις ημάς τους μεταγενεστέρους πραγματεία τις περί της Ζακυνθίας μουσικής διαλαμβάνουσα τα κατ’ εποχήν συμβάντα εις την μουσικήν και επομένως να γινώσκομεν και ημείς τας κατά καιρόν βελτιώσεις και μεταρρυθμίσεις αυτής και τους κατά καιρόν μουσικοδιδασκάλους. Πρώτη ουν πραγματεία περί τούτου είναι η παρούσα.
Κατά το 1770 ήκμασεν ιερεύς τις μουσικοδιδάσκαλος και μελοποιός ονόματι Νικόλαος ιερεύς ο Στουπάθης. ούτος ετόνισε πολλά άσματα, άτινα απώλοντο γεγραμμένα όντα κατά την παλαιάν μέθοδον και επομένως άγνωστα εις ημάς τους σπουδάσαντας την νέαν μέθοδον. Τούτου υπάρχει μέχρι σήμερον γεγραμμένον εν Δοξαστικόν εις ήχον πλάγιον δ΄ ψαλλόμενον κατά την 11ην του Απριλίου εις την μνήμην του Αγίου ιερομάρτυρος Αντίππα επισκόπου Περγάμου ου η πανήγυρις εκτελείται εν τω θείω ναώ της Θεοτόκου Φανερωμένης. ενορίτης δε ων ο Στουπάθης και επομένως δικαιωματικώς χρηματίσας και εφημέριος έγραψε εις εξώφυλλον του μηναίου του Απριλίου μηνός το δοξαστικόν τούτο διά να ψάλλεται εις την πανήγυριν και διά τούτο σώζεται μέχρι σήμερον όπερ και είδον. Τούτου του Στουπάθη εδιδάχθη ο διδάσκαλός μου Κοθρής τα οκτώ κατ’ ήχον Χερουβικά Κρητικά υπό του διδασκάλου Γεωργίου ιερέως του Ρωμανού.
Σύγχρονος τω Στουπάθη ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος Κακνακάς σχεδόν περί το 1785 έτος μ.Χ. Ούτος ο Κακνακάς ετόνισε διάφορα εκκλησιαστικά άτινα δεν σώζονται ένεκα της αχρηστίας αυτών γεγραμμένων όντων κατά την παλαιάν μέθοδον και επομένως αγνοουμένων παρ’ ημών, το όνομα μόνο διεσώθη και ουδέν άλλο ως παρά των γερόντων έμαθον και ούτοι ως εκ των ιεροδιδασκάλων αυτών παρέλαβον.
(Aκολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1681/23 Δεκ. 1907:
Σύγχρονος τω Κακνακά ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος αναγνώστης Δημήτριος ο Κακλιός σχεδόν περί το 1800 έτος μ.Χ. ίσως μαθητής του άνω ειρημένου Κακνακά εις την μουσικήν. Και ούτος ετόνισε διάφορα εκκλησιαστικά άσματα, άτινα απώλοντο. Υπάρχουσιν όμως ογδοηκοντούται οίτινες και εγνώρισαν και ήκουσαν αυτόν ψάλλοντα εν τω θείω ναώ της Ευαγγελιστρίας 1 [1. Ο Ιωάννης Βυθούλκας ογδοηκοντούτης αναγνώστης, μου διηγήθη ότι παις ων και μαθητής του ποτέ Νικολάου ιερέως Καντούνη εφημερίου της άνωθεν Ευαγγελιστρίας, ήρχετο εις το διάστημα του έτους μόνον την μεγάλην Τρίτην εις τον νυμφίον και την μεγάλην Τετράδην εις την προηγιασμένην, μουσικός τις ονόματι Ιωάννης Πλανήτερος διά να ακούη τον μουσικοδιδάσκαλον Κακλιόν ψάλλοντα κατά το Κρητικόν ύφος το περίφημον Δοξαστικόν της Κασιανής «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις» όπερ εκανονάρχει αυτώ ο αυτός ιερεύς διδάσκαλος αυτού κλαίων. Τούτο φανεροί πόσον τεχνηέντως και κατανυκτικώς έψαλλε το Κρητικόν ύφος άνευ αρμονίας, αλλά κατά μελωδίαν.] και διδάσκοντα εν τη οικία αυτού την μουσικήν και τα μελοπεποιημένα αυτού μαθήματα.
Σύγχρονος τω Κακλιώ ή ολίγον ύστερον ήκμασεν ο μουσικοδιδάσκαλος και τέλειος μουσικώτατος Πέτρος αναγνώστης ο Κατσαΐτης επωνομαζόμενος Μανταλάς, σχεδόν περί το 1815 μαθητής του άνω ειρημένου Δημητρίου Κακλιού και διδάσκαλος του σεβαστού μοι διδασκάλου Κοθρή και πολλών άλλων.
Ιάκωβος ο Κομούτος εξ ευγενούς και πλουσίας οικογενείας Ζακύνθου. Ούτος ειδήμων και της ευρωπαϊκής μουσικής ετόνισε διάφορα άσματα εκκλησιαστικά τε και εξωτερικά. Εις ημάς σώζονται οι υπ’ αυτού τονισθέντες κυριακοί ύμνοι της θείας λειτουργίας του Βασιλείου οίτινες γεγραμμένοι εισί και τη Ευρωπαϊκή σημειογραφία (colle note) και τη εκκλησιαστική Ανατολική της νέας μεθόδου ους περ μετέγραψεν εις ταύτην ο διδάσκαλός μου Κοθρής. Όθεν έκτοτε επικρατεί παρά τοις ψάλταις να ονομάζωσι το Άγιος Άγιος του Κομούτου το Σε υμνούμεν του Κομούτου. Σημειωτέον ότι το άγιος άγιος του Κομούτου τόσον ωραίον είναι, ώστε ου μόνον όταν γίνηται η λειτουργία του Βασιλείου ψάλλεται, αλλά και εις τινας επισήμους πανηγύρεις έκπαλαι συνειθίζεται να ψάλληται καίτοι γίνεται λειτουργία χρυσοστομική, διότι εκ του ωραίου και ο ιερεύς ευαρεστήται να περιμένη και ο λαός να ακροάται τον εις τας πανηγύρεις ειδημόνως ψάλλοντα εν τοιούτον μελοποίημα.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1682/30 Δεκ. 1907:
Ιστορία της Κρητικής Μουσικής. Διάσημοι Μουσικοδιδάσκαλοι. Ο Συνθέτης του Ίνα τι εφρύαξαν.
Ιωάννης ο Πλανήτερος, μεταγενέστερος ολίγον του άνω ειρημένου Κομούτου και ούτος εξ ευγενούς και πλουσίας οικογενείας της νήσου ημών εγκρατής περί την ευρωπαϊκήν μουσικήν ετόνισε διάφορα άσματα τη ευρωπαϊκή σημειογραφία (colle note) εξ ων δύνανται να σώζωνται εν τη οικογενεία αυτού ή παρ’ άλλη τινί. Ο άθλος των μελοποιημάτων του Πλανητέρου είναι οι ψαλλόμενοι στίχοι εν τη Αγία και μεγάλη Πέμπτη εις την ακολουθίαν των αγίων παθών 1 [1. Επιτόπιος συνήθεια διακρατεί εν Ζακύνθω τη Αγία και μεγάλη Πέμπτη εις την ακολουθίαν των αγίων παθών προ του στ΄ ευαγγελίου προπαρασκευής γενομένης μετά λαμπάδων και θυμιατών εφ’ όσον οι ψάλται ψάλλουσι το ιγ΄. ιδ΄. και ιε΄. αντίφωνον μετά λαμπάδων να παρουσιάζη ο ιερεύς επί της ωραίας πύλης του εσταυρωμένου Χριστού και εν ω ο ψάλτης έψαλλε το πρώτον τροπάριον του ιε΄. αντιφώνου ήτοι το «Σήμερον κρεμάται» μετά φόβου και κατανύξεως να κάμνη τρεις γύρους καθ’ όλον το διάστημα της εκκλησίας και μετά τούτο να τοποθετή εν τω μέσω της εκκλησίας τον Τίμιον Σταυρόν και ευθύς ο ψάλτης το κάθισμα «εξηγόρασας ημάς» είτα το Ζ΄. ευαγγέλιον και καθ’ εξής άπασα η ακολουθία κατά τάξιν. Ο μουσικοδιδάσκαλος Πλανήτερος επινοήσας στίχους τινάς εκ των ψαλμών του Δαυΐδ, προαναγγείλαντος εκείνα ων την μνείαν κατ’ αυτάς τας ημέρας η εκκλησία ποιεί οίτινες εισίν.
Ίνα τι εφρύαξαν έθνη και λαοί
εμελέτησαν κενά;
Παρέστησαν οι βασιλείς της γης
και οι άρχοντες συνήχθησαν επί το αυτό
και τινας προσφωνήσεις εκ του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού
Θεέ μου Θεέ μου ίνα τι με εγκατέλιπες
Πάτερ εις χείρας σου παραθήσομαι το πνεύμα μου
Και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα
και ετέρους πλείστους του αυτού νοήματος ους παραλείπω, εμελοποίησεν αυτούς εις ήχον πλάγιον δ΄. εις μουσικήν κατάλληλον προς την παράστασιν εκείνης της ώρας και λίαν κατανυκτικήν. έκτοτε λοιπόν συνείθισται αφ’ ου παρουσιάσει ο ιερεύς τον Τίμιον Σταυρόν να ίσταται εν τω μέσω της ωραίας πύλης, έως ου είπη μετά μέλους ο αναγνώστης εν τω μέσω το «Σήμερον κρεμάται» και μετά τούτο αρχομένων των ψαλτών να ψάλλωσιν τους στίχους τούτους καταβαίνει οι ιερεύς βραδεί βήματι και ποιεί τους τρεις γύρους ων η αρχή πάντοτε γίνεται τω στίχω «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη και λαοί εμελέτησαν κενά;» Εκ των μαθητών Ιωάννου του Πλανητέρου σήμερον υπάρχει μόνον ο κύριος Ιωάννης Καμβανέλλης εννενηκοντούτης γέρων εκ του οποίου επληροφορήθην περί πάντων των άνω ειρημένων. Ούτος ο Καμβανέλλης εδιδάχθη υπό του Πλανητέρου τους στίχους μετά τινος Διονυσίου Έλληνος οίτινες υπερέβαινον όλους τους άλλους όταν έψαλλον τους στίχους της μεγάλης Πέμπτης και μέχρι σήμερον τούτο άδεται εν τη πατρίδι.] ους μετέγραψεν ο διδάσκαλός μου Κοθρής τη εκκλησιαστική σημειογραφία της νέας μεθόδου ως εκ των ιδίων μαθητών (όρα σημείωσιν) του Πλανητέρου ήκουεν αυτούς, απέθανε δε σχεδόν περί το 1809 έτος μ.Χ. 2 [2. Και εν άλλη σημειώσει των χειρογράφων του Π. Γριτζάνη φέρονται τα εξής «Πλανήτερος Ιωάννης, εξ ευγενούς Ζακυνθίας οικογενείας. Ούτος ων ειδήμων της Ευρωπαϊκής μουσικής εμελοποίησε μεταξύ άλλων τους λεγομένους στίχους, τους ψαλλομένους τη μεγάλη Πέμπτη το εσπέρας «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» οι μετεγράφησαν εις την νέαν ημετέραν εκκλησιαστικήν σημειογραφίαν υπό του αειμνήστου ημετέρου διδασκάλου Κοθρή. Η μουσική των στίχων τούτων είναι κατανυκτικωτάτη και λίαν αρμόζουσα τη ιερά παραστάσει.
Σημ. Ελπίδος. Κατόπιν των περιεχομένων τοις περί Πλανητέρου σημειώμασι του διακεκριμένου μουσικοδιδασκάλου και συγγραφέως της πραγματείας ταύτης, πειστικωτάτων μαρτυριών, το ζήτημα του συνθέτου της μουσικής του «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» λαμβάνει νέαν τροπήν εξ ολοκλήρου λύουσαν το ζήτημα του συνθέτου. - Η εν τω χειρογράφω απαντώσα λέξις άθλος είνε τεθειμένη αντί της λέξεως «αριστούργημα».]
Φραγκίσκος Δομενεγίνης. Εξ ευγενούς και πλουσίας οικογενείας της νήσου ημών. Εις αυτόν οφείλω μεγάλην την ευγνωμοσύνην διά την διδασκαλίαν των αρχών της ευρωπαϊκής μουσικής, ην εις εμέ προθύμως μετέδωκε. Ούτος εδιδάχθη την ευρωπαϊκήν μουσικήν εις Ιταλίαν, ετόνισε δε πολλά και διάφορα άσματα εκκλησιαστικά τε και εξωτερικά άπερ σώζονται εν τοις ανεκδότοις αυτού. Πολλάκις απεφάσισε την σύστασιν τακτικής εκκλησιαστικής μουσικής, αλλ’ εις μάτην, διότι ούτε τα κατάλληλα μέσα ευρίσκοντο, ούτε είχεν ιδέαν εκκλησιαστικής μουσικής. Και εάν τις δεν είναι εκκλησιαστικός κατά τα γράμματα και την μουσικήν είναι αδύνατον να γίνη συστατής της εκκλησιαστικής μουσικής μετά των γνώσεων μόνον της ευρωπαϊκής μουσικής. Ούτος ετόνισεν ολόκληρον την θείαν λειτουργίαν όπως χρησιμεύση εις την κατά το 1839 χειροτονίαν του Αρχιερέως Νικολάου Κοκκίνη, εσχημάτισε δε επί τούτου ένα χορόν εκ των της εποχής ψαλτών και προγυμνάζων αυτούς προ τινων μηνών μετά κόπου και μόχθου και κυβερνών και αυτός ούτος τον χορόν επ’ εκκλησίας ηδυνήθη μετρίως να ευδοκιμήση ένεκα της ανικανότητος των ατόμων 1. [1: Σημείωση Π.Κ. Η υποσημείωση αυτή έχει κοπεί στη φωτοτυπία.] Εικάζω ότι ενδέχεται να υπάρχωσιν εις τας χείρας του κυρίου Δομενεγίνη ποιήματα και του Κομούτου και του Πλανήτερου και του παπά-Τζώρτζη, εκκλησιαστικά].
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1683/6 Ιαν. 1908:
Ίνα τι εφρύαξαν έθνη και λαοί
εμελέτησαν κενά;
Παρέστησαν οι βασιλείς της γης
και οι άρχοντες συνήχθησαν επί το αυτό
και τινας προσφωνήσεις εκ του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού
Θεέ μου Θεέ μου ίνα τι με εγκατέλιπες
Πάτερ εις χείρας σου παραθήσομαι το πνεύμα μου
Και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα
και ετέρους πλείστους του αυτού νοήματος ους παραλείπω, εμελοποίησεν αυτούς εις ήχον πλάγιον δ΄. εις μουσικήν κατάλληλον προς την παράστασιν εκείνης της ώρας και λίαν κατανυκτικήν. έκτοτε λοιπόν συνείθισται αφ’ ου παρουσιάσει ο ιερεύς τον Τίμιον Σταυρόν να ίσταται εν τω μέσω της ωραίας πύλης, έως ου είπη μετά μέλους ο αναγνώστης εν τω μέσω το «Σήμερον κρεμάται» και μετά τούτο αρχομένων των ψαλτών να ψάλλωσιν τους στίχους τούτους καταβαίνει οι ιερεύς βραδεί βήματι και ποιεί τους τρεις γύρους ων η αρχή πάντοτε γίνεται τω στίχω «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη και λαοί εμελέτησαν κενά;» Εκ των μαθητών Ιωάννου του Πλανητέρου σήμερον υπάρχει μόνον ο κύριος Ιωάννης Καμβανέλλης εννενηκοντούτης γέρων εκ του οποίου επληροφορήθην περί πάντων των άνω ειρημένων. Ούτος ο Καμβανέλλης εδιδάχθη υπό του Πλανητέρου τους στίχους μετά τινος Διονυσίου Έλληνος οίτινες υπερέβαινον όλους τους άλλους όταν έψαλλον τους στίχους της μεγάλης Πέμπτης και μέχρι σήμερον τούτο άδεται εν τη πατρίδι.] ους μετέγραψεν ο διδάσκαλός μου Κοθρής τη εκκλησιαστική σημειογραφία της νέας μεθόδου ως εκ των ιδίων μαθητών (όρα σημείωσιν) του Πλανητέρου ήκουεν αυτούς, απέθανε δε σχεδόν περί το 1809 έτος μ.Χ. 2 [2. Και εν άλλη σημειώσει των χειρογράφων του Π. Γριτζάνη φέρονται τα εξής «Πλανήτερος Ιωάννης, εξ ευγενούς Ζακυνθίας οικογενείας. Ούτος ων ειδήμων της Ευρωπαϊκής μουσικής εμελοποίησε μεταξύ άλλων τους λεγομένους στίχους, τους ψαλλομένους τη μεγάλη Πέμπτη το εσπέρας «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» οι μετεγράφησαν εις την νέαν ημετέραν εκκλησιαστικήν σημειογραφίαν υπό του αειμνήστου ημετέρου διδασκάλου Κοθρή. Η μουσική των στίχων τούτων είναι κατανυκτικωτάτη και λίαν αρμόζουσα τη ιερά παραστάσει.
Σημ. Ελπίδος. Κατόπιν των περιεχομένων τοις περί Πλανητέρου σημειώμασι του διακεκριμένου μουσικοδιδασκάλου και συγγραφέως της πραγματείας ταύτης, πειστικωτάτων μαρτυριών, το ζήτημα του συνθέτου της μουσικής του «Ίνα τι εφρύαξαν έθνη» λαμβάνει νέαν τροπήν εξ ολοκλήρου λύουσαν το ζήτημα του συνθέτου. - Η εν τω χειρογράφω απαντώσα λέξις άθλος είνε τεθειμένη αντί της λέξεως «αριστούργημα».]
Φραγκίσκος Δομενεγίνης. Εξ ευγενούς και πλουσίας οικογενείας της νήσου ημών. Εις αυτόν οφείλω μεγάλην την ευγνωμοσύνην διά την διδασκαλίαν των αρχών της ευρωπαϊκής μουσικής, ην εις εμέ προθύμως μετέδωκε. Ούτος εδιδάχθη την ευρωπαϊκήν μουσικήν εις Ιταλίαν, ετόνισε δε πολλά και διάφορα άσματα εκκλησιαστικά τε και εξωτερικά άπερ σώζονται εν τοις ανεκδότοις αυτού. Πολλάκις απεφάσισε την σύστασιν τακτικής εκκλησιαστικής μουσικής, αλλ’ εις μάτην, διότι ούτε τα κατάλληλα μέσα ευρίσκοντο, ούτε είχεν ιδέαν εκκλησιαστικής μουσικής. Και εάν τις δεν είναι εκκλησιαστικός κατά τα γράμματα και την μουσικήν είναι αδύνατον να γίνη συστατής της εκκλησιαστικής μουσικής μετά των γνώσεων μόνον της ευρωπαϊκής μουσικής. Ούτος ετόνισεν ολόκληρον την θείαν λειτουργίαν όπως χρησιμεύση εις την κατά το 1839 χειροτονίαν του Αρχιερέως Νικολάου Κοκκίνη, εσχημάτισε δε επί τούτου ένα χορόν εκ των της εποχής ψαλτών και προγυμνάζων αυτούς προ τινων μηνών μετά κόπου και μόχθου και κυβερνών και αυτός ούτος τον χορόν επ’ εκκλησίας ηδυνήθη μετρίως να ευδοκιμήση ένεκα της ανικανότητος των ατόμων 1. [1: Σημείωση Π.Κ. Η υποσημείωση αυτή έχει κοπεί στη φωτοτυπία.] Εικάζω ότι ενδέχεται να υπάρχωσιν εις τας χείρας του κυρίου Δομενεγίνη ποιήματα και του Κομούτου και του Πλανήτερου και του παπά-Τζώρτζη, εκκλησιαστικά].
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1683/6 Ιαν. 1908:
Δεν δύναμαι να παραλείψω και το όνομα του αιδεσιμωτάτου ιερέως Ευσταθίου Θεριανού νυν εφημερίου του Αγίου Νικολάου εν Τεργέστη. Ούτος ων εν Ζακύνθω αρχιδιάκονος και πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως μεγάλως εκοπίασεν εις την σπουδήν της Εκκλησιαστικής μουσικής κατά την νέαν μέθοδον εις ην και υπερείχεν πάντων των ιεροψαλτών της νήσου, εκ προτροπής δε των εκκλησιαζομένων εις την Μητρόπολιν ηναγκάσθη να σπουδάση και την Ευρωπαϊκήν μουσικήν, εξ ης καταγινόμενος εν πλήρει ζήλω καίτοι εν ανδρική ηλικία, έλαβεν ικανάς ιδέας και ήθελεν ευδοκιμήσει σημαντικά εις αυτήν εάν δεν εμπόδιζε τούτον πρώτον η ηλικία αυτού και δεύτερον η αποδήμησις εκ της πατρίδος, μεταβάντος ως ιεροδιακόνου της εν Τεργέστη εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Αλλ’ όμως εν τω διαστήματι της εν τη πατρίδι αυτού διαμονής, αδιαλείπτως κατεγίνετο προς βελτίωσιν της Κρητικής μουσικής και πολλά άσματα εποίησεν άτινα σώζονται εις χείρας αυτού. Ετύπωσε δε και σκέψεις τινάς περί της Εκκλησιαστικής μουσικής (Πανδώρα Τόμος Ζ΄, φυλλάδιον 162 Δεκεμβρίου 15).
Εις τους μουσικοδιδασκάλους όσοι εγνώριζον Ευρωπαϊκήν μουσικήν οφείλει η Κρητική μουσική σχεδόν την ύπαρξιν διότι κατ’ εποχάς εκοσμείτο μετά τινων εντέχνων αρμονιών και επομένως εγυμνάζετο η ακοή των ψαλτών επί το κρείττον, ώστε η Ανατολική μουσική δεν ίσχυε, (καίτοι εδιδάσκετο εις τους Ζακυνθίους) να αφαιρέση και να μεταβάλη την Ευρωπαϊκήν προφοράν της Κρητικής μουσικής εις την Ασιανήν προφοράν αυτής. αλλ’ ούτε πάλιν της Ευρωπαϊκής οι μουσικοδιδάσκαλοι ηδυνήθησαν να μεταλλάξωσι και να παραμορφώσωσι την Κρητικήν εκκλησιαστικήν μουσικήν, όλως εις την Ευρωπαϊκήν διότι κατ’ ευτυχίαν τόσον οι αρχαίοι εκκλησιαστικοί μουσικοδιδάσκαλοι οίοι ο Στουπάθης, ο Κακνακάς, ο Φωκάς, ο Κακλιός, ο Μανταλάς, ο παπάς Ρωμανός (Τσετσές) όσον και ο της νέας μεθόδου Κοθρής ήσαν ολιγομαθείς κατά τα γράμματα, συνωδά την εποχή και άμοιροι πάντως γνώσεων Ευρωπαϊκής μουσικής, και τούτο συνέτεινεν ώστε η Κρητική μουσική να διδάσκεται παρ’ αυτών και να γράφεται άνευ κόσμων και καλλοπισμών εκ της Ευρωπαϊκής μουσικής πηγαζόντων.
Καμβανέλης Ιωάννης Αναγνώστης ρασοφόρος εν νεανική ηλικία κατά τας αρχάς της φθινούσης εκατονταετηρίδος διέπρεπεν ως καλλίφωνος μουσικός. Ούτος μετά του Έλληνα έψαλλεν απαραμίλλως τους στίχους της Μ. Πέμπτης. Βραδύτερον όμως εκβαλών τα ράσα ησχολήθη ως κοσμικός εις άλλο επάγγελμα. Τη εκλογή του Ιωάννου Καμβανέλη κυβερνήτου όντος (ίσως επιτρόπου) μετά του Ιωάννου Λεκατσά και Διονυσίου Καραμαλίκη προσελήφθην ψάλτης του ναού του Αγίου Διονυσίου τω 1856 Νοεμβρίου 23.
Πίσκοπος Κύριλλος μοναχός Στροφιαδιώτης πρωτοψάλτης του εν Ζακύνθω αγίου Διονυσίου. Ο Κύριλλος υπήρξεν εις των καλλιτέρων ψαλτών διακρινόμενος επί καλλιφωνία και τέχνη. Έψαλλεν ως όλοι οι Ζακύνθιοι και τας δύο μουσικάς Κρητικήν τε και Κ/πολιτικήν, ιδίως όμως την δευτέραν διότι ως μοναστηρίου όντος του Αγίου Διονυσίου και χάριν των ξένων ψάλλουσι σχεδόν πάντοτε την μουσικήν της Κ/πόλεως. Ο Κύριλλος ως εκ της καθημερινής χρήσεως εις τα Κων/πολιτικά κατείχε το ύφος της μουσικής ταύτης πλείον των άλλων ψαλτών. Ο Κύριλλος ήτο οπωσούν μουσικοδιδάσκαλος διότι πολλούς νέους εδίδασκε προθύμως είτε πρακτικώς είτε θεωρητικώς. Όθεν υπήρξε κατ’ εκείνην την εποχήν χρήσιμος κατά το ενόν.
Καισάριος ιερομόναχος Στροφαδιώτης δεξιός ψάλτης του Αγίου Διονυσίου, εμαθήτευσε κυρίως εις τον τότε Αρχιδιάκονον Ευστάθειον Θεριανόν. Είχε βαρύτονον φωνήν θαυμασίαν. Επί δεκαετίαν συνεψάλλομεν εις τον Άγιον Διονύσιον από του 1856 μέχρι του 1866 ότε εγώ μεν απήλθον εις Νεάπολιν της Ιταλίας, εκείνος δε μετά τινα έτη προσβληθείς υπό δεινοτάτης νόσου απεβίωσεν.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1684/13 Ιαν. 1908:
Διάσημοι Μουσικοδιδάσκαλοι.
Ρουσάνος Παχώμιος
Ο Ρουσάνος εξελθών της εαυτού πατρίδος περιηγήθη παντοδαπάς πόλεις, μοναστήρια, αγίους τόπους και πατριαρχεία, ώστε εμορφώθη διά παντοίων πρακτικών γνώσεων. Λίαν φιλόπονος ων συνέγραψε πολλάς πραγματείας και πονήματα εκκλησιαστικά περισπούδαστα. Εν τοις έργοις αυτού υπάρχει και ερμηνεία σύντομος εις την καθ’ ημάς μουσικήν. Την πραγματείαν ταύτην γνωστήν μεν αλλ’ ανέκδοτον εισέτι ούσαν, αποκειμένην δε εν τη εν Βενετία Μαρκιανή βιβλιοθήκη εντός εκ φύλλων 282 ογκώδους χειρογράφου βιβλίου περιέχοντος μικτήν ύλην διαφόρων πραγματειών του Παχομίου Ρουσάνου, αντιγράψαντες εκείθεν κατά το 1893 ότε διετρίψαμεν επί τινα καιρόν εις Βενετίαν και αλλαχού της εσπερίας προς ανεύρεσιν και μελέτην χειρογράφων της Βυζαντινής μουσικής, καταχωρίζομεν αυτήν ενταύθα, θεωρούντες την θέσιν οικείαν μάλιστα τω υποκειμένω καίτοι προγενεστέρως εδημοσιεύσαμεν και εν παρόδω αυτήν εν τη Ημέρα 24/5 Αυγούστου 1894.
Ρουμανός Γεώργιος Ιερεύς (κοινώς παπάς Τσετσές) Ζακύνθιος. Ούτος εχρημάτισε πρωτοψάλτης της μητροπόλεως Ζακύνθου περί τα τέλη του βίου αυτού. Αποθανόντος του πρώτου μητροπολίτου Ζακύνθου Γαβριήλ Γαρζώνη ανηγορεύθη αρχιερατικός επίτροπος της χηρευσάσης μητροπόλεως εν η θέσει απέθανε υπερεννηκοντούτης ων. Ο παπά Τσετσές εδίδασκε το παλαιόν σύστημα της Κρητικής μουσικής ου υπήρξε και ο τελευταίος διδάσκαλος, διότι εις τας ημέρας αυτού εισήχθη εις Ζάκυνθον υπό ξένων διδασκάλων, ως είπωμεν, το νέον της Κων/πολιτικής σύστημα, ο παπάς Τσετσές εφημίζετο ως έξοχος μουσικοδιδάσκαλος. Πιθανώς συν τω χρόνω να ανακαλυφθώσιν οικεία μουσικά έργα ή αντίγραφα υπ’ αυτού. Δυστυχώς δεν επιτρέπουσιν αι περιστάσεις να ανιχνεύσωμεν, αλλά πιστεύομεν ότι υπάρχουσιν βιβλία παλαιά εν οις και μουσικά του παπά Τσετσέ.
Ρουμελιώτης Γεώργιος ιερεύς εις των αρίστων ψαλτών της Ζακύνθου. Ούτος διέπρεπεν επί καλλιφωνία και τέχνη. Εσπούδασεν ου μόνος τας δύο ειθισμένας παρά τοις Ζακυνθίοις ψάλταις μουσικάς Κρητικήν τε και Κωνσταντινουπολιτικήν αλλά και την Ευρωπαϊκήν. Μεγάλως ωφελήθη κατά την μουσικήν υπό του αειμνήστου Ευσταθίου Θερειανού μουσικοδιδασκάλου τότε εν Ζακύνθω μεθ’ ου μάλιστα συνέψαλλεν ως δεύτερος ψάλτης εν τω ναώ της Μητροπόλεως Ζακύνθου. Μετά τινα έτη προσεκλήθη ως πρωτοψάλτης του εν Βενετία ελληνικού ναού του Αγίου Γεωργίου. Είτα χειροτονηθείς ιερεύς εφημέρευεν της εν Γερμανία Βάδεμπατ ελληνικής εκκλησίας και επί τέλους απεκατεστάθη διά παντός εφημέριος εν Κερκύρα. Ο Ρουμελιώτης κοινώς λεγόμενος παπά Τζώρτζης ως ψάλτης ήτο εν Ζακύνθω διακεκριμένος.
Τριζάμπελος Ιωάννης. Ιερεύς Ζακύνθιος γεννηθείς περί τας αρχάς της φθινούσης ιθ΄ εκατονταετηρίδος. Τω όντι αγγελόφωνος ήτο ο Τριζάμπελος. Εκ των πρώτων των σπουδασάντων το νέον σύστημα της Κ/πολιτικής μουσικής ήτο και ο Τριζάμπελος, ό εδιδάχθη παρά του Γιαννάκη του νέου και άλλων ξένων διδασκάλων. Προώδευσε θαυμασίως εις την νέαν εκ Κωνσταντινουπόλεως μουσικήν ώστε έμαθε και Τουρκικούς Πεστέδες ους τραγουδών διά της γλυκείας φωνής του κατεγοήτευεν όλον τον κόσμον και μάλιστα τους τότε προσφυγόντας ένεκα της επαναστάσεως ξένους ομογενείς. Έψαλλεν άριστα και την εγχώριον Κρητικήν μουσικήν αλλά μάλλον πρακτικώς, διότι θεωρητικός ως εδιδάσκετο τότε η Κρητική μουσική παρά του παπά-Τσετσέ κατά το παλαιόν σύστημα, ήτο εν μεγίστη παρακμή, ουχ ήττον εδιδάχθη και παρά του παπά-Τσετσέ ό,τι ήτο δυνατόν θεωρητικώς να μάθη. Δυστυχώς όμως νεώτατος σχεδόν έτι ων απεβίωσε περί τω 1845.
Τριζάμπελος Καμβιώτης Νικόλαος. Ιερεύς Ζακύνθιος. Ούτος εν νεανική ηλικία ήτο δόκιμος κληρικός Στροφαδιώτης, σπουδάζων γράμματα και μουσικήν. Καλλίφωνος ων προήχθη ως ψάλτης. Μετ’ αυτού εψάλλομεν και ημείς εν τω εν Ζακύνθω Αγίω Διονυσίω επί διετίαν (1856-1858) 1. [1: Υπό του μακαρίτου γέροντος Ιωάννου Καμβανέλη κυβερνήτου όντος της μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου, του Διονυσίου Καραμαλίκη και Ιωάννου Λεκατσά εξελέγη τη εγκρίσει αυτού ψάλτης του Αγίου Διονυσίου τω 1858 δεκαενεναετής νέος ων τη ηλικία.] Έκτοτε νυμφευθείς εχειροτονήθη ιερεύς ευδοκίμως ασκήσας τα ιερατικά αυτού καθήκοντα.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1685/20 Ιαν. 1908:
Βλαστός Κωνσταντίνος
Ιερεύς Ζακύνθιος. Τούτου έχομεν εν τη κατοχή ημών μουσικόν βιβλιάριον εν ω σεσημείωται υπ’ αυτού του ιδίου «Εκ των του Κωνσταντίνου ιερέως Βλαστού». (1763). Εισί δε αι ώραι των Χριστουγέννων, των Θεοφανείων και της μεγάλης Παρασκευής. Αξιοπερίεργον είναι ότι δεν είναι ύφους Κρητικού, αλλά Πολίτικου. υπό Μανουήλ Χρυσάνθου του νέου (1600). Εκ τούτο εξάγεται ότι και η Κωνσταντινουπολιτική μουσική ήτο εξ εκείνου του χρόνου και ιδίως από της πρώτης της Ελλάδος επαναστάσεως (1769), ως είδομεν, εν χρήσει εν Ζακύνθω και επομένως οι μουσικοί ήσαν υποχρεωμένοι έκτοτε να γράφωσι και να σπουδάζωσι και τας δύο μουσικάς την τε εγχώριον Κρητικήν και την Κωνσταντινουπολιτικήν, αίτινες δεν αφίσταντο τότε τόσω πολύ έσω υστερώτερον παρεισαχθέντων εν εκατέρω διαφόρων ξένων θέσεων και τονισμάτων.Πετρόχειλος Γεώργιος Ιερεύς, Εφημέριος εις τον ναόν των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων. Ειδήμων ων τε Εκκλησιαστικής και Ευρωπαϊκής μουσικής μετά του κλειδοκυμβάλου, εμελοποίησε διάφορα άσματα μεταξύ των οποίων υπάρχουσι δύο «Απόστολοι εκ περάτων» το μεν εις ήχον α΄ το δε εις ήχον πλ. του δ΄. Το εις ήχον πλάγιον του δ΄ είναι αριστούργημα ψαλλόμενον δίχορον εις τας πανηγυρικάς παρακλήσεις της Θεοτόκου κατά τον μήνα Αύγουστον λεγόμενον μέχρι σήμερον «το Απόστολοι εκ περάτων του παπά Τζώρτζη». Εικάζομεν ότι απεβίωσε περί το 1820 άλλως εν τοις βιβλίοις του ναού των αγίων Τεσσαράκοντα υπάρχει η τοιαύτη χρονολογία σεσημειωμένη.
Στουπάθης Νικόλαος Ιερεύς Ζακύνθιος. Αναδιφήσαντες τα αρχαία ληξιαρχικά βιβλία του Ναού της Θεοτόκου Φανερωμένης αποκείμενα εν τω χαρτοφυλακείω Ζακύνθου εύρομεν την εξής πράξιν θανής.
«1777 Ιανουαρίου 14 έθαψα τον μουσικολογιώτατον εν Ιερεύσι Νικόλαον Στουπάθην.
Κωνσταντίνος ιερεύς ο Θεριανός και εφημέριος της Θεοτόκου Φανερωμένης».
Εκ της επισήμου μαρτυρίας ταύτης μανθάνομεν την χρονολογίαν της υπάρξεως του Στουπάθη ήτις ήτο περίπου 1700-1777 και ότι ήτο διαπρεπής εκκλησιαστικός μουσικός ως ο Εφημέριος Θερειανός εν τη αποβιωτηρίω πράξις αποκαλεί αυτόν μουσικολογιώτατον. Και τούτου πιθανόν να υπάρχωσιν μουσικά έργα ή οικεία, ή κατ’ αντιγραφήν άτινα ο χρόνος μόνος θα ανακαλύψη. Όσω ημείς γινώσκομεν εν τω εξωφύλλω παλαιού τινος μηναίου όπερ ιδίοις οφθαλμοίς είδομεν του μηνός Απριλίου ανήκοντος εις τον ναόν της Θεοτόκου Φανερωμένης υπάρχει Δοξαστικόν τι μετά μουσικής παλαιάς, εις ήχον πλάγ. Δ΄, ψαλλόμενον τη 11η του αυτού μηνός εν τη μνήμη του αγίου Ιερομάρτυρος Αντίππα Επισκόπου Περγάμου ου η εορτή τελείται εν τω ειρημένω ναώ πανηγυρικώτατα. Και είναι το δοξαστικόν τούτο τόσω λόγου άξιον όσω και αι λέξεις είναι σύνθεσις του μελωδού, μη έχοντος του μηνός Απριλίου κατά την 11ην Δοξαστικά.
Τοις αρμοδίοις συνιστώμεν την διάσωσιν τουλάχιστον των λέξεων αν η μουσική δι’ άγνοιαν μένη νεκρά.
Υαλινάς ή Γιαλινάς Γεράσιμος ιερομόναχος Κρης, ήτο μουσικός και αντιγραφεύς. Εκ τινος ιδιοχείρου επιγραφής εξάγομεν την τε χρονολογίαν και τον χαρακτήρα καθ’ όλου του Υαλινά. την δε «Ετελείωσεν ο παρών Οκτώηχος διά χειρός εμού Γερασίμου ιερομονάχου Υαλινά Κρητικού, εν τω περιφραγμώ της πολυμάχου Κρήτης. Εν τη περιφήμω μονή της Αγίας Αικατερίνης των Σιναϊτών. Έγραψα αυτόν δι’ οφέλειάν μου. Να ψάλω αυτόν έως όλην μου την ζωήν. και αποθανόντος μου ει τις αυτόν κληρονομήσει, να έχη χρέος του εύχεσθαι υπέρ εμού προς κύριον υπό των πολλών μου σφαλμάτων. και όσοι ψάλλουν εδώ δέομαι προς αυτούς εύχεσθαί μοι διά τον κύριον.
α χ ν θ. (1659) εν μηνί Δεκεμβρίω Ινδικτιώνος ι β.».
Ο Υαλινάς φαίνεται ότι ειργάσθη υπέρ τις και άλλοι ως αντιγραφεύς της μουσικής διότι είδομεν πολλά μουσικά διάφορα βιβλία φέροντα την υπογραφήν αυτού ως αντιγραφέως μετά της ημερομηνίας κ.τ.λ. Εκ του ονόματος του Σιναΐτου Υαλινά λαμβάνομεν αφορμήν να σημειώσωμεν ότι εο εν Κρήτη Σιναϊτικόν μετόχιον της Αγίας Αικατερίνης κατ’ εκείνον τον καιρόν της Βενετοκρατίας ότε δεν επετρέπετο η εν Κρήτη διαμονή Αρχιεπισκόπου, κυβερνωμένης της εκεί ορθοδόξου εκκλησίας υπό πρωτοπαπάδων, το μετόχιον λεγόμενον της Αγίας Αικατερίνης διέπρεπε επί εκκλησιαστική ευπρεπεία και καλή καταστάσει, εχρησίμευε μάλιστα και εις διαφόρους εκκλησιαστικάς ανάγκας και υπηρεσίας της Κρητικής εκκλησίας. Ο κατά το 1622-1647 μ.Χ. Πατριάρχης Αλεξανδρείας Γεράσιμος Κρης ανέθετο τω Ιερομονάχω κυρ. Μητροφάνει Σιναΐτη την καθιέρωσιν εν Κρήτη ναών ως αν μη τα εκείθε πανσεβάσμια του Θεού τεμένη ακαθιέρωτα μένωσι, επεί η των Κρητών περιφανής νήσος ορθοδόξου Ιεράρχου τόγε νυν έχον απορεί κρίμασιν οις είδε Κύριος». Πλείστα τοιαύτα παραδείγματα εκκλησιαστικών υπηρεσιών εις την Κρητικήν εκκλησίαν υπό των Σιναϊτών φέρει η ιστορία. Αφθονεί η Μονή του Σινά σήμερον πλείστων βιβλίων εκ Κρήτης μετακομισθέντων εν οις και καθ’ εαυτό Κρητικής μουσικής.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1686/27 Ιαν. 1908:
ΕΛΠΙΣ 1686/27 Ιαν. 1908:
Κεφαλληνός Νικόλαος Ιερεύς. Εγεννήθη εν Ζακύνθω περί τας αρχάς της νυν φθινούσις ΙΘ΄ εκατονταετηρίδος. Καλλίφωνος ων εσπούδασε τα αναγκαιότερα μαθήματα της τε Κ/πολιτικής και Κρητικής μουσικής. Μετά των συγγενών αυτού Τριζάμπελου και Θερειανού εποιήσατο τριβήν μεγάλην περί τα Εκκλησιαστικά και ιδίως περί την μουσικήν. Μετερχόμενος το ιερατικόν επάγγελμα συγχρόνως είχε και θέσιν ψάλτου νεώτερος τη ηλικία ων εις τας κεντρικωτέρας εκκλησίας της Ζακύνθου. Συν τω χρόνω δε διέπρεψεν εν εκκλησιαστικοίς αξιώμασι διατελέσας και εφημέριος του Μητροπολιτικού Ναού. Τω 1867 εκλεχθείς υπό της εν Αλεξανδρεία ελληνικής κοινότητος προεστώς του αυτόθι ναού του Ευαγγελισμού, ήσκησε λίαν ευδοκίμως επί πεντακαίδεκα έτη την πνευματικήν ταύτην λειτουργίαν, προχειρισθείς υπό του Πατριάρχου Σωφρονίου μέγας Οικονόμος της πατριαρχικής Εκκλησίας Αλεξανδρείας. Απεβίωσε τον Ιούνιον 1896 πλήρης ημερών.
Λάτας Διονύσιος, ο παλαιός. Είμεθα κάτοχοι δύο της Κρητικής μουσικής βιβλιαρίων, επί του μεν των οποίων υπάρχει η εξής σημείωσις «1796 Αυγούστου 13, ετούτι η φυλάδα υπάρχη εμού «Διονυσίου Λάτα». Επί του δε υπάρχει «Διονύσιος Λάτας ψάλτης». Τα βιβλιάρια ταύτα γεγραμμένα περί το 1720 περιέχουσι μικτήν μουσικήν όλην, (ίδε εκτενή έκθεσιν τούτων εν ρελίδι=του παρόντος πονήματος).
Κουρτεζάς Αντώνιος. Ιερεύς. Εν ενί των δύο μουσικώς βιβλίων, κάτωθι αμέσως Λάτα του παλαιού υπάρχει η υπογραφή ως εξής. »Υπάρχει η παρούσα εορτή της Θεοτόκου εμού Αντωνίου ιερέως του Κουρτεζή. Όθεν συμπεραίνομεν ότι ο ιερεύς Κουρτεζής ήτο και μουσικός. Πιθανόν συν τω χρόνω ευρεθώσι και έτερα.
Λογοθέτης Αναγνώστης. Εν τω αυτώ μουσικώ βιβλίω του άνωθι Λάτα του παλαιού ακολουθεί μετά τον Κουρτεζά η εξής επιγραφή «και το παρόν υπάρχει εμού αναγνώστου Λογοθέτου την αγόρασα εις τα 1773 Οκτωμβρίου 4». Ώστε και ο Λογοθέτης ήτο μουσικός ως φαίνεται εκ των ημερομηνιών, πρώτος ο Κουρτεζάς δεύτερος ο Λογοθέτης και τρίτος ο Λάτας ο παλαιός ηγόρασαν διαδοχικώς τα μουσικά βιβλία.
Βισβάρδης Ιωάννης. Ιερεύς Ζακύνθιος. Ήτο μουσικός καλόφωνος. Εχρημάτισε τω 1820 εφημέριος του Αγίου Γεωργίου εν Βενετία. Διεκρίθη δ’ εκεί ως γλυκόφωνος και άριστος τελετουργός θαυμαζόμενος και υπ’ αυτών των Βενετών. Λέγεται μάλιστα ότι εμελώδησε και τινα ειρμονικά της εκκλησίας άσματα, άτινα πιθανόν να σώζονται εις την βιβλιοθήκην του γραφείου της εν Βενετία Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Ρουσελάτος Χαραλάμπης ιερεύς Ζακύνθιος Εντριβέστατος περί τα εκκλησιαστικά. Απελθόντος του Ευσταθείου Θεριανού εις Τεργέστην, ο δευτερεύων Διάκονος Χαραλάμπης Ρουσελάτος ανηγορεύθη Αρχιδιάκονος και πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως υπό του τότε Μητροπολίτου Ζακύνθου Κοκκίνη. Είτα αποθανόντος του αρχιερατικού γραμματέως Στυλιανού Χαλκοματά μεγάλου Οικονόμου, διωρίσθη ο αρχιδιάκονος Ρουσελάτος αρχιερατικός γραμματεύς χειροτονηθείς ένεκα τούτου και ιερεύς. Έκτοτε βαθμιαίως προήχθη εις διάφορα εκκλησιαστικά οφφίκια μέχρι των ανωτάτων του Πρωτοσυγγέλου και Μεγάλου Οικονόμου. Την Ιεροπρεπή συμπεριφοράν, σεμνότητα και ευπρέπειαν του ιερέως Ρουσελάτου πάντοτε ανεγνώρισαν ότε κλήρος και κοσμικοί. Μέχρι του θανάτου αυτού συμβάντος τω 1893 κατείχε διαπρεπείς εκκλησιαστικάς θέσεις. Ηυδοκίμησε κυρίως ο Ρουσελάτος ως εκκλησιαστικός μουσικός, μιμηθείς τον τρόπον του ψάλλειν του διδασκάλου αυτού Ευσταθείου του Θερειανού εις ον ώφειλε την εκπαίδευσιν αυτού. Ήσκει το του ψάλτου επάγγελμα κατά τε θεωρίαν και πράξιν λίαν ευδοκίμως.
(Ακολουθεί)
Λάτας Διονύσιος, ο παλαιός. Είμεθα κάτοχοι δύο της Κρητικής μουσικής βιβλιαρίων, επί του μεν των οποίων υπάρχει η εξής σημείωσις «1796 Αυγούστου 13, ετούτι η φυλάδα υπάρχη εμού «Διονυσίου Λάτα». Επί του δε υπάρχει «Διονύσιος Λάτας ψάλτης». Τα βιβλιάρια ταύτα γεγραμμένα περί το 1720 περιέχουσι μικτήν μουσικήν όλην, (ίδε εκτενή έκθεσιν τούτων εν ρελίδι=του παρόντος πονήματος).
Κουρτεζάς Αντώνιος. Ιερεύς. Εν ενί των δύο μουσικώς βιβλίων, κάτωθι αμέσως Λάτα του παλαιού υπάρχει η υπογραφή ως εξής. »Υπάρχει η παρούσα εορτή της Θεοτόκου εμού Αντωνίου ιερέως του Κουρτεζή. Όθεν συμπεραίνομεν ότι ο ιερεύς Κουρτεζής ήτο και μουσικός. Πιθανόν συν τω χρόνω ευρεθώσι και έτερα.
Λογοθέτης Αναγνώστης. Εν τω αυτώ μουσικώ βιβλίω του άνωθι Λάτα του παλαιού ακολουθεί μετά τον Κουρτεζά η εξής επιγραφή «και το παρόν υπάρχει εμού αναγνώστου Λογοθέτου την αγόρασα εις τα 1773 Οκτωμβρίου 4». Ώστε και ο Λογοθέτης ήτο μουσικός ως φαίνεται εκ των ημερομηνιών, πρώτος ο Κουρτεζάς δεύτερος ο Λογοθέτης και τρίτος ο Λάτας ο παλαιός ηγόρασαν διαδοχικώς τα μουσικά βιβλία.
Βισβάρδης Ιωάννης. Ιερεύς Ζακύνθιος. Ήτο μουσικός καλόφωνος. Εχρημάτισε τω 1820 εφημέριος του Αγίου Γεωργίου εν Βενετία. Διεκρίθη δ’ εκεί ως γλυκόφωνος και άριστος τελετουργός θαυμαζόμενος και υπ’ αυτών των Βενετών. Λέγεται μάλιστα ότι εμελώδησε και τινα ειρμονικά της εκκλησίας άσματα, άτινα πιθανόν να σώζονται εις την βιβλιοθήκην του γραφείου της εν Βενετία Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Ρουσελάτος Χαραλάμπης ιερεύς Ζακύνθιος Εντριβέστατος περί τα εκκλησιαστικά. Απελθόντος του Ευσταθείου Θεριανού εις Τεργέστην, ο δευτερεύων Διάκονος Χαραλάμπης Ρουσελάτος ανηγορεύθη Αρχιδιάκονος και πρωτοψάλτης της Μητροπόλεως υπό του τότε Μητροπολίτου Ζακύνθου Κοκκίνη. Είτα αποθανόντος του αρχιερατικού γραμματέως Στυλιανού Χαλκοματά μεγάλου Οικονόμου, διωρίσθη ο αρχιδιάκονος Ρουσελάτος αρχιερατικός γραμματεύς χειροτονηθείς ένεκα τούτου και ιερεύς. Έκτοτε βαθμιαίως προήχθη εις διάφορα εκκλησιαστικά οφφίκια μέχρι των ανωτάτων του Πρωτοσυγγέλου και Μεγάλου Οικονόμου. Την Ιεροπρεπή συμπεριφοράν, σεμνότητα και ευπρέπειαν του ιερέως Ρουσελάτου πάντοτε ανεγνώρισαν ότε κλήρος και κοσμικοί. Μέχρι του θανάτου αυτού συμβάντος τω 1893 κατείχε διαπρεπείς εκκλησιαστικάς θέσεις. Ηυδοκίμησε κυρίως ο Ρουσελάτος ως εκκλησιαστικός μουσικός, μιμηθείς τον τρόπον του ψάλλειν του διδασκάλου αυτού Ευσταθείου του Θερειανού εις ον ώφειλε την εκπαίδευσιν αυτού. Ήσκει το του ψάλτου επάγγελμα κατά τε θεωρίαν και πράξιν λίαν ευδοκίμως.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1687/3 Φεβρ. 1908:
Μπαφόπουλος Αναγνώστης ρασοφόρος Ζακύνθιος, εις των δέκα μουσικών των απαρτιζόντων τους δύο χορούς τους αναφερομένους εις την περί το 1785 σάτυραν του Κουτούζη 1. [1: Η Σάτυρα αύτη φέρεται κατωτέρω] Νέος λίαν καλλίφωνος. Απεβίωσε νεώτατος. Εκ της γνωστής ημών οι οικογενείας Μπάφη εν Ζακύνθω συγγενούς του αναγνώστου ζητήσαντες περί τούτου πληροφορίας εμάθομεν ότι απελθών μετά φίλων χάριν διασκεδάσεως εις το βουνόν του Σκοπού και διών ύδωρ έτι ζεστός προσεβλήθη τόσον, ώστε απέθανεν εν ηλικία είκοσι ετών.
Πυλαρινός Αντώνιος ιερεύς λεγόμενος Νινιρίδης Ζακύνθιος γεννηθείς προ των μέσων της νυν φθινούσης εκατονταετηρίδος. Είχεν εκ παιδικής ηλικίας εκκλησιαστικήν ανατροφήν. Ήτο νέος ως ενθυμούμεθα ηθικώτατος και φιλομαθέστατος. Ιδίως επεδόθη εις την σπουδήν της εκκλησιαστικής μουσικής εις ην προώδευσεν είπερ τις και άλλος. Ως είθισται υπέρ τοις καλοίς ψάλταις της Ζακύνθου ψάλλει ευδοκίμως και τας δύο μουσικάς Κρητικήν τε και Κων/πολιτικήν. Έφθασεν ο ιερεύς Πυλαρινός διά του χρόνου και της καθημερινής εν τη μουσική τριβής εις επίζηλον θέσιν μουσικοδιδασκάλου φιλοτίμως και φιλοπόνως εργαζόμενος, επί τοσούτον ώστε και αγγελίαν εξέδωκεν τη 9 Ιουλίου 1888 προς εκτύπωσιν το πρώτον της Κρητικής μουσικής ίνα ευχερέστερον γένηται η διδασκαλία διά τετυπωμένων μουσικών βιβλίων. Ο μουσικοδιδάσκαλος Πυλαρινός εκ των πρώτων προσεκλήθη υπό του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Λάτα εν τη υπ’ αυτού ιδρυθείση μουσική Σχολή ίνα διδάσκη ιδία την Κρητικήν μουσικήν.
Πυλαρινός Αντώνιος ιερεύς λεγόμενος Νινιρίδης Ζακύνθιος γεννηθείς προ των μέσων της νυν φθινούσης εκατονταετηρίδος. Είχεν εκ παιδικής ηλικίας εκκλησιαστικήν ανατροφήν. Ήτο νέος ως ενθυμούμεθα ηθικώτατος και φιλομαθέστατος. Ιδίως επεδόθη εις την σπουδήν της εκκλησιαστικής μουσικής εις ην προώδευσεν είπερ τις και άλλος. Ως είθισται υπέρ τοις καλοίς ψάλταις της Ζακύνθου ψάλλει ευδοκίμως και τας δύο μουσικάς Κρητικήν τε και Κων/πολιτικήν. Έφθασεν ο ιερεύς Πυλαρινός διά του χρόνου και της καθημερινής εν τη μουσική τριβής εις επίζηλον θέσιν μουσικοδιδασκάλου φιλοτίμως και φιλοπόνως εργαζόμενος, επί τοσούτον ώστε και αγγελίαν εξέδωκεν τη 9 Ιουλίου 1888 προς εκτύπωσιν το πρώτον της Κρητικής μουσικής ίνα ευχερέστερον γένηται η διδασκαλία διά τετυπωμένων μουσικών βιβλίων. Ο μουσικοδιδάσκαλος Πυλαρινός εκ των πρώτων προσεκλήθη υπό του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Λάτα εν τη υπ’ αυτού ιδρυθείση μουσική Σχολή ίνα διδάσκη ιδία την Κρητικήν μουσικήν.
Σάτυρα
ποίημα Κουτούζη
ήχος δ΄ «ως γενναίον εν μάρτυσιν.»
ποίημα Κουτούζη
ήχος δ΄ «ως γενναίον εν μάρτυσιν.»
Μαλαπέτσας 1 [1: Ο Μαλαπέτσας ήτο απλούς βοηθός των ψαλτών έχων καλήν φωνήν.] ο δόλιος 2 [2: Δόλιον ονομάζει ως προς τον φίλον του Καλύβαν.] και Φωκάς 3 ο φαρτσόφωνος 4 [3 και 4: Ο Φωκάς ήτο αναγνώστης όστις μετήρχετο και τον διδάσκαλον είχε μεγάλην φωνήν, αλλά φαλτσόφωνος δηλαδή κακώς τονισμένην και διά τούτο ο Κουτούζης κατηγορεί αυτόν διά να παύση του έργου.] Μανταλάς ο τέλειος μουσικώτατος 5 [5: Ο Κουτούζης υπερτιμά τον Μανταλάν πάντων των άλλων.] και Αναγνώστης Μπαφόπουλος 6 [6: Μπαφόπουλος ο Αναγνώστης ωνομάζετο Άγγελος, αλλά Κουκουζέλης, ήτο αγγελόφωνος.] Μαρής ο Μουζάκιος 7 [7: Μαρής ιερεύς ο Μουζάκης και Μαντινιός άριστος μουσικός της εποχής του κατά θεωρίαν και πράξιν έχων και φωνήν ωραιοτάτην. Ο ποιητής ομοιάζει τούτον διά του «χοροστάτης» και αυτός τω Μανταλά διότι αυτοί οι δύο ήσαν οι κυρίως χοροστάται και διευθυνταί της αρμονικής χορείας.] χοροστάτης και αυτός Γιακουμάκης ο Γάσπαρος 8 [8: Γιακουμάκης ο Γάσπαρης δεν ήτο ψάλτης αλλά συμβοηθός έχων καλήν φωνήν και οξυκοΐαν εξετέλει εις την τετράφωνον συμφωνίαν το δεύτερον και τρίτον μέρος. Απέθανε τω 1807. Υιός ωνομάζετο τις συμβοηθός. Ούτος ων βαρύφωνος και οξύκοος εξετέλει το τέταρτον μέρος της τετραφώνου συμφωνίας Basso και εις την εποχήν του διέπρεπεν. Απέθανε σχεδόν το 1834.] και υιός ομού και Κεφάλας ο μέγας αγιογδύτης 9 [9: Ο Κεφάλας εάν δεν σφάλλω ήτο ιερεύς. Ούτος εξετέλει το ίδιον μέρος του Υιού. δηλαδή Basso. επειδή ήτο πολύ βαρύφωνος. Το επίθετον το οποίον δίδει ο ποιητής, ήτο διά να διορθώση εις αυτόν την φιλαργυρίαν ην ο άνθρωπος είχεν.] παπάς Τσίχλας 10 [10: Τσίχλας ο ιερεύς. σύγχρονος τω Κεφάλα. Ούτος εξετέλει το πρώτον μέρος της συμφωνίας Primo έχων κατάλληλον φωνήν.] και το μικρόν Μεγκουλόπουλον 11. [11: Το μικρόν Μεγκουλόπουλον. Ούτος ήτο καλόφωνος υψίφωνος και οξύκοος, είχε και ιδέαν της Ευρωπαϊκής μουσικής. Ούτος εξετέλει το δεύτερον μέρος το ανώτερον της συμφωνίας. Επειδή είχε γνώσεις τινάς της Ευρωπαϊκής μουσικής εγίνωσκε και μερικά άσματα μελοποιημένα υπό μελοποιών ειδημόνων της ευρωπαϊκής μουσικής, άπερ παρά τοις αρχαίοις ονομάζονται Pezza. Αυτά λοιπόν τα pezza έψαλλεν εις τον διδάσκαλόν μου Κοθρήν, ο δε Κοθρής έγραφεν αυτά εις την νέαν μέθοδον της μουσικής άτινα σώζονται. Ότε ο Κουτούζης συνέθεσε την σάτυραν ήτο ο Μέγκουλας την ηλικίαν ο μικρότερος της αρμονικής χορείας δι’ ο ονομάζει αυτόν μικρόν. Απέθανε υπέργηρως όνπερ πολύ καλά ενθυμούμαι.]
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1688/10 Φεβρ. 1908:
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1688/10 Φεβρ. 1908:
Η εν τοις Ιονίοις νήσοις πορεία της Κρητικής μουσικής.
Εν Κρήτη μετά την άλωσιν αυτής ήρξατο γοργώ βήματι ζοφουμένη η αίγλη της ευημερίας και προόδου. Ενδυομένη η νήσος τα της δουλείας ράκη, αφωμοιώθη καθ’ όλα τω του όλου έθνους βίω, ώστε μετ’ ου πολύ ο πρώην εν αυτή εξευρωπαϊσμός και η ανάπτυξις απέβησαν πλέον απλώς ιστορικόν παρελθόν και πλείστα όλως δι’ όλου ελησμονήθησαν αντικαθιστάντα δι’ οθνείων.
Εν ταις επτά Ιονίοις νήσοις όμως συνέβη το εναντίον. Εν Επτανήσω όπου διετέλει έτι η Βενετική κυριαρχία ου μόνον εξηκολούθει ο Βενετικός βίος, αλλά και πρόοδος προσέτι νέα εγένετο ενταύθα υπό των εις αυτάς προσφυγόντων τότε Κρητών. Εκ παραλλήλου η μουσική καλλωπισθείσα αυτόθι υπό των Κρητών εψάλλετο αρμονικώτατα εν πάσαις ταις Ιονίοις νήσοις Ζακύνθω, Κερκύρα, Κεφαλληνία, Λευκάδι, Κυθήροις, Ιθάκη και Παξοίς ως εχούσαις καθ’ όλου την αυτήν χροιάν πολιτικώς τε και Εκκλησιαστικώς επί Βενετοκρατίας. Αλλ’ όμως ο παρά πάντων των Ορθοδόξων οφειλόμενος σεβασμός προς την αγίαν ημών μητέρα την Μεγάλην Εκκλησίαν, η σχέσις της μιας μουσικής προς την ετέραν ώσπερ δύο κλάδων εκ του αυτού κορμού, ο όγκος του όλου έθνους εν συγκρίσει προς την μικρότητα επτά μόνον νήσων και έτεραι εθνικαί αφορμαί επέδρασαν μεγάλως, ώστε προς τη Κρητική μουσική να εισαχθή ήρεμα και κατά μικρόν εις Επτάνησον και η Κ/πολιτική μουσική που μεν καθ’ ολοκληρίαν, του δε εν μέρει κατάτινας περιστάσεις. Κυρίως από του 1766 ότε εξερράγη η πρώτη εν Ελλάδι επανάστασις, δύναται να θεωρηθή ως βεβαία η εις Επτάνησον εισαγωγή και της Κ/πολιτικής μουσικής. Διότι τότε κατέφυγον αυτόδε και ιδίως εις Ζάκυνθον πλείσται ξέναι Ελληνικαί οικογένειαι και μάλιστα εκ Πελοποννήσου, πολλαί των οποίων απεκατεστάθησαν διά παντός εν τη νήσω. Η αποίκησις αύτη υπήρξεν η πρωτίστη αφορμή της εις την Επτάνησον εισαγωγής και της Κ/πολιτικής μουσικής, διότι όλοι οι ξένοι τότε δεν ευηρεστούντο εις την εγχώριον αρμονικήν ψαλμωδίαν, ειθισμένοι όντες εις το Ασιανίζον μονότονον ύφος της Πολίτικης μουσικής. Εις την Κέρκυραν δεν εισήχθη όλως διόλου η Κ/πολιτική μουσική ειμή μόνον εις μίαν Εκκλησίαν την Παναγίαν των Ξένων. Ψάλλεται λοιπόν αυτόθι η Κρητική (διά Κερκυραϊκού τινος ύφους) μουσική καθ’ όλον τον ενιαυτόν κατά τε τας χαρμοσύνους και πενθίμους ημέρας.
Διά την μετοικεσίαν εις Ζάκυνθον Κρητών έχομεν μέχρι σήμερον αρκετά μαρτύρια. Αι ιεραί εικόνες και τα Εκκλησιαστικά σκεύη του ναού του Αγίου Γεωργίου του Καμαριώτου μετατεθέντα υπό τινος Κρητός Παπαδοπούλου εν τω Ναώ του Αγίου Δημητρίου του Κόλα σώζονται μέχρι της σήμερον. Της Εκκλησίας του Αγίου Μηνά της παρά τη Παντανάσση του Αδελφάτου των Βουτοποιών εν τη πόλει Κανδία αφιερώθησαν εν τω ναώ των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων της πόλεως Ζακύνθου, ένθα τη ια΄ Νοεμβρίου τελείται μέχρι σήμερον η ετήσιος πανήγυρις του Αγίου Μηνά. Της δε Θεοτόκου των Επισκοπιανών εκ κώμης Κρητικής, η ολοσώμου αναστήματος εικών και πολλά σκεύη μετακομισθέντα παρά τινος ιερέως Καίσαρη και άλλων Κρητών αφιερώθησαν εν ιερώ ναώ περί της καταθέσεως των οποίων υπάρχει τούτο το έγγραφον μεταπεφρασμένον εκ του Ιταλικού.
«Εκλαμπρότατε και εξοχώτατε Προβλεπτά
»Μεταξύ των πολυτιμωτέρων λειψάνων της ατυχούς Κρήτης των μετενεχθέντων ενταύθα μετά την πανόλεθρον άλωσιν αυτής συγκαταριθμείται και η θαυματόβρυτος εικών της υπερευλογημένης παρθένου Μαρίας ονομαζομένη Επισκοπιανή ήτις εν μεγαλοπρεπεί τινι Ναώ της βασιλικής εκείνης πόλεως υπερεσέβετο και μεγάλως υπηρετείτο υπό πολλών συναδέλφων οίτινες παρακολουθούντες το ένδοξον Λάβαρον της γαληνοτάτης Δημοκρατίας, καίτοι καταλιπόντες την πατρίδα ουκ ίσχυσαν εγκαταλείψαι και την υπερασπίστριαν αυτών, την παρθένον Μαρίαν, αλλά μετήγαγον την εικόνα αυτής και όσα ιερά σκεύη και έπιπλα το βεβιασμένον του »χρόνου και της επιβάσεως αυτοίς επέτρεψαν»1. [1: Εν τω καταλόγω των δοκίμων Ζακυνθίων μουσικοδιδασκάλων, φέρονται ακόμη εν τοις χειρογράφοις, πολλά ονόματα τοιούτων, αλλά τα περί αυτών είναι ασυμπλήρωτα. Επίσης πλείσται σημειώσεις χρονολογικαί, μουσικαί και κριτικαί σχετικαί προς την Εκκλησιαστικήν μουσικήν είναι εγκατεσπαρμέναι εις πολλά μουσικά βιβλία σχετιζόμενα προς το περιεχόμενον, αίτινες είναι αδύνατον να περιληφθώσιν ενταύθα. («Σ. «Ελπίδος».)]
Εν τη αριστερά άκρα του Ναού της Επισκοπιανής ετοποθετήθη η εικών του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ίνα εις μνημόσυνον του δωρητού, Μιχαήλ τας η΄ Νοεμβρίου.
(Ακολουθεί)
ΕΛΠΙΣ 1689/17 Φεβρ. 1908:
Τα αυτά επιβεβαιοί και ο Ιωσήφ Κάρτραι εν τω υπ’ αυτού εν Λονδίνω εκδοθέντι Αγγλιστί περί Κρήτης φυλλαδίω εξ ου φέρομεν την εξής περικοπήν «Τη 6η Σεπτεμβρίου 1069 παρεδόθη εις τους Τούρκους η Κρήτη αφού επολέμησε προς αυτούς επί 25 έτη. Τον Οθωμανικόν στόλον δεν κατέστρεψαν οι Ενετοί. Η Κρήτη άμα παραδοθείσα απέβαλε την Γερουσίαν της την ελευθερίαν και την ευημερίαν και εν ενί λόγω παν ό,τι απεδείκνυεν αυτήν αποικίαν ευδαίμονα υπό τους Ενετούς. Όλαι σχεδόν αι πλούσιαι οικογένειαι απήλθον εκ της νήσου και πολλαί αυτών προσέφυγον εις την τότε υπό τους Ενετούς διατελούσαν Επτάνησον. Γνωστόν εις πάντα έλληνα είναι αναμφιβόλως το όνομα του εν Ζακύνθου ποιητού κόμητος Σολωμού. Κρήτες ήσαν οι πρόγονοί του οίτινες απεδήμησαν εκ της Κρήτης όπως διαφύγωσι τας βιαιοπραγίας του Τούρκου και εύρον άσυλον εν Ζακύνθω.» Αι εν τη Ζακύνθω διαμείνασαι ουκ ολίγαι Κρητικαί οικογένειαι μετακομίσασαι κατέθεσαν εν τοις ιερείς ναοίς παντοδαπάς ιεράς εικόνας, σκεύη και άγια λείψανα διαφόρων αγίων. Τούτων αξιομνημόνευτον είναι το εν τη νήσω μέχρι του νυν υπάρχον ιερόν λείψανον του οσίου εν Ιερομονάχοις Ιωσήφ Σουμάκου εκ Χανδάκων της Κρήτης τελευτήσαντος τω 1511 Ιανουαρίου κβ΄ ότε τελείται η εορτή αυτού. Το λείψανον τούτο τω 1669 Αυγούστου 29 μετεκόμισεν ο ιερεύς Αντώνιος Αρμάκης Κρης και κατέθηκεν εν τω γυναικείω μοναστηρίω του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου όπερ ανήκεν εις τον Αλέξανδρον Νερούλην, ύστερον δε μετέβη εις την οικογένειαν Ιακώβου Μουζάκη (κοινώς Μαντινειού) μέχρι σήμερον.
Επόμενον λοιπόν ότι και εκ των αποικησάντων Κρητών ένιοι όντες έμπειροι μουσικοί, εισήγαγον εις την νήσον εμμελεστέραν αρμονικήν ψαλμωδίαν και εδίδαξαν εντεχνοτέρως τας ιεράς μελωδίας καθώς εγράφοντο και εψάλλοντο εν Κρήτη. όθεν επεκράτησεν η επωνυμία αυτόθι «Κρητική μουσική». Αύτη η Κρητική μουσική Βυζαντινή ούσα φαίνεται ότι διετηρείτο και εις τινας των εν Ευρώπη Ελληνικών αποικιών των μεταναστευσασών κυρίως προς αποφυγήν της δουλείας. Και ιδού μία μαρτυρία των ιστορουμένων.
Επόμενον λοιπόν ότι και εκ των αποικησάντων Κρητών ένιοι όντες έμπειροι μουσικοί, εισήγαγον εις την νήσον εμμελεστέραν αρμονικήν ψαλμωδίαν και εδίδαξαν εντεχνοτέρως τας ιεράς μελωδίας καθώς εγράφοντο και εψάλλοντο εν Κρήτη. όθεν επεκράτησεν η επωνυμία αυτόθι «Κρητική μουσική». Αύτη η Κρητική μουσική Βυζαντινή ούσα φαίνεται ότι διετηρείτο και εις τινας των εν Ευρώπη Ελληνικών αποικιών των μεταναστευσασών κυρίως προς αποφυγήν της δουλείας. Και ιδού μία μαρτυρία των ιστορουμένων.
-------------------------------------
Εν Μασσαλία 30 Απριλίου 1887.
Μετ’ ευχαριστήσεως και πολλού ενδιαφέροντος ανέγνων το τελευταίον άρθρον περί μουσικής. Πολλάκις μετά φίλων εσυζητήσαμεν την σπουδαιοτάτην ταύτην υπόθεσιν και πάντες πάντοτε εφθάσαμεν εις το αυτό συμπέρασμα ότι η Τουρκοπολίτικη ψαλμωδία a fait son temps και δέον να την διαδεχθή άλλη ανάλογος με τους παρόντας καιρούς. 1 [1: Είναι βέβαιον ότι η Κ/πολιτική μουσική παρεφθάρη αναμιχθείσα οθνείοις τονίσμασιν αλλ’ ένεκα των παραφθορών δεν πρέπει να παρίδωμεν την βυζαντινήν αυτής καταγωγήν και ότι πλείστα όσα άσματα αυτής εν τη μονοτονία των εισίν ωραία και εκκλησιαστικώτατα.] Επαινώ λοιπόν και συμμερίζομαι καθ’ ολοκληρίαν όσα γράφετε.
Πας αμερόληπτος ίνα σχηματίση γνώμην περί της αθλίας μουσικής των εν τη Ανατολή Εκκλησιών δεν έχει παρά να μεταβή εις Εκκλησίαν των έξω Ορθοδόξων κοινοτήτων όπως νοήση την διαφοράν.
Και ας μη νομίσουν οι φίλοι της ερρίνου μουσικής ότι εγινόμεθα φράγκοι. όχι. Θεωρούμεθα οι πλείστοι τουλάχιστον μάλλον ίσως προσκεκολλημένοι εις τα πάτρια. Αναντίρρητον είναι ότι η Εκκλησιαστική μουσική Κ/πόλεως γέμει Τουρκικών χαβάδων, όθεν ανάγκη να εξοβελισθώσιν όσα εισήχθησαν κατά τον μακρόν χρόνον της δουλείας και της εκβαρβαρώσεως των Ελλήνων. Ότι δε η Πολίτικη μουσική είναι παρείσακτος θα σας φέρω το εξής παράδειγμα.
Ότε περί το τέλος του 17ου αιώνος οι Τούρκοι μετά την κατάκτησιν της Κρήτης επίεζον επί μάλλον και μάλλον την Λακωνίαν, μέρος των κατοίκων της Οιτύλου απεφάσισαν να μεταναστεύσωσιν ως και μετέβησαν εις χωρίον της Κορσικής (όπου διατρίβει έτι ο φίλος Ν. Φαρδύς). Καίτοι εξ ανάγκης Ουνίται διετήρησαν όμως τας παλαιάς παραδόσεις και ιεροτελεστίας των ψάλλουσιν ελληνιστί, ει και η πατρική των γλώσσα κατέστη ξένη τοις πλείστοις και η μουσική των μεταδοθείσα κατά παράδοσιν μέχρι της σήμερον ομοιάζει πάρα πολύ τη των Ζακυνθίων. Τούτο δύναμαι να βεβαιώσω εγώ αυτός διατρίψας εκεί 22 ημέρας, και τρις εκκλησιασθείς χάρις ίσα ίσα αυτής της μουσικής και απόρησα πώς διετηρήθη αναλλοίωτος ως με εβεβαίωσαν οι γέροντες σχεδόν επί 150 έτη. Τούτο κατ’ εμέ, αποδείκνυται τρανώς ότι η Κρητική και η Ζακυνθινή μουσική υπήρχε κοινή εν Ελλάδι πριν η εκτουρκισθή το Ελληνικόν έθνος. ήκουσα μόνον εκφρασθέντα τον εξής ενδοιασμόν περί της Πολίτικης μουσικής. φίλος τις διϊσχυρίσθη ότι αύτη έχει ως αρχήν την Εκκλησιαστικήν μουσικήν των Εβραίων παρ’ ων τόσα και τόσα παρελάβομεν. αλλά μη εγκύψας ποτέ ιδιαιτέρως εις το ζήτημα τούτο, αγνοώ κατά πόσον η Πολίτικη μουσική είναι απόγονος της Ιουδαϊκής ψαλμωδίας. Τον καλόν αγώνα αγωνίζεσθε και επικροτούμεν εις τους μόχθους σας. 1 [1: Ως απλαί παρεξηγήσεις δύνανται να θεωρηθώσι τινές των παρατηρήσεων του φιλομούσου κ. Βλαστού όστις άλλως ο αυτός ομολογεί ότι η Κωνστ. γέμει Τουρκισμών, οίτινες δέον να εξοβελισθώσιν. Άρα εξοβελισθέντων των Τουρκικών χαβάδων και της αρμονίας προσληφθείσης αντί ισοκρατημάτων, ιδού η γνησία Βυζαντινή μουσική η και Κρητική.
Σημ. «Ελπίδος». Το ότι η Βυζαντινή λεγομένη μουσική δεν είναι ρινόφωνος, αλλ’ αρμονική και ότι αύτη παρεφθάρη, παρεμορφώθη, εστρεβλώθη υπό των αυτοδιδάκτων ψαλτών, κατεφάνη εκ του προ ολίγων η μερών τελεσθέντος εν Αθήναις εσπερινού εν τω ναώ της Χρυσοσπηλιωτίσσης καθ’ ον μαθηταί του Ωδείου υπό την διεύθυνσιν του διδασκάλου αυτών κ. Κ. Ψάχου έψαλλον τον εσπερινόν μετά αρμονίας και κατανυκτικότητος χωρίς ποσώς να ακουσθή η συνηχητική λεγομένη γραμμή ήτοι το ίσον.]
Μετ’ ευχαριστήσεως και πολλού ενδιαφέροντος ανέγνων το τελευταίον άρθρον περί μουσικής. Πολλάκις μετά φίλων εσυζητήσαμεν την σπουδαιοτάτην ταύτην υπόθεσιν και πάντες πάντοτε εφθάσαμεν εις το αυτό συμπέρασμα ότι η Τουρκοπολίτικη ψαλμωδία a fait son temps και δέον να την διαδεχθή άλλη ανάλογος με τους παρόντας καιρούς. 1 [1: Είναι βέβαιον ότι η Κ/πολιτική μουσική παρεφθάρη αναμιχθείσα οθνείοις τονίσμασιν αλλ’ ένεκα των παραφθορών δεν πρέπει να παρίδωμεν την βυζαντινήν αυτής καταγωγήν και ότι πλείστα όσα άσματα αυτής εν τη μονοτονία των εισίν ωραία και εκκλησιαστικώτατα.] Επαινώ λοιπόν και συμμερίζομαι καθ’ ολοκληρίαν όσα γράφετε.
Πας αμερόληπτος ίνα σχηματίση γνώμην περί της αθλίας μουσικής των εν τη Ανατολή Εκκλησιών δεν έχει παρά να μεταβή εις Εκκλησίαν των έξω Ορθοδόξων κοινοτήτων όπως νοήση την διαφοράν.
Και ας μη νομίσουν οι φίλοι της ερρίνου μουσικής ότι εγινόμεθα φράγκοι. όχι. Θεωρούμεθα οι πλείστοι τουλάχιστον μάλλον ίσως προσκεκολλημένοι εις τα πάτρια. Αναντίρρητον είναι ότι η Εκκλησιαστική μουσική Κ/πόλεως γέμει Τουρκικών χαβάδων, όθεν ανάγκη να εξοβελισθώσιν όσα εισήχθησαν κατά τον μακρόν χρόνον της δουλείας και της εκβαρβαρώσεως των Ελλήνων. Ότι δε η Πολίτικη μουσική είναι παρείσακτος θα σας φέρω το εξής παράδειγμα.
Ότε περί το τέλος του 17ου αιώνος οι Τούρκοι μετά την κατάκτησιν της Κρήτης επίεζον επί μάλλον και μάλλον την Λακωνίαν, μέρος των κατοίκων της Οιτύλου απεφάσισαν να μεταναστεύσωσιν ως και μετέβησαν εις χωρίον της Κορσικής (όπου διατρίβει έτι ο φίλος Ν. Φαρδύς). Καίτοι εξ ανάγκης Ουνίται διετήρησαν όμως τας παλαιάς παραδόσεις και ιεροτελεστίας των ψάλλουσιν ελληνιστί, ει και η πατρική των γλώσσα κατέστη ξένη τοις πλείστοις και η μουσική των μεταδοθείσα κατά παράδοσιν μέχρι της σήμερον ομοιάζει πάρα πολύ τη των Ζακυνθίων. Τούτο δύναμαι να βεβαιώσω εγώ αυτός διατρίψας εκεί 22 ημέρας, και τρις εκκλησιασθείς χάρις ίσα ίσα αυτής της μουσικής και απόρησα πώς διετηρήθη αναλλοίωτος ως με εβεβαίωσαν οι γέροντες σχεδόν επί 150 έτη. Τούτο κατ’ εμέ, αποδείκνυται τρανώς ότι η Κρητική και η Ζακυνθινή μουσική υπήρχε κοινή εν Ελλάδι πριν η εκτουρκισθή το Ελληνικόν έθνος. ήκουσα μόνον εκφρασθέντα τον εξής ενδοιασμόν περί της Πολίτικης μουσικής. φίλος τις διϊσχυρίσθη ότι αύτη έχει ως αρχήν την Εκκλησιαστικήν μουσικήν των Εβραίων παρ’ ων τόσα και τόσα παρελάβομεν. αλλά μη εγκύψας ποτέ ιδιαιτέρως εις το ζήτημα τούτο, αγνοώ κατά πόσον η Πολίτικη μουσική είναι απόγονος της Ιουδαϊκής ψαλμωδίας. Τον καλόν αγώνα αγωνίζεσθε και επικροτούμεν εις τους μόχθους σας. 1 [1: Ως απλαί παρεξηγήσεις δύνανται να θεωρηθώσι τινές των παρατηρήσεων του φιλομούσου κ. Βλαστού όστις άλλως ο αυτός ομολογεί ότι η Κωνστ. γέμει Τουρκισμών, οίτινες δέον να εξοβελισθώσιν. Άρα εξοβελισθέντων των Τουρκικών χαβάδων και της αρμονίας προσληφθείσης αντί ισοκρατημάτων, ιδού η γνησία Βυζαντινή μουσική η και Κρητική.
Σημ. «Ελπίδος». Το ότι η Βυζαντινή λεγομένη μουσική δεν είναι ρινόφωνος, αλλ’ αρμονική και ότι αύτη παρεφθάρη, παρεμορφώθη, εστρεβλώθη υπό των αυτοδιδάκτων ψαλτών, κατεφάνη εκ του προ ολίγων η μερών τελεσθέντος εν Αθήναις εσπερινού εν τω ναώ της Χρυσοσπηλιωτίσσης καθ’ ον μαθηταί του Ωδείου υπό την διεύθυνσιν του διδασκάλου αυτών κ. Κ. Ψάχου έψαλλον τον εσπερινόν μετά αρμονίας και κατανυκτικότητος χωρίς ποσώς να ακουσθή η συνηχητική λεγομένη γραμμή ήτοι το ίσον.]
ΣΤΕΦ. Α. ΒΛΑΣΤΟΣ
[Η παραπάνω δημοσίευση οφείλεται στην παραχώρηση των σχετικών φωτοτυπιών από τον Μουσικό κ. Αντώνη Κλάδη, τον οποίο ευχαριστούμε πολύ.]
