π. Γεώργιος Λέκκας: Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΩΣ ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ["Lectures Αληθώς" σε 4 video]

 

Το πρόγραμμα "LECTURES ΑΛΗΘΩΣ", αποτελεί την διαδικτυακή έκφραση του Μορφωτικού Κέντρου Λόγου "Αληθώς" κατ' αυτή την μακρόσυρτη περίοδο της παγκόσμιας ταλαιπωρίας εκ του Covid-19, φιλοξενώντας ανθρώπους της Εκκλησίας, των Γραμμάτων, των Επιστημών, των Τεχνών, οι οποίοι καταθέτουν τον πνευματικό οβολό τους προς τέρψιν ψυχής των ενδιαφερομένων.

Ένας από τους συνοδίτες αυτής της προσπάθειας ήταν ο Πρωτοπρεσβύτερος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΕΚΚΑΣ, Δρ Ελληνικών Σπουδών Πανεπιστημίου Σορβόνης και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών Γαλλίας, ο οποίος ανέλαβε να παρουσιάσει μια σειρά τεσσάρων "μαθημάτων", που συνέγραψε κατ' αυτή την περίοδο της Πανδημίας, εμβαθύνοντας ανα-στοχαστικά σε συγκεκριμένες ποιητικές συλλογές του Ελύτη. Η σειρά τιτλοφορείται: "Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ ΩΣ ΚΑΤΕΞΟΧΗΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ".

Στην πρώτη από τις τέσσερις αυτές βιντεοδιαλέξεις για την ποίηση του Νομπελίστα Ποιητή, ο Δρ Λέκκας έδειξε τον Ποιητή να μοιράζεται με τον Πλάτωνα την βεβαιότητα ότι για την καλλιτεχνική επικοινωνία είναι χρησιμότερο το συναίσθημα, παρά η λογική. Υπογράμμισε ότι, αντί για τον λογικό συνειρμό, ο Ελύτης χρησιμοποιεί ως μίτο της ποιήσεώς του μια συγκεκριμένη κάθε φορά συναισθηματική διάθεση, στην οποία στοιχείται η «λογική» του ποιήματος και η οποία σκοπεί κατεξοχήν στην ενεργοποίηση της συναισθηματικής νοημοσύνης του αναγνώστη του.

Η πραγματικότητα για τον Ελύτη, όπως και για τον Πλάτωνα, έχει δύο μέρη, «το φθαρτό» και «το άλλο», ο δε ποιητής γράφει ως άλλος πρώην δεσμώτης του πλατωνικού σπηλαίου που ελευθερώθηκε, είδε και κατεβαίνει στους άλλους -κατάδικους ακόμα- για να πει.

Ο Ελύτης ως κατεξοχήν πλατωνικός Ποιητής, υποστήριξε ο ομιλητής, ικανοποιώντας τις πλατωνικές προϋποθέσεις για την «καλή μίμηση», «αντιγράφει με το χέρι» του «τ’ Ασύλληπτα».

Εξάλλου, η νοητή γραμμή, που μας πάει κατευθείαν -κατά τον Πλάτωνα- από το ωραίο σώμα στο ίδιο το Ωραίο, είναι διαρκώς παρούσα στο έργο του Ελύτη, για τον οποίο μάλιστα η διαφάνεια του ανθρωπίνου σώματος, άλλως η φωτεινότητά του, όχι μόνο δεν αποτελεί εμπόδιο στην επικοινωνία μας με την αλήθεια, αντιθέτως μας διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτήν.

Τέλος, ο ομιλητής χαρακτήρισε ως λανθάνοντα τον πλατωνισμό του Ελύτη στους "Προσανατολισμούς" του, υποστηρίζοντας ότι η ερωτική διάθεση του ποιητή αισθητοποιείται εδώ στην μορφή ενός ολόκληρου ιδανικού κόσμου, ο οποίος μοιάζει προσχεδίασμα του νοητού κόσμου που θα συναντήσουμε σε μεταγενέστερες συνθέσεις του. 

ΔΕΙΤΕ ΤΟ Α΄ ΜΕΡΟΣ:

Στην δεύτερη βιντεοδιάλεξή του, ο π. Γεώργιος, εστιάζοντας καταρχήν στην Μαρία Νεφέλη (1978), ανέδειξε ότι ο ουρανός για τον νομπελίστα ποιητή μας αποτελεί αρχέγονη καταγωγή και έσχατο προορισμό όλων μας. Ο «δεύτερος και αληθινός κόσμος» σε αυτήν την ποίηση είναι άλλοτε ο πλατωνικός υπερουράνιος κόσμος, άλλοτε ο προπατορικός και προπτωτικός Παράδεισος και άλλοτε πάλι απλώς ο μεταθανάτιος κόσμος. 

Για τον ομιλητή, η ελυτική ποίηση συνιστά αποδοχή της πλατωνικής κριτικής στους ομηρικούς ποιητές και υπογράμμισε την σημασία της εικόνας και συγκεκριμένα του χρώματος στην ποίηση αυτή προκειμένου να μπορέσει κανείς, όπως το γράφει ο ποιητής μας, να ανέβει προς εκείνη την κορυφή μέσα του προς την οποία δύσκολα ανεβαίνουμε.

Το δεύτερο μέρος της διάλεξής του, ο ομιλητής το αφιέρωσε στα Τρία Ποιήματα με Σημαία Ευκαιρίας (1982) και επέμεινε στην κεντρική θέση που έχει σε αυτά το θέμα μιας προπατορικής απώλειας που συνέβη πολύ πριν την γέννησή μας, όπως επίσης στην πλατωνικής εμπνεύσεως αντιστοίχηση του διπλού κόσμου με τον διττό μας εαυτό κάνοντας παράλληλα εκτεταμένη αναφορά στην ελυτική θέση για τον βαθύ ποιητικό μας εαυτό ως προνομιακού δέκτη του Απόλυτου. 

Για τον ομιλητή είναι προφανές, και καταφέρνει να μας πείσει, ότι ο νομπελίστας ποιητής μας «βλέπει την ποίησή του ως τα σανσκριτικά ενός τόπου υπερουράνιου, τα οποία κατ’ ανάγκην αδυνατούν να κατανοήσουν οι δεσμώτες του πλατωνικού σπηλαίου. Μόνο ποιητές που ξέρουν τον τρόπο να ζωγραφίζουνε με λόγια είναι σε θέση να μας αποκαλύψουν», λέει, «σπαράγματα από το αίνιγμα του Κόσμου και μόνο ποιήματα που εκπληρώνουν τις προϋποθέσεις της “καλής μιμήσεως” αποτελούν ως άλλα αιωνόβια κυπαρίσσια τα προϊόντα του βαθέως ποιητικού εαυτού μας» και πιο συγκεκριμένα όταν αυτός λειτουργεί ως αληθινός ουρανοπολίτης.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ:

Στην τρίτη βιντεοδιάλεξή του ο Δρ Λέκκας παρουσίασε τον Μικρό Ναυτίλο και τα Ελεγεία της Οξώπετρας. Στο Μικρό Ναυτίλο ο «δεύτερος κόσμος» αποτελεί τον τελικό μας προορισμό, ενώ στα Ελεγεία της Οξώπετρας, κατά τον ομιλητή, ο ποιητής γράφει από την οπτική γωνία του μετά θάνατον αποκατεστημένου στον δεύτερο και αιώνιο αυτό κόσμο. 

Στον Μικρό Ναυτίλο, ειδικότερα, ο ποιητής επαναφέρει το θέμα της αθωότητας ως προϋπόθεσης για να αποκτήσει κανείς πρόσβαση στην ουράνια αιωνιότητα. Φαίνεται μάλιστα ότι για τον Ελύτη του Μικρού Ναυτίλου, τον Άλλο Κόσμο, προπτωτικό και μεταθανάτιο, τον υπερασπίζεται η αθωότητα των ποιητών και ότι «αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να αποτυπωθεί στη γλώσσα μας παρά με τη μορφή ενός ερμητικού, εσωστρεφούς και πλήρως αυτοαναφορικού λόγου που ως τέτοιος συνιστά όχι μίμηση αισθητών αλλά την καλή πλατωνική μίμηση». 

Σε αντίθεση με τον Μικρό Ναυτίλο, η οπτική γωνία των Ελεγείων είναι αυτή της μεταθανάτιας ύπαρξης της αθάνατης ανθρώπινης ψυχής. Εδώ ο θάνατος, υποστήριξε ο ομιλητής, «δεν συνιστά απώλεια και ως εκ τούτου δεν προκαλεί τον φόβο. Αντιθέτως μάλιστα, ο θάνατος αποτελεί το μέσο για την αποκατάστασή μας στην επικράτεια της αλήθειας που συμβολικά περιγράφεται ως Οξώπετρα». Ο Ελύτης γράφει τα Ελεγεία, είπε ο ομιλητής, με τη βεβαιότητα ότι, γυρίζοντας στον ουρανό, εκεί όλα θα τα ξαναβρούμε.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ Γ΄ ΜΕΡΟΣ:

Στην τέταρτη και τελευταία διάλεξή του, ο π. Γεώργιος αναφέρθηκε διεξοδικά στο Άξιον Εστί. Υποστήριξε ότι σ’ αυτήν την ποιητική σύνθεσή του, ο Ελύτης υιοθετεί μια ιουδαϊκο-χριστιανική ερμηνεία του πλατωνικού σχήματος: προχρονική ύπαρξη της ψυχής / εν χρόνω διαμονή της / μεταθανάτια ένδοξη αποκατάστασή της.

Συγκεκριμένα, προσωπικός Δημιουργός Θεός δημιουργεί τον Ποιητή, και τον ελληνικό του κόσμο (βουνά και θάλασσες), τέτοιον που τον έφερε μέσα του προαιωνίως ή, με τα λόγια του ποιητή, τέτοιον που μέσα του τον έφερε «αιώνες πριν» τον δημιουργήσει.

Η αντίπραξη του Ποιητή, υποστήριξε ο ομιλητής, ως εκπροσώπου της αθωότητας και της άδικης οδύνης, στους εκπροσώπους της βίας μες στην Ιστορία με μόνα τα μέσα που του παρέχει η Ποίηση, αποτελεί το κεντρικό θέμα του Άξιον Εστί.

Μάλιστα στα Πάθη, το εκτενέστερο τμήμα της σύνθεσης, ο προαιωνίως στην συμπερίληψη του Θεού Ποιητής και δημιουργημένος κατ’ εικόνα Του εμφανίζεται με τη μορφή προσώπου συμπεριληπτικού όλων των βασανισμένων και αδικοσκοτωμένων στην διαδρομή της μακραίωνης ελληνικής ιστορίας.

Η γένεση του Ποιητή και ο συμπεριληπτικός τρόπος υπάρξεώς του σε αυτόν τον κόσμο προετοιμάζουν, κατά τον ομιλητή, για τον υψηλό, με σχεδόν σωτηριολογικές διαστάσεις, ρόλο που επιφυλάσσει γι’ αυτόν ο Ελύτης στο ποίημά του.

Η μοίρα του Ποιητή, μοιάζει έτσι, κατά τον ομιλητή, να λέει ο Ελύτης στο Άξιον Εστί, είναι να συνεχίζει το έργο του Ιησού Χριστού. Ο Ποιητής, όπως ακριβώς ο Χριστός, είναι «του αθώου στόμα και θύρα της Παράδεισος» (Πάθη Η΄).

ΔΕΙΤΕ ΤΟ Δ΄ ΜΕΡΟΣ: