Η σταφίδα του Αγίου Παύλου

Γράφει ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΦΛΕΜΟΤΟΜΟΣ

Μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της απαρχής του Καλοκαιριού είναι και αυτή των πρωτοκορυφαίων και πρωτόθρονων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, την οποία η εκκλησία μας τιμά κάθε χρόνο στις 29 Ιουνίου. Την μεγάλη σημασία της, μάλιστα, αποδεικνύει και η με κατάλυση ιχθύος παράξενη νηστεία, η οποία ξεκινά την Δευτέρα, μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων και κρατά μέχρι την παραμονή της επετείου της μνήμης τους. Και την χαρακτήρισα «παράξενη», επειδή οι ημέρες της, λόγω της κινητής ημερομηνίας του Πάσχα, είναι διαφορετικές κάθε χρονιά και κάπου-κάπου, όταν η Λαμπρή είναι μαγιάτικη, τυχαίνει να μην υπάρχει και καθόλου ή έστω να κρατά ελάχιστες μόνο ημέρες.

   Συνήθως οι περισσότεροι ναοί είναι αφιερωμένοι στο όνομα  και των δύο Αποστόλων. Συμβαίνει, όμως, και το φαινόμενο να τιμώνται στο όνομα του ενός μόνο από αυτούς. Έτσι είχαμε εκκλησίες του Αγίου Πέτρου στο Κρυονέρι, στο Σχοινάρι, στον Πλάνο, στο Αργάσι, στον Καληπάδο, στο Μπουγιάτο, στο Λαγοπόδο, στο κάποτε Μικρό Γαλάρο, στα Λαγκαδάκια, στο Μέσο Γερακαρίο, στην Λιθακιά και στα Ρίγκια, ενώ ομώνυμο χωριό υπήρχε παλιότερα στο νησί, το οποίο καταγράφεται από το νοδάρο Αλ. Φραγκόπουλο  το 1515 και την επόμενη χρονιά, το 1516, σύμφωνα με το «Χρονικό» του Βαρβιάνη, είχε έξι οικογένειες.

   Πιο σπάνιες είναι, στο νησί μας τουλάχιστον, οι εκκλησίες που ήταν αφιερωμένες στον Απόστολο Παύλο.

Μια από αυτές κι αν όχι η μοναδική, η πιο γνωστή, αυτή της Πάνω Μερίας, εκεί που σήμερα βρίσκεται το ομώνυμο πλάτωμα, για να θυμίζει και να συγκινεί.

   Η ιστορική αυτή εκκλησία, που χαρακτήρισε ολόκληρη περιοχή και ολόκληρη κοινωνία, ήταν χτισμένη πριν το 1577, οπότε μνημονεύεται σε συμβόλαιο του Αναστασίου Λογοθέτη. Ανήκε στην οικογένεια Βαρζού και στις 13/25 Ιουλίου 1835, παραχωρήθηκε, όπως οι περισσότερες φαμιλιακές, σε αδελφάτο, για να μπορέσει να διατηρηθεί και να επιβιώσει. Εφημέριός της ήταν ο αξιόλογος  ζωγράφος Σπυρίδων Στέντας. Η σημαντική ιερή αυτή στέγη, που η εμπορική γειτονιά της αποθανατίστηκε από τον Δημήτριο Γουζέλη, στον περίφημο «Χάση» του, μαζί με έναν από τους κτήτορές της, γκρεμίστηκε και στην συνέχεια κάηκε τον Αύγουστο του 1953 και σήμερα υπάρχει μόνο σαν θύμηση και σαν τοπωνύμιο.

   Όπως ήταν φυσικό, ο ναός πανηγύριζε κάθε χρόνο, στις 29 Ιουνίου, την επέτειο της μνήμης του πάτρωνά του. Όλα τα απαραίτητα ήταν στην εντέλεια, από τις μερτίες και τις πιπεριές, ως τα «κυπαρίσσια» στην «ουρανία» και τα στεφάνια στις πόρτες. Επίσης οι απαραίτητες φ(ρ)ιτούρες και τα ολόγλυκα παστέλια, καθώς και τα αναγκαία μάσκουλα. Μα το χαρακτηριστικό του πανηγυριού ήταν η πρώτη σταφίδα, που κρεμιόταν στο καμπαναριό. Και να πως είχε το αντέτι.

   Την παραμονή της γιορτής, με το τελευταίο και εναρκτήριο της ακολουθίας του εσπερινού σένιο, ο νόντσολος κρεμούσε από το καμπαναρίο μια σταφίδα, η οποία μόλις άρχισε να μαυρίζει. Αυτά, βέβαια, όταν ίσχυε το παλιό ημερολόγιο, με τον μισό, περίπου, μήνα διαφορά στις ημέρες του. Όταν μπήκε σε εφαρμογή το νέο, που το φρούτο ήταν ακόμα άγουρο, έτσι για να τηρηθεί το πατροπαράδοτο αντέτι, που στη Ζάκυνθο ήταν και είναι νόμος απαράβατος, ο πονηρός νεωκόρος έφτιαχνε μια δική του πρόχειρη μπογιά με νερό και βερνίκι παπουτσιών και μέσα βουτούσε την σταφίδα για να… ωριμάσει! Έτσι το έθιμο δεν χανόταν και η παράδοση συνεχιζόταν.

   Σημαντική αυτή η ενέργεια, η οποία σηματοδοτούσε το πανηγύρι της εκκλησίας του Αγίου Παύλου, αλλά και είχε και έναν συμβολικά χαρούμενο χαρακτήρα, μια και προειδοποιούσε τους κατοίκους του νησιού για τον ερχομό του «μαύρου χρυσού», που κάποτε χαρακτήριζε την οικονομία του τόπου. Μην ξεχνάμε πως το εμπόριό της, που έδωσε σε πολλούς χρήματα και τίτλους, ήταν μια από τις αιτίες, που κατέβηκε η πόλη από το Κάστρο στον Αιγιαλό και πως αυτή, εκτός από ευμάρεια, έδωσε στο νησί και παιδεία, μια και όταν πήγαινε καλά και πουλιόταν, υπήρχαν τα χρήματα για τα δίδακτρα και η πολυτέλεια για μετάβαση των γόνων του νησιού στα λαμπρά πανεπιστήμια της Εσπερίας. Πώς, λοιπόν, ο ερχομός της να μην αναγγελθεί και να μην γιορταστεί, παίρνοντας μάλιστα την ευλογία ενός από τους μεγαλύτερους Αγίου της πίστης μας, που οι επιστολές του ακούγονταν σε όλες σχεδόν τις λειτουργίες του χρόνου!

   Μα μην ξεχνάμε και κάτι το πολύ σημαντικό, που στάθηκε αφορμή για την δημιουργία των περισσότερων εκκλησιαστικών εθίμων. Οι τότε εφημέριοι δεν ήταν μισθωτοί, όπως σήμερα, αλλά ζούσαν «από το πετραχήλι τους», όπως χαρακτηριστικά σημειώνεται σε πολλούς κώδικες ναών, κατά την σύναξη του αδελφάτου για την εκλογή τους. Έτσι αναγκάστηκαν να δημιουργήσουν αιτίες, για την προσέλευση του κόσμου και ως εκ τούτου και του δικού τους κέρδους. Γι’ αυτό και τα τόσα ωραία έθιμα, προπάντων στην Χώρα. Μετά ακολούθησε η κρατικοποίηση, άρα και η ισοπέδωση.

   Ο Άγιος Παύλος εξαφανίστηκε από την θεομηνία του 1953 και η σταφίδα παρέδωσε την σκυτάλη στον τουρισμό. Γι’ αυτό το αντέτι αν υπήρχε, πιθανόν να είχε ατονήσει, όπως τόσα άλλα. Ασχοληθήκαμε, όμως, μ’ αυτό στο σημερινό μας κείμενο για να το θυμηθούν οι παλιότεροι, όσοι υπάρχουν και να το μάθουν οι νεότεροι, όσοι ενδιαφέρονται, όσο ελάχιστοι κι αν είναι.

   Είναι ένα δείγμα της διαφορετικότητας και του πολιτισμού μας. Χαρακτηρίζει κι αυτό την Ιόνια νοοτροπία μας. Ας το κρατήσουμε έστω και σαν θύμηση!