Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου: [ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΩΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ]

Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου εἰς τό Συμπόσιον
τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Μονάχου εἰς τήν Ἀκαδημίαν Fürstenried
(16 Μαΐου 2014)

Θέμα Συμποσίου:  Ἀειφόρος τρόπος ζωῆς (Ζωή ἀειφορίας) καί διαφύλαξις τῆς Δημιουργίας. Μία κοινή πρόκλησις. (Nachhaltig Leben – Schöpfung bewahren. Eine gemeinsame Herausforderung) Σεβασμιώτατε Καρδινάλιε κύριε Reinhard Marx, Ἀρχιεπίσκοπε Μονάχου καί Freising, Σεβασμιώτατε Ἐπίσκοπε τῆς Εὐαγγελικῆς Λουθηρανικῆς Ἐκκλησίας Βαυαρίας, Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Γερμανίας κύριε Αὐγουστῖνε, Ἱερώτατοι καί Θεοφιλέστατοι ἀδελφοί, Ἐλλογιμώτατε κύριε Διευθυντά τῆς Ἀκαδημίας ταύτης, Ἀγαπητοί καί ἐκλεκτοί μετέχοντες εἰς τό Συμπόσιον τοῦτο, «Μέγας εἶ, Κύριε, καί θαυμαστά τά ἔργα Σου καί οὐδείς λόγος ἐξαρκέσει πρός ὕμνον τῶν θαυμασίων Σου», ἀναφωνεῖ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία, θαυμάζουσα καί ὑμνοῦσα τά μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ καί τήν δημιουργίαν Του, τήν ὁρατήν καί ἀόρατον. Ὁμολογεῖ δέ εἰς τήν προσευχήν του ὁ πιστός ἄνθρωπος τήν μηδαμινότητα αὐτοῦ καί συνόλης τῆς δημιουργίας, τῆς ἐν ἁρμονίᾳ καί ἀενάῳ λειτουργίᾳ δημιουργηθείσης ἐκ τοῦ μή ὄντος, ἀποδίδων, ὁ ἄνθρωπος, τά πάντα εἰς τόν Θεόν: «Σύ γάρ βουλήσει ἐξ οὐκ ὄντων εἰς τό εἶναι παραγαγών τά σύμπαντα, τῷ σῷ κράτει συνέχεις τήν κτίσιν, καί τῇ σῇ προνοίᾳ διοικεῖς τόν κόσμον. Σύ ἐκ τεσσάρων στοιχείων τήν κτίσιν συναρμόσας, τέτταρσι καιροῖς τόν κύκλον τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐστεφάνωσας. Σέ τρέμουσιν αἱ νοεραί πᾶσαι δυνάμεις, σέ ὑμνεῖ ἥλιος, σέ δοξάζει σελήνη, σοί ἐντυγχάνει τά ἄστρα, σοί ὑπακούει τό φῶς, σέ φρίττουσιν ἄβυσσοι, σοί δουλεύουσιν αἱ πηγαί. Σύ ἐξέτεινας τήν γῆν ὡσεί δέρριν, σύ ἐστερέωσας τήν γῆν ἐπί τῶν ὑδάτων, σύ περιετείχισας τήν θάλασσαν ψάμμῳ, σύ πρός ἀναπνοάς τόν ἀέρα ἐξέχεας» (Εὐχή Μ. Ἁγιασμοῦ). Πάντα, λοιπόν, τά δημιουργήματα ὑποτάσσονται πρός ἄλληλα καί λειτουργοῦν ἀμέμπτως, ἁρμονικῶς, λειτουργικῶς, ἀποκαραδοκοῦντα τήν «ἐλευθερίαν πάσης τῆς κτίσεως». Ὁ μόνος ἀνυπότακτος μεταξύ τῶν δημιουργημάτων τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ μέ ἐλευθερίαν προικισθείς καί ἀλαζών, ἀτυχῶς, ἄνθρωπος. Ὡς ἐκ τῆς ἀλαζονείας δέ ταύτης ὁ ἄνθρωπος, διά τήν ἁμαρτίαν, ἀδυνατεῖ ἐν τῇ πραγματικότητι «νά κατακυριεύσῃ τῆς γῆς», παρά τήν θείαν ἐντολήν (πρβλ. Γεν. α΄ 28). Ἀντί νά κατακυριεύσῃ τῆς γῆς, ἀτυχῶς κατακυριεύεται ἐξ ἰδίων ὑπ᾿  αὐτῆς. Ἐκφράζομεν, ἐν πρώτοις, τάς θερμάς εὐχαριστίας τῆς ἡμετέρας Μετριότητος καί τοῦ ὑφ᾿ ἡμῶν ἐκπροσωπουμένου Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου πρός τήν ὑμετέραν Σεβασμιότητα, Καρδινάλιε κ. Marx, Ἀρχιεπίσκοπε Μονάχου, τόν Διευθυντήν τῆς Ἀκαδημίας ταύτης καί πρός τό διοικητικόν καί πνευματικόν προσωπικόν αὐτῆς, διά τήν τιμητικήν πρόσκλησιν πρός ἡμᾶς ὅπως ἐκθέσωμεν πρός τήν ἀγάπην σας  σκέψεις καί ἐμπειρίας ἡμῶν ὅσον ἀφορᾷ εἰς τό σοβαρόν καί πάντοτε ἐπίκαιρον θέμα τοῦ Συμποσίου σας, «τοῦ ἀειφόρου τρόπου ζωῆς» καί τῆς διαφυλάξεως τῆς δημιουργίας, ὡς μιᾶς πάντοτε συγχρόνου προκλήσεως. Ἀνταποκρινόμεθα μετά χαρᾶς εἰς τό αἴτημα, διότι ἀληθῶς τό θέμα τῆς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος δονεῖ ἐντόνως τάς χορδάς τῆς καρδίας μας καί μᾶς ὠθεῖ, καθ᾿ ὅλην τήν διάρκειαν τῆς Πατριαρχικῆς ἡμῶν διακονίας, ἀλλά καί πρό αὐτῆς, νά ἐργαζώμεθα μετά ζήλου διά τήν εὐαισθητοποίησιν τῆς κοινῆς γνώμης, μέσῳ τῆς ὁποίας δύναται νά ἐνεργοποιηθῇ ἡ ἑκασταχοῦ διοίκησις, οἱ ἡγέται τῶν λαῶν καί οἱ κυβερνῆται τοῦ κόσμου καί οἱ ἐπί μέρους ὀργανισμοί, πρός λῆψιν τῶν ἀναγκαίων διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος μέτρων. Ἀλλά καί ἑκάστου ἀτόμου ἡ προσοχή καί ἡ εὐαισθησία ἔναντι τῶν καταστροφῶν τοῦ περιβάλλοντος, παρατηρουμένων καί διαπιστουμένων καθημερινῶς, δύναται νά συντελέσῃ σημαντικῶς εἰς τήν βελτίωσιν τῆς καταστάσεως. Τήν λύσιν εἰς τήν ἀπορίαν, ὡς διατυποῦται διά τοῦ τίτλου τοῦ ὑπό διαπραγμάτευσιν θέματος τοῦ Συμποσίου, δίδει ὁ ἀνωτέρω δοξολογικός ὕμνος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος ἀναπέμπεται  μέν προσευχητικῶς,  οὐδόλως ὅμως ἐν τῇ πράξει ἐφαρμόζεται ὑπό τοῦ ἐνοίκου τοῦ πλανήτου τούτου ἀνθρώπου. Ἡ παρατηρουμένη κατά τούς ἐσχάτους χρόνους ραγδαία  καταστροφή τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος τοῦ πλανήτου μας ἔχει ὁδηγήσει τήν ἀξιολογοῦσαν καί μελετῶσαν «τά σημεῖα τῶν καιρῶν» Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, πρωτοστατοῦντος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου,  εἰς μίαν ἰδιαιτέραν ἐν προκειμένῳ ἐπαγρύπνησιν. Ἔχει δέ καταστῆ πανθομολογουμένως πλέον ἀντιληπτόν, ὡς ἀποτέλεσμα καί τῆς πρωτοβουλίας ταύτης τῆς Ἐκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ὅτι μόνον μία συλλογική προσπάθεια πνευματικῶν, πολιτικῶν, ἐπιστημονικῶν φορέων καί ἡγετῶν εἶναι δυνατόν νά συμβάλῃ εἰς τήν ἀντιμετώπισιν τοῦ καιρίου τούτου διά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητος προβλήματος. Εἶναι ἀσφαλῶς καί εἰς τήν ἀγάπην σας γνωστόν, ὅτι ὁ ἀοίδιμος προκάτοχος ἡμῶν Οἰκουμενικός Πατριάρχης Δημήτριος, τήν 1ην Σεπτεμβρίου τοῦ ἔτους 1989, -ἡμερομηνίαν ἐνάρξεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, συμπίπτουσαν μέ τήν ἀρχήν τῆς Ἰνδίκτου (τοῦ νέου ἔτους) εἰς τό Βυζάντιον-, ἐξαπέλυσε πρωτοβούλως πρός τό Ὀρθόδοξον πλήρωμα, τόν Χριστιανισμόν καί τήν παγκόσμιον κοινήν γνώμην,  προφητικόν αὐτοῦ μήνυμα, -τό πρῶτον μιᾶς σειρᾶς ἔκτοτε κατ᾿ ἔτος ἐγκυκλίων-, καί ἐκάλεσε λίαν ἐνωρίς σύμπαντα τόν χριστιανικόν κόσμον «νά ἀναπέμπῃ κατ᾿ ἔτος τήν ἡμέραν ταύτην (τήν 1ην Σεπτεμβρίου) δεήσεις καί ἱκεσίας διά τό μέγα δῶρον τῆς δημιουργίας, ἱκετηρίους δέ διά τήν προστασίαν καί σωτηρίαν αὐτῆς ἀπό παντός κακοῦ». Διά τοῦ ἰδίου ἐκείνου Πατριαρχικοῦ  μηνύματος ἡ ἡμέρα αὕτη τῆς 1ης Σεπτεμβρίου ἑκάστου ἔτους καθιερώθη ἔκτοτε ὡς ἡμέρα ἀφιερωμένη εἰς τήν δημιουργίαν καί εἰς τό φυσικόν περιβάλλον. Ἐκ παραλλήλου, διά τοῦ πρώτου ἐκείνου ἐκ Κωνσταντινουπόλεως Μηνύματος προετρέποντο οἱ πιστοί νά ἀναλογισθοῦν τάς ἑαυτῶν εὐθύνας «εἰς σεβασμόν καί διαφύλαξιν τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος», οἱ δέ πολιτικοί ἡγέται «ὅπως προβοῦν εἰς πᾶσαν ἀπαραίτητον ἐνέργειαν, πρός προστασίαν καί διάσωσιν τῆς φυσικῆς δημιουργίας». Ἡ θέσις καί πρότασις αὕτη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου υἱοθετήθη ἀμέσως ὑπό τῆς συγκληθείσης ἐν Φαναρίῳ, ἡμετέρᾳ πρωτοβουλίᾳ, πρώτης Ἱερᾶς Συνάξεως τῶν Προκαθημένων τῶν κατά τόπους Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν κατά τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας τοῦ ἔτους 1992. Ἡ ἰδία πρότασις ἐγένετο ἀργότερον ἀποδεκτή ὑπό τοῦ Συμβουλίου Εὐρωπαϊκῶν Ἐκκλησιῶν καί ἐν συνεχείᾳ  καί ὑπό τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν, δηλαδή ὑφ᾿ ὁλοκλήρου τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου, γεγονός ὅπερ συνετέλεσεν εἰς τήν ἀφύπνισιν ἐν προκειμένῳ τῆς παγκοσμίου κοινῆς γνώμης. Ἐχάρημεν δέ ἰδιαιτέρως διότι ἐν ἔτει 2010 καί αἱ ἐν Γερμανίᾳ Ἐκκλησίαι, αἱ ὁποῖαι συνεργάζονται εἰς τό Ἐθνικόν Συμβούλιον Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν (ACK), εἰσήγαγον τόν οἰκουμενικόν ἑορτασμόν τῆς Ἡμέρας τῆς Δημιουργίας συνεχίζουσαι τοιουτοτρόπως τήν κληρονομίαν τοῦ μακαριστοῦ προκατόχου ἡμῶν Πατριάρχου Δημητρίου. Τήν συγκεκριμένην πρωτόβουλον ἐνέργειαν τοῦ μακαριστοῦ Πατριάρχου Δημητρίου ἠκολούθησε σειρά συναντήσεων διά τῆς συμμετοχῆς ἐκπροσώπων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, θεολόγων καί ἐπιστημόνων-περιβαλλοντολόγων, εἰς Πάτμον ἔν ἔτει 1989, εἰς τό Ἱερόν Πατριαρχικόν καί Σταυροπηγιακόν Μετόχιον Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου ἐν Ὁρμυλίᾳ Χαλκιδικῆς, ἐν ἔτει 1990, εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἀκαδημίαν Κρήτης, ἐν ἔτει 1991, καί εἰς τήν ἀναμένουσαν τήν ἐπαναλειτουργίαν αὐτῆς Ἱεράν Θεολογικήν Σχολήν τῆς Χάλκης, ἐν ἔτει 1992. Αἱ συναντήσεις αὗται συνετέλεσαν εἰς τήν εἰς βάθος συζήτησιν τῶν προβλημάτων τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ὑπό τό πρῖσμα κυρίως τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί Θεολογίας• εἰς τήν διατύπωσιν εὐκρινῶν θεωρητικῶν ἐννοιῶν• καί εἰς συγκεκριμένας προτάσεις καί εἰς τήν εἰσήγησιν τῆς ἀναγκαιότητος λήψεως συγκεκριμένων πρακτικῶν μέτρων ἀντιμετωπίσεως τῶν οἰκολογικῶν λεγομένων προβλημάτων. Ἁπλῆ ἀναδίφησις εἰς τάς τότε ἐκδόσεις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου: «Ἡ Ὀρθοδοξία καί τό οἰκολογικόν πρόβλημα» (1991) καί «Γιά νά ζήσῃ ἡ Δημιουργία τοῦ Θεοῦ» (1992), μαρτυρεῖ καί καταδεικνύει τοῦ λόγου τό ἀληθές, δηλαδή τήν πρωτοποριακήν μέριμναν αὐτοῦ τε καί γενικῶς τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πρός ἀντιμετώπισιν τῆς οἰκολογικῆς κρίσεως. Διαδεχθεῖσα ἡ ἡμετέρα Μετριότης τόν ἀλήστου μνήμης Πατριάρχην Δημήτριον εἰς τόν Οἰκουμενικόν Θρόνον, ἐθέσαμεν ἤδη διά τοῦ ἐνθρονιστηρίου ἡμῶν λόγου ἀπό τῶν βαθμίδων τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου τήν 2αν Νοεμβρίου 1991 ὡς πρωταρχικῆς σημασίας τήν μέριμναν ἡμῶν διά τό περιβάλλον, καί μάλιστα ὡς ἄμεσον καί ἐπείγουσαν προτεραιότητα τῆς ἡμετέρας Πατριαρχικῆς διακονίας, οὕτως ὥστε τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας νά εὐαισθητοποιῆται καθημερινῶς ὡς πρός τήν ἐπαπειλοῦσαν τόν κόσμον ὁλοκληρωτικήν καταστροφήν καί νά συνειδητοποιῇ αὐτήν, ἡ ὁποία δυστυχῶς συνεχίζει νά ἀπειλῇ τόν πλανήτην μας μέχρι  καί τῆς σήμερον. Μεταξύ τῶν ποικίλων πρωτοβουλιῶν, αἱ ὁποῖαι ἐξ ἀρχῆς  σχεδόν τῆς Πατριαρχικῆς ἡμῶν θητείας ἀνεπτύχθησαν, ἦτο ἡ δημιουργία εἰδικῆς Θρησκευτικῆς καί Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς (1995) προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος καί ἡ διοργάνωσις διαφόρων, ἱκανῶν τόν ἀριθμόν διεπιστημονικῶν - θρησκευτικῶν, ἐπιστημονικῶν καί περιβαλλοντικῶν- Συμποσίων μέχρι σήμερον. Τοιουτοτρόπως, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον προσπαθεῖ διά τῶν εἰς τήν διάθεσιν αὐτοῦ πνευματικῶν καί θεολογικῶν δυνάμεων καί τῆς δημιουργηθείσης ἐμπράκτως δυναμικῆς νά συμβάλῃ τό ἐπ᾿ αὐτό εἰς τόν πολυμέτωπον ἀγῶνα πρός διατήρησιν τοῦ ἐξελθόντος ἐκ τῶν χειρῶν τοῦ πανσόφου Δημιουργοῦ καί περιβάλλοντος ἡμᾶς «λίαν καλοῦ» κόσμου. Ὡς εἰκός, ἡ μέριμνα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος δέν ἐξαντλεῖται εἰς μίαν ἁπλῆν μόνον ἀκτιβιστικήν δραστηριότητα. Ὡς πνευματικός ὀργανισμός δέν διαθέτει τοῦτο ἀσφαλῶς τάς ἀπαιτουμένας κοσμικάς δυνάμεις καί τήν ἐξουσίαν διά νά ἀνακόψῃ τήν ἀλόγιστον καταστροφήν τοῦ περιβάλλοντος. Ἐκεῖνο ὅμως τό ὁποῖον δύναται νά προσφέρῃ ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία καί εἰς τό ὁποῖον  καί ἔγκειται ἡ ἀποφασιστική συμβολή αὐτῆς εἶναι ἡ διαμόρφωσις ἑνός ἤθους ζωῆς καί ἡ προβολή μιᾶς θεολογικῆς θεωρήσεως τοῦ κόσμου. Τό ἦθος ἐκεῖνο, τό ὁποῖον, υἱοθετούμενον ὑπό τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν κοινωνιῶν, ἐμπνέει αὐτομάτως τόν σεβασμόν εἰς τό περιβάλλον καί ἐμποδίζει τήν ὑπερβολικήν χρῆσιν τῶν φυσικῶν πόρων, ἡ ὁποία μέ μαθηματικήν ἀκρίβειαν καί ἀθέλητον στοχοθέτησιν ὁδηγεῖ εἰς τήν καταστροφήν τοῦ περιβάλλοντος. Ὑπό τό πρῖσμα τοῦ Ὀρθοδόξου τούτου ἤθους θά καταβληθῇ προσπάθεια ὑπό τοῦ ὁμιλοῦντος πρός προσέγγισιν τοῦ θέματος τῆς ἀειφορίας τῆς κτίσεως καί συγχρόνως τῆς διασφαλίσεως αὐτῆς ἀπό τῆς καταστροφῆς, ἵνα ὁ κόσμος ζῇ καί κινῆται, πάντοτε ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι, ἐν τῷ Ὁποίῳ «εἰρηνοβραβεύτως» «τό βασιλεύειν πέλει, τό ἁγιάζειν, τό κινεῖν τήν κτίσιν» (πρβλ. ἀναβαθμούς β΄ἤχου). Σεβασμιώτατοι, Ἱερώτατοι, Θεοφιλέστατοι καί ἀγαπητοί ἀδελφοί καί τέκνα ἐν τῷ κοινῷ Δημιουργῷ  Κυρίῳ καί Θεῷ καί Σωτῆρι ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστῷ, τῷ κατ᾿ εἰκόνα Ἑαυτοῦ δημιουργήσαντι ἕκαστον ἐξ ἡμῶν, Ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία ὁμολογοῦσα εἰς τό Σύμβολον τῆς Πίστεως τήν πίστιν εἰς «ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητήν οὐρανοῦ καί γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων», κηρύττει συγχρόνως πρός τούς πάντας τήν θεολογίαν περί τῆς ἱερότητος  τῆς τε ἀοράτου, δηλαδή τῆς ἀγγελικῆς καί ἁγίας, καί τῆς ὁρατῆς κτίσεως, τῆς ὑπό ἀνθρώπων, κατά μίμησιν τῆς ἀγγελικῆς εὐταξίας πλασθέντων καί  ὑμνούντων τόν Δημιουργόν καί Πλάστην αὐτῆς κατοικουμένης. Ὁμιλοῦντες περί τῆς ἱερότητος τῆς δημιουργίας, τῆς ὁρατῆς καί τῆς ἀοράτου, καί δή περί τῆς ἀειφορίας τῆς ὁρατῆς δημιουργίας, περί τῆς ὁποίας ὁ λόγος, φρονοῦμεν ἐκ τῆς πνευματικῆς ἡμῶν ἐμπειρίας,  ὅτι αὕτη περικλείεται ἐμπραγμάτως εἰς μίαν καί μόνον λέξιν: τήν μεταμόρφωσιν. Ἄς μή λησμονῶμεν δέ ὅτι ἡ ἑορτή τῆς Θείας Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου ἐπί τοῦ Ὄρους Θαβώρ ὑποδεικνύει καί καταδεικνύει  τόν ἁγιασμόν καί τήν μεταμόρφωσιν τῆς ὑλικῆς κτίσεως, ἡ ὁποία δέχεται τό φῶς τοῦ μεταμορφωθέντος Κυρίου: «Ὁ φωτί σου ἅπασαν τήν οἰκουμένην ἁγιάσας», ψάλλει ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία κατά τήν ἡμέραν ἐκείνην. Δηλαδή εἰς τήν μεταμόρφωσιν τοῦ Κυρίου συμμετέχει καί ἡ κτίσις: «Σοῦ δέ Σωτήρ μεταμορφουμένου, τό Θαβώριον ὄρος φωτί ἐσκέπετο» (ἑσπέριον δοξαστικόν ἑορτῆς). Βεβαίως καί ἡ ὕλη, τά ἱμάτια τοῦ Χριστοῦ, «ἐγένοντο λευκά ὡς τό φῶς» καί τό πρόσωπον Αὐτοῦ «ὡς ὁ ἥλιος». Δηλαδή ἡ ὕλη, ἡ κτίσις, ἐδοξάσθη ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ Θεανθρώπου Κυρίου, τήν ὁποίαν δόξαν οἱ Μαθηταί Αὐτοῦ εἶδον «καθώς ἠδύναντο». Ἐπί πλέον, ὁ ἐκκλησιαστικός ὑμνῳδός παρουσιάζει τόν Προφήτην Δαυΐδ συγκαλοῦντα τήν κτίσιν πᾶσαν πρός εὐφροσύνην:  «Τήν σήν τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ προορώμενος, ἐν Πνεύματι διά σαρκός, πρός ανθρώπους ἐπιδημίαν, ὁ θεοπάτωρ Δαυΐδ, πόρρωθεν πρός εὐφροσύνην συγκαλεῖται τήν κτίσιν, καί προφητικῶς ἀνακράζει, Θαβώρ καί Ἑρμών ἐν τῷ ὀνόματί σου ἀγαλλιάσονται». Ἡ κτίσις ἅπασα ὑμνεῖ τόν Κύριον: «Ὁ τοῦ φωτός διατμήξας τό πρωτόγονον χάος, ὡς ἐν φωτί τά ἔργα ὑμνεῖ σε Χριστέ, τόν Δημιουργόν». «Τό ἄδυτον φῶς, τοῦ Πατρός τό ἀπαύγασμα», τό Ὁποῖον ἔλαμψεν εἰς τό Θαβώρ ἐν τῇ ἀπροσίτω δόξῃ Αὐτοῦ, δέν ἐθέωσε μόνον τούς ἀνθρώπους, ἀλλά «ἐφαίδρυνε καί τήν κτίσιν»  πᾶσαν (τροπάριον η΄ ὠδῆς τῆς Μεταμορφώσεως). Ὅπως ἀκριβῶς ὁ Κύριος μέ τήν Μεταμόρφωσιν Αὐτοῦ, «τήν ἀμαυρωθεῖσαν ἐν Ἀδάμ φύσιν ἀπαστράψαι πάλιν πεποίηκε, μεταστοιχειώσας αὐτήν εἰς τήν τῆς θεότητος δόξαν τε καί λαμπρότητα», οὕτω καί «αὐτή ἡ κτίσις ἐλευθερωθήσεται ἀπό τῆς δουλείας τῆς φθορᾶς εἰς τήν ἐλευθερίαν τῆς δόξης τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. η΄, 21-22). Ἡ κτίσις δέχεται καί ἀντιπροσφέρει μίαν πρόγευσιν τῆς τελικῆς ἐξαναστάσεως. Εἰς τήν μεταμόρφωσιν ταύτην ἔγκειται ἡ ἀειφορία τῆς κτίσεως καί ἀπ᾿ αὐτῆς ἡ ἀειφορία τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ καί διά τοῦ Χριστοῦ. Ἐν ἄλλοις λόγοις, ἡ μεταμόρφωσις τῆς κτίσεως ἀκολουθεῖ τήν μεταμόρφωσιν τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου. Ὁ ἐξαγιασμός τῆς κτίσεως ἕπεται τῷ ἐξαγιασμῷ τῆς ἀνθρωπίνης ὑποστάσεως. Καί ἡ κτίσις ὅμως καί ὁ ἄνθρωπος δέν εἶναι αὐτόφωτοι, ἀλλά δέχονται τό φῶς ἐκ τῆς Πηγῆς τοῦ φωτός, ἐκ τοῦ νοητοῦ Ἡλίου τῆς δικαιοσύνης, τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ Ἅγιος Μακάριος, εἷς ἀσκητής καί μελετητής τῆς φύσεως καί τῆς κτίσεως τοῦ Δημιουργοῦ, παρουσιάζει  καί ἐξηγεῖ  τήν σχέσιν μεταξύ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ ἁγιασμοῦ τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως διά τῶν ἀκολούθων χαρακτηριστικῶν: «ὡς γάρ ἔσωθεν ἡ δόξα τοῦ Χριστοῦ οὖσα ἐφηπλώθη ἐπί τῷ σώματι Αὐτοῦ καί ἐξέλαμψε, τόν αὐτόν τρόπον κἄν τοῖς ἁγίοις ἡ ἔσωθεν οὖσα τοῦ Χριστοῦ δύναμις, ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἔξωθεν εἰς τά σώματα αὐτῶν ὑπερεκχεῖται». Ἡ μεταμορφωτική δύναμις τοῦ θείου φωτός ἐπεκτείνεται εἰς ἅπαντα τόν κόσμον: «Φῶς ἀναλλοίωτον, Λόγε, Φωτός Πατρός ἀγεννήτου, ἐν τῷ φανέντι Φωτί σου σήμερον ἐν Θαβωρίω, Φῶς εἴδομεν τόν Πατέρα, Φῶς καί τό Πνεῦμα, φωταγωγοῦν πᾶσαν κτίσιν» (Ἐξαποστειλάριον τῆς  ἑορτῆς τῆς Θείας Μεταμορφώσεως). Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖον ἐπιτυγχάνεται ἡ προστασία τῆς κτίσεως καί ἡ ἀειφορία της μέσῳ τῆς καλλιεργείας τοῦ ὀρθοδόξου ἤθους, ἀποδεικνύεται ἐμπράκτως καί μαρτυρεῖται κυρίως εἰς τήν ἀσκητικήν καί μοναχικήν παράδοσιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας διά τῆς βιωματικῆς πνευματικῆς καί θεολογικῆς ἐμπειρίας. Βασικός στόχος, ὡς γνωστόν, τῆς Ὀρθοδόξου ἀσκητικῆς ζωῆς, τῆς «κατά μόνας» ζωῆς, εἶναι ἡ δοξολογία διά πάντων «ὧν ἴσμεν καί ὧν οὐκ ἴσμεν» τοῦ Ὀνόματος τοῦ Θεοῦ καί ἡ ἐκκοπή τοῦ ἰδίου θελήματος. Μέ  τόν τρόπον αὐτόν, δηλαδή μέ τήν ἀπάρνησιν τοῦ θελήματος καί τῶν ἐπιθυμιῶν του, ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἔχει μετά τήν πτῶσιν αὐτοῦ τήν τάσιν νά κυριαρχῇ εἰς τόν ἐξωτερικόν κόσμον διά τοῦ ἰδικοῦ του θελήματος καί νά τόν χρησιμοποιῇ πρός αὐτοϊκανοποίησίν του, διδάσκεται νά μή ἔχῃ ὡς κέντρον τῆς κτίσεως τόν ἑαυτόν του, τό «ἐγώ»  του, τά πάθη του. «Πόθεν πόλεμοι καί μάχαι ἐν ὑμῖν; Οὐκ ἐντεῦθεν, ἐκ τῶν ἡδονῶν ὑμῶν τῶν στρατευομένων ἐν τοῖς μέλεσιν ὑμῶν;», διερωτᾶται κατ᾿ ἐμπειρικήν ἀναγωγήν ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος (Ἰάκ. δ΄, 1-2). Διά τῆς Ὀρθοδόξου ἀσκητικῆς ἐμπειρικῆς πρακτικῆς ταύτης ὄχι ἁπλῶς κυοφορεῖται ἀλλά δημιουργεῖται ἡ πλέον ἁρμονική σχέσις μεταξύ ἀνθρώπου καί φυσικοῦ περιβάλλοντος. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει βαθεῖαν τήν αἴσθησιν ὅτι εἶναι ὁ κυρίαρχος τῆς κτίσεως, ἀλλά συγχρόνως δέν λησμονεῖ ὅτι ἔχει χρέος νά τήν ὑψώνῃ ἐνώπιον τοῦ Δημιουργοῦ αὐτῆς, ὡς ὁ ἱερεύς μέ τά Τίμια Δῶρα. «Τά σά ἐκ τῶν σῶν, Σοί προσφέρομεν κατά πάντα καί διά πάντα», δεόμεθα καί παρακαλοῦμεν κατά τήν ὥραν τῆς Θείας ἀναφορᾶς καί τοῦ καθαγιασμοῦ καί τῆς μετουσιώσεως τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου εἰς Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ, διά νά προσφέρωμεν ἐν συνεχείᾳ «τά πάντα», τόν Θεῖον Ἀμνόν καί τό «ἐκχυθέν ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς» Κυριακόν Αἷμα, πρός ἅπασαν τήν κτίσιν «εἰς ἐφόδιον ζωῆς αἰωνίου» καί εἰς «βασιλείας οὐρανῶν πλήρωμα». Μόνον  τοιουτοτρόπως «νεουργεῖται ἡ πεπτωκυῖα  κτίσις». Οὕτω μόνον εἶναι δυνατόν «νά φθάσωμεν τόν Ἄφθαστον», ὁδηγούμενοι εἰς Αὐτόν ἀπό τῆς ὁρατῆς κτίσεως. «Ἐμελέτησα ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις Σου, ἐν ποιήμασι τῶν χειρῶν Σου ἐμελέτων», προφητεύει ὁ βασιλεύς Δαυίδ, ὁ θεωρήσας  πνευματοκινήτως τήν κτίσιν καί ἀναχθείς ἐξ αὐτῆς καί δι᾿ αὐτῆς εἰς τόν Δημιουργόν. Διότι ἡ κτίσις ἀποτελεῖ ὁδηγόν θεογνωσίας, ὁδηγόν διδασκαλίας καί διδάσκει: τήν αὐτάρκειαν, τήν ἀνάστασιν, τό φιλόπονον, τό κοινωνικόν, τήν ἀμεριμνησίαν, τήν ἀποφυγήν τοῦ καλλωπισμοῦ καί, μέ ἕνα λόγον, τήν ἀειφορίαν. Ὀφείλομεν εἰς τό σημεῖον τοῦτο νά ὑπομνήσωμεν πρός ἑαυτούς καί πρός ἀλλήλους, ὅτι ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν ἀπαλλαγῇ ἐκ τῆς ἐπιθυμίας αὐτοῦ νά κυριαρχῇ ἐπί τῶν ἀδελφῶν του, δέν θά εὕρῃ ἀνάπαυσιν εἰς τόν κόσμον τοῦτον. Ὅταν ὅμως ὁ ἄνθρωπος ἀπαλλαγῇ  ἐκ τῆς ἐπιθυμίας διά κυριαρχίαν ἐπί τῶν ἀδελφῶν του, τότε αὐτομάτως ἀπαλλάσσεται καί ἡ κτίσις ἐκ τοῦ κινδύνου τῆς καταχρήσεως αὐτῆς, ἐπειδή ἡ ἐπιθυμία διά κυριαρχίαν ἐπί τῶν ἀδελφῶν πραγματοποιεῖται συνήθως διά τῆς καταχρήσεως καί ὑπερχρήσεως τῆς κτίσεως καί τῶν πόρων αὐτῆς, προκειμένου ὁ ἄνθρωπος νά ὑπερκεράσῃ καί νά νικήσῃ τό πλησίον αὐτοῦ καί τά κράτη καί οἱ λαοί νά ἐπικρατήσουν εἰς βάρος ἄλλων κρατῶν καί λαῶν καί ἐθνῶν. Ἰδιαιτέρως, ἐν τῷ  πλαισίῳ τούτῳ καί εἰς μαρτυρίαν τῆς κατά τά ἀνωτέρω βιουμένης «ἀειφορίας τῆς ζωῆς», πνευματικῆς καί ὑλικῆς,  πάντοτε, ἀλλά καί σήμερον, εἰς τάς ἁπανταχοῦ τῆς οἰκουμένης Ὀρθοδόξους Ἱεράς Μονάς ἡ ἁρμονία ζωῆς καί φυσικοῦ περιβάλλοντος εἶναι κανών, τύπος, βίωμα καθημερινόν. Ἀναφερόμεθα εἰς τό ἀμέσως ὑπό τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον τελοῦν Ἅγιον Ὄρος, εἰς τό ὁποῖον βλέπομεν καί βιοῦμεν τήν ἀνάπτυξιν μιᾶς ἁρμονικῆς σχέσεως μεταξύ περιβάλλοντος καί ὀρθοδόξου μοναχοῦ. Εἰς τόν μοναδικόν αὐτόν φυσικόν καί συγχρόνως πνευματικόν χῶρον μέ τήν ὑπερχιλιετῆ αὐτοῦ ἱστορίαν, ἀποτελοῦντα καί σήμερον ἕν ἐξαιρετικόν θησαύρισμα καί τοπίον ἰδιαιτέρου φυσικοῦ κάλλους, οἱ μοναχοί βιώνουν εἰς τήν καθημερινότητά των τά ἐπέκεινα καί ἡ παραγωγική δραστηριότης των μεταβάλλεται εἰς ἕνα καρποφόρον διάλογον μέ τήν φύσιν. Ἡ  παρατηρουμένη εἰσέτι καί σήμερον ὡραιότης καί ἁρμονία τῆς φύσεως καί τῶν οἰκιστῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους περιγράφεται ὑποδειγματικῶς ὡς πρότυπον καί πρός παραδειγματισμόν ἡμῶν τῶν συγχρόνων ὑπό τοῦ  Αὐστριακοῦ φιλολόγου Φράντς Σπούντα, ὅπως τό  ἐβίωσεν οὗτος εἰς τόν ἱερόν ἐκεῖνον τόπον, τό κατοικητήριον τῆς Παρθένου Μαρίας, κατά τήν ἐκεῖσε ἐπίσκεψιν αὐτοῦ ἐν ἔτει 1928: «Ἡ καρδιά μου εἶναι μαγεμένη ἀπό τή γοητεία τοῦ Ἄθω. Ὁλοένα καί πιό βαθειά δάση, ὁλοένα καί πιό διάφανη καί ὁλόφωτη ἀτμόσφαιρα. Μέ ἡδυπάθεια, πού μεγαλώνει ὥρα τήν ὥρα, τά στήθη σου ρουφᾶνε τῶν βοτανιῶν τό βάλσαμο καί τῆς μυρικιᾶς τό ἀρωματισμένο μῦρο, πού πέφτει σταλαματιά-σταλαματιά. Μπροστά μου ἔχω τώρα τό ἀσάλευτο καί φωτεινό πέλαγος, πού ἁπλώνεται πάλι ὀπίσω μου μέ ἀπεραντοσύνη ... Ὦ! Ὅραμα θεϊκό, πού θά μέ κυριαρχῇς ἑβδομάδες ὁλόκληρες! Τί γοητεία μέ συνεπῆρε μέ τήν πρώτη φορά, πού ἀνίδεος καί κατάπληκτος σέ ἀντίκρυζα! Πῶς νά παραβληθοῦν μαζί σου ὅλες οἱ ἄλλες μαγευτικές ὀμορφιές τῆς ἄλλης Χώρας; Τί ἀξίζουν μπροστά σου ὁ Ταΰγετος, ἡ Θήρα, ἡ μεγαλόπερεπη καί ὑποβλητική Κρήτη! Σιγή ἱερή ἁπλώνεται πάνω ἀπό τό τοπίο, σάν κάποιος ἀόρατος Ἄγγελος νά προστατεύῃ μέ τίς φτεροῦγες του τόπο καί πέλαγος. Ἄν ὁ Παράδεισος βρισκόταν κάπου ἐπάνω στή γῆ, ἐδῶ θά ἦταν ὁ τόπος του» (Franz Spunda, Τό Ἅγιον Ὄρος Ἄθως, μετάφρασις Μητροπολίτου Αὐστρίας Χρυσοστόμου Τσίτερ, Στάχυς, Τεῦχος 4-5, Ἰανουάριος-Ἰούνιος 1966, σελ. 94, 95). Τό παράδειγμα τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τῶν εἴκοσιν Ἱερῶν Μονῶν  του, τῶν σκητῶν καί τῶν κελλίων καί τῶν καλυβῶν του, ἀλλά καί ἄλλων Ὀρθοδόξων Μονῶν ἐκτός Ἁγίου Ὄρους εἰς τήν Ἑλλάδα καί εἰς ἄλλας χώρας, ὅπως ἐπί παραδείγματι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς  τῆς Ἁγίας Σκέπης ἐν Σολάν τῆς γειτονικῆς σας  Γαλλίας, ἔνθα οἱ μοναχοί δίδουν μίαν ἰδιαιτέραν βαρύτητα εἰς τήν συνετήν «οἰκολογικήν» διαχείρισιν τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς, ἀποδεικνύουν εἰσέτι ζωντανήν τήν παράδοσιν τῆς ἁρμονικῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς φύσεως, πηγάζουσαν ἀπό τῶν βυζαντινῶν χρόνων καί ἀπό τῆς παραδόσεως τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Τήν ἁρμονίαν αὐτήν χαρακτηριστικῶς περιγράφει ὁ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως λόγιος Μανουήλ Γεδεών ἐν ἔτει 1885: «ἐν ᾧ αἱ τοποθεσίαι, ἐφ᾿ ὧν εἰσιν ᾠκοδομημένα τά μοναστήρια τοῦ Ἄθω καί συνῳκισμέναι αἱ σκῆται ἔχουσί τι τό γραφικόν, οἱ ἀνεγείραντες ἐκεῖνα καί συνοικίσαντες ταύτας ἐγίνωσκον, ὡς καί γινώσκουσιν ἔτι, νά συνδυάζωσι φιλοκάλως καί κινοῦντες τήν ἔκπληξιν τοῦ περιηγητοῦ, τό σχῆμα καί τό μῆκος: καί τῶν κελλίων καί τῶν ναῶν, καί τῶν θόλων αὐτῶν καί τῶν ὀροφῶν τῶν παρεκκλησίων, καί τῶν κελλίων καί τῶν ἐξωστῶν καί τῶν κωδωνοστασίων καί τῶν ὑψηλῶν πύργων» (Μ. Γεδεών, Ὁ Ἄθως - Ἀναμνήσεις, Ἔγγραφα, Σημειώσεις, Πατριαρχικόν Τυπογραφεῖον, Κωνσταντινούπολις 1885, σελ. 16-18). Μέ τόν τρόπον αὐτόν ὁ  Φαναριώτης λόγιος καί ἱστορικός ἐκφράζει τό ἀρχιτεκτονικόν ἦθος τοῦ Ἄθω, ὅπου αἱ ἀνθρώπιναι ἐγκαταστάσεις ἐντάσσονται ἁρμονικῶς εἰς τό φυσικόν περιβάλλον, ἄνευ ἀλλοιώσεώς του. Μήπως ἡ αὐτή ἁρμονία δέν παρατηρεῖται καί εἰς τούς Βυζαντινούς Ἱερούς  Ναούς τῆς Κωνσταντίνου Πόλεως, ὡς  τούς τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, τῆς τοῦ Θεοῦ Εἰρήνης, τοῦ συγκροτήματος τῆς Μονῆς Παντοκράτορος, τοῦ Παντεπόπτου, τοῦ Ἀκαταλήπτου, τῶν μέχρι σήμερον Ἱερῶν Ναῶν τῆς Παναγίας τῶν Μογγόλων καί τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Κυπαρρισᾶ Ὑψωμαθείων, ἤ εἰς ἱστορικούς πάλαι Ναούς τῆς Τραπεζοῦντος, τῆς Νικαίας, τῆς Νικομηδείας καί ἐν γένει τῆς καθ᾿ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, τῆς βυζαντινῆς Θεσσαλονίκης; Τό Ἅγιον Ὄρος, κατάλοιπον καί συνέχεια τοῦ Βυζαντίου, συνεχίζει καί ἐν τούτῳ τό ἀκραιφνές ἐκεῖνο ὀρθόδοξον ἦθος τοῦ μέτρου, τῆς ἁρμονίας καί  τῆς συμπορείας ἀψύχου κτίσεως, ἐμβίων ὄντων καί τοῦ κυριεύοντος αὐτῶν, κατά θείαν ἐντολήν καί παραχώρησιν, «βασιλέως» τῆς κτίσεως ἀνθρώπου. Οἱ Ὀρθόδοξοι μοναχοί καί οἱ Ὀρθόδοξοι πιστοί μεριμνῶμεν καί πρέπει νά μεριμνῶμεν πάντοτε νά ὑπάρχῃ συμμετρία μεταξύ ἀναγκῶν καί χρήσεως,  μεταξύ τῶν ἀγαθῶν καί τοῦ χώρου, κατά τήν  προτροπήν καί τόν κανόνα τοῦ Μεγάλου Βασιλείου:  «Ἐγκρατείας δέ ὁ κάλλιστος ὅρος καί κανών οὗτος ἔστω, τό μήτε πρός τρυφήν, μήτε πρός κακοπάθειαν τῆς σαρκός βλέπειν, ἀλλά φεύγειν ἐν ἑκατέρῳ τήν ἀμετρίαν... Ἔστω τοίνυν ἡ χρῆσις τῇ χρείᾳ σύμμετρος» (PG 31, στ. 876-877). Διά ταῦτα πάντα εἰς τόν Ὀρθόδοξον μοναχισμόν, ἡ ἐκμετάλλευσις, ἐπί παραδείγματι -διά νά ἀναφερθῶμεν μόνον εἰς τοῦτο δειγματοληπτικῶς- τῶν δασῶν, μιᾶς ἐκ τῶν βασικωτέρων προσόδων τῆς παγκοσμίου οἰκονομίας, γίνεται μέ βάσιν τήν ἀρχήν τῆς ἀειφορίας, ἤτοι τῆς ἀπολήψεως καί ἐκμεταλλεύσεως τῶν δασικῶν προϊόντων, ἄνευ καταστροφῆς τῶν φυσικῶν πόρων. Ἡ παράδοσις αὕτη δέν εἶναί τι τό νεκρόν ἤ εἷς τύπος τοῦ παρελθόντος, ὅταν ἀκόμη δέν εἶχον ἐξελιχθῆ εἰς τό σημερινόν ἐπίπεδον καί τήν ἐνεστῶσαν πρόοδον ἡ τεχνολογία καί αἱ ἐπιστῆμαι. Ὑπῆρξεν ἀνέκαθεν ἡ παράδοσις αὕτη τό πρότυπον ἁρμονίας ἀνθρώπου καί φύσεως. Τό πρότυπον καί ἡ πρακτική αὐτή ἀρκεῖ  διά τήν ἀντιμετώπισιν τῆς πρωτοφανοῦς οἰκολογικῆς κρίσεως, ἡ ὁποία, μαζί μέ τήν πυρηνικήν ἀπειλήν, ἀποτελοῦν τάς δύο σοβαρωτέρας ἀπειλάς διά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητος. Ὁ βιούμενος εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν  μοναχισμός, ὡς τρόπος ζωῆς  ὑποδεικνύει τόν τρόπον διασφαλίσεως τῆς προστασίας τοῦ περιβάλλοντος ἡμᾶς κόσμου. Εἶναι  ἀσφαλῶς ὁ πνευματικός φάρος δι᾿ ἕνα ἰδανικώτερον, ἁπλούστερον, λιτώτερον, αὐθεντικώτερον τρόπον ζωῆς. Εἶναι ἀπαραίτητον ὁ ἄνθρωπος, ἐάν θέλῃ νά ἐπιλύσῃ τό λεγόμενον οἰκολογικόν πρόβλημα, νά ἀλλάξῃ στάσιν καί νοοτροπίαν καί νά υἱοθετήσῃ μίαν θεώρησιν, ἡ ὁποία θά ἔχῃ θεμέλιον καί βάσιν τήν ἐγκράτειαν, τήν προσεκτικήν χρῆσιν τῶν προϊόντων τῆς φύσεως καί τήν στοργικήν μέριμναν διά τήν διατήρησιν τῆς ἰσορροπίας τοῦ περιβάλλοντος. Ἡ νοοτροπία αὐτή ὀφείλει νά ἀποτελέσῃ τό ἀντίβαρον εἰς τήν νοοτροπίαν τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος ἐκμεταλλεύεται τήν φύσιν καί τούς πόρους αὐτῆς κατά ληστρικόν καί βίαιον τρόπον, ὁδηγοῦντα εἰς τόν πλήρη ἀφανισμόν τῶν θείων  καί ζωοπαρόχων τούτων πόρων. Διά συντόνων προσπαθειῶν ὅλων τῶν φορέων, μέ ὑπομονήν καί ἐπιμονήν, μέ συνεχῆ πειθώ καί συνεργασίαν, μέ ἀλλαγήν στάσεως ζωῆς καί νοοτροπίας, εἶναι δυνατόν νά καταστῇ ὁ πλανήτης, ὁ  κόσμος, καί πάλιν τόπος ἀπολύτου ἁρμονίας ἀνθρώπου καί φύσεως, ὅπου τό φυσικόν καί τό ἀνθρωπογενές περιβάλλον θά ἀλληλοπεριχωρῶνται. Καί ἐφ᾿ ὅσον ὁ λόγος περί τῆς ἀειφορίας τῆς ζωῆς καί τῆς διαφυλάξεως καί τῆς προστασίας τοῦ περιβάλλοντος, κατακλείομεν τόν λόγον μέ δύο ἐπισημάνσεις: τήν Πατερικήν τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου: «Θαύμαζέ σου τόν Δεσπότην ἀπό τῆς κτίσεως. Εἰ δέ τί σε ὑπερβαίνει τῶν ὁρωμένων, [...] καί διά τοῦτο δόξασον τόν ποιήσαντα, ὅτι ὑπερβαίνει σου τήν κατάληψιν ἡ σοφία τῶν γινομένων» (Εἰς τούς Ἀνδριάντας ΙΒ’, P.G. 49,130)• τήν Βιβλικήν τοῦ βιβλίου Βασιλειῶν Γ΄: «ἰδού παρελεύσεται Κύριος. Καί πνεῦμα μέγα κραταιόν διαλῦον ὄρη καί συντρίβον πέτρας ἐνώπιον Κυρίου, [...] καί μετά τό πνεῦμα συσσεισμός, οὐκ ἐν τῷ συσσεισμῷ Κύριος• καί μετά τόν συσσεισμόν πῦρ, οὐκ ἐν τῷ πυρί Κύριος • καί μετά τό πῦρ", λοιπόν, ἀδελφοί καί τέκνα, φωνή αὔρας λεπτῆς, κἀκεῖ Κύριος» (πρβλ. Βασιλ. Γ΄, 19, 11-12). Τά ἀνωτέρω ἀπό μέρους τῆς ἡμετέρας Μετριότητος καί ἀπό τῆς φωνῆς τῶν αἰώνων τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.  Ταῦτα περί τῆς ἀειφορίας τῆς ζωῆς καί τῆς προστασίας τῆς κτίσεως τοῦ Δημιουργοῦ, ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ. Ἄς ἐξαγάγωμεν ὁ καθείς τά συμπεράσματά του καί ἄς χαράξωμεν γραμμήν πορείας καί στοχοθεσίαν. Σᾶς εὐχαριστοῦμεν διά τήν προσοχήν μέ τήν ὁποίαν μᾶς παρηκολουθήσατε. Ἡ Χάρις τοῦ Δημιουργοῦ τῶν πάντων Θεοῦ, τοῦ ἀεί προνοοῦντος καί ἀειφοροῦντος, καί τό πλούσιον Αὐτοῦ Ἔλεος εἴησαν μετά πάντων ὑμῶν.  Ἀμήν.