ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΟΥ ΕΚΤOΡ ΜΠΕΡΛΙΟΖ / ΚΟΝΤΣΕΡΤΟ ΓΙΑ ΒΙΟΛΟΝΤΣΕΛΟ ΚΑΙ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΟΥ ΑΝΡΙ ΝΤΥΤΙΓΙΕ / ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ γράφει η  ΜΑΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ 

«ύδωρ πολύ ου δυνήσεται σβέσαι την αγάπην, και ποταμοί ου συγκλύσουσιν αυτήν»

ΑΣΜΑ ΑΣΜΑΤΩΝ

Στον κύκλο «Δεκαπενθήμερο Γαλλικής Μουσικής» της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών  παρακολουθήσαμε στις 8-2-2013 στην αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών το έργο δύο Γάλλων συνθετών που τους χωρίζουν 113 χρόνια. Το Κοντσέρτο για Βιολοντσέλο και Ορχήστρα «Ένας ολόκληρος κόσμος μακριά» του Ανρί Ντυτιγιέ [1916-] και τη «Φανταστική Συμφωνία» του Εκτόρ Μπερλιόζ [1803-1869]. Το Κοντσέρτο για Βιολοντσέλο και Ορχήστρα γράφτηκε με αφορμή μια παραγγελία που δέχτηκε ο Ανρί Ντυτιγιέ,  να συνθέσει ένα μπαλέτο πάνω στο αριστούργημα ενός από τους κλασικούς ποιητές της Γαλλίας και της παγκόσμιας λογοτεχνίας,  του Charles Baudelaire [1821-1867], «Τα Άνθη του Κακού». Το μπαλέτο ποτέ δεν ενσαρκώθηκε στη σκηνή, η έμπνευση όμως του συνθέτη δεν πήγε χαμένη. Την αξιοποίησε όταν ο θρύλος του βιολοντσέλου Μστισλάβ Ροστροπόβιτς και ο Μαέστρος Ιγκόρ Μαρκέβιτς του ζήτησαν να συνθέσει ένα κοντσέρτο για Βιολοντσέλο και Ορχήστρα. Η αριστουργηματική ποίηση του  Baudelaire, «Δάντη μιας παρηκμασμένης εποχής» τον ονόμασαν, θα ερεθίσει τη φαντασία του και θα δώσει ένα αριστούργημα συνθετικής, αρχιτεκτονικής γραφής.

Με τις πρώτες νότες το «Αίνιγμα» σαν ψίθυρος, θα τεθεί από τα κρουστά και το εκπληκτικό βιολοντσέλο, Mateo Gofriler [Βενετία 1711] του Marc  Coppey,  με τον αέρα του πρωταγωνιστή θα αναζητήσει και θα εκμαιεύσει ελεύθερα τη λύση,  χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που η φαντασία του Συνθέτη απαιτεί και το δεξιοτεχνικό δαιμόνιο του Σολίστ επιτρέπει. Η συνοδεία της Ορχήστρα, λαμπερή, θα επιτείνει την αναζήτηση και θα ενισχύσει τον Βιολοντσελίστα στη λύση του μυστηρίου, καθώς το δηλητήριο που κυλά από το βλέμμα  των πράσινων ματιών θα γίνει λίμνη για να αντέξει το ρίγος της ψυχής. Η αίσθηση της ακινησίας, της νωχέλειας  υφαίνονται  εξαίσια από το βιολοντσέλο που θα κάνει το μαγικό πέρασμά του στη θάλασσα. Πόσο εκτυφλωτικό μπορεί να γίνει ένα όνειρο μέσα σε μια  εβένινη θάλασσα όπου οι φλόγες καίνε τα πανιά, τους ναύτες, τα κατάρτια; Οι αέρινοι κυματισμοί του βιολοντσέλου οδηγούν στην εσωτερική  θάλασσα της ψυχής και στο συγκλονιστικό μονόλογό της, τόσο δυνατός που μόνο μια ευεργετική παύση, μια ανάσα θα ξαναφέρει τα πνεύματα ενώπιος ενωπίω και στους δίδυμους καθρέφτες θα αντικατοπτριστούν οι ερωτοτροπίες των πρώτων Βιολιών και του Βιολοντσέλου, αιώνιοι εραστές της ομορφιάς, υπνωτισμένοι και εκστατικοί έως θανάτου. Ο «Ύμνος» θα επαναφέρει όλη την προηγούμενη ποιητική διαδρομή του έργου για να κλείσει όπως περίπου άνοιξε με το τρέμολο του βιολοντσέλου. 

«Προσέξτε τα όνειρά σας/ οι σοφοί δεν έχουν τόσο όμορφα όνειρα όσο οι τρελοί!»

           

Ο Αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος με την Κρατική Ορχήστρα  Αθηνών σε  μια ερμηνεία γεμάτη ποίηση και φαντασία, έδωσαν την ευκαιρία στον κορυφαίο Γάλλο βιολοντσελίστα Marc Coppey να αναπτύξει όλη του τη δεξιοτεχνία του και να εκφράσει απαράμιλλα το πλούσιο εσωτερικό σύμπαν της  μουσικής του Ανρί Ντυτιγιέ,   δίδοντα μορφή στο αόρατο της ποίησης   και της μουσικής! 

ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Ο Εκτόρ Μπερλιόζ, ιδιοφυής Γάλλος, ρομαντικός συνθέτης του 19ου αιώνα με επαναστατικές και πρωτότυπες ιδέες, δημιουργεί τη μεγάλη ορχήστρα και επιφέρει σημαντικές αλλαγές στην ενορχήστρωση. Γιος γιατρού γεννήθηκε στο La côte –Saint –André κοντά στη Grenoble. Παιδί θαύμα, αρχίζει τις μουσικές σπουδές του στα δώδεκα χρόνια του. Μαθαίνει φλάουτο, κιθάρα και συνθέτει τα πρώτα έργα του. Διαβάζει Βιργίλιο από τα Λατινικά και τον μεταφράζει στα Γαλλικά, επίσης διαβάζει Σαίξπηρ και ακούει Μπετόβεν. Μετά την αποφοίτησή του από σχολείο της Grenoble το1821 έρχεται στο Παρίσι να σπουδάσει την επιστήμη του Πατέρα του για την οποία δεν έχει κανένα ενδιαφέρον και γρήγορα την εγκαταλείπει. Παρακολουθεί την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Γκλουκ στην Όπερα του Παρισιού, μελετά και αντιγράφει έργα του στη βιβλιοθήκη του Κονσερβατουάρ. Παράλληλα μαθαίνει Αγγλικά για να διαβάσει Σαίξπηρ στο πρωτότυπο. Στα 22 χρόνια εγγράφεται  στο Ωδείο του Παρισιού και συνθέτει σημαντικά έργα. Συγκλονίζεται από τον Φάουστ του Γκαίτε και από την 3η και 5η Συμφωνία του Μπετόβεν που ακούει σε συναυλία του Ωδείου και αρχίζει να γράφει κριτική μουσικής.

Έντεκα Σεπτεμβρίου του 1927. Στο θέατρο Odéon του Παρισιού παίζεται ο Άμλετ του Σαίξπηρ από αγγλικό θίασο, με πρωταγωνιστή το μεγαλύτερο δραματικό ηθοποιό της Αγγλίας τον Τσαρλς Κεμπλ και Οφηλία την Ιρλανδή ηθοποιό Χάριετ Σμίθσον που γοήτευε το κοινό και μόνο με την αιθέρια παρουσία της. Μια βραδιά εκθαμβωτική όπου παράλληλα με τα αστέρια της σκηνής λάμπουν και τ’ αστέρια της πλατείας: Ευγένιος Ντελακρουά, Βικτώρ Ουγκώ, Αλφρέντ ντε Βινύ, Θεόφιλος Γκωτιέ, Αλέξανδρος Δουμάς, Σαιντ-Μπεβ, Ζεράρ ντε Νερβάλ, Εκτόρ Μπερλιόζ.  Και όπως αναφέρει ο Σαιντ-Μπεβ, «Η παράξενη εκείνη Ιρλανδέζα κεραυνοβόλησε από την πρώτη στιγμή τον Μπερλιόζ που έχασε τη  συνηθισμένη αυτοκυριαρχία του». Μέσα από αυτή τη συνάντηση γεννιέται η Φανταστική συμφωνία του, στην οποία αφηγείται τον παράφορο έρωτά του για τη Χάριετ Σμίθσον. Το 1830 κερδίζει το βραβείο της Ρώμης και του δίδεται η ευκαιρία να ζήσει στην Ιταλία για ένα χρόνο. Την ίδια αυτή χρονιά συνθέτει τη Φανταστική Συμφωνία, σε πέντε μέρη, έργο 14,με τον υπότιτλο «Επεισόδιο από τη ζωή ενός καλλιτέχνη». Σπουδαία, αντιπροσωπευτική σύνθεση προγραμματικής μουσικής που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από το φιλόμουσο κοινό. Η πρεμιέρα της δόθηκε στο Ωδείο του Παρισιού το Δεκέμβριο του 1830. Η αίθουσα ασφυκτικά γεμάτη. Μουσικοί, γλύπτες, κριτικοί, ζωγράφοι, φιλόσοφοι, ποιητές, καλλιτέχνες, ανάμεσά τους η χαρακτηριστική μορφή του μεγάλου πιανίστα και συνθέτη Φραντς Λιστ. Το τέλος της συναυλίας προκάλεσε κραυγές ενθουσιασμού και επευφημίες του κοινού. Ο Λιστ θα πει: «Η Φανταστική συμφωνία υπήρξε για μένα μια πραγματική αποκάλυψη. Ο Μπερλιόζ είναι ο μεγαλύτερος συνθέτης της σύγχρονης Γαλλίας». Μια μεγάλη φιλία αρχίζει  ανάμεσά τους και ο Λιστ μεταγράφει ολόκληρη τη συμφωνία για πιάνο, για να την ακούσει περισσότερος κόσμος! «Πρόκειται για μια δαιμονική σύνθεση», θα γράψει ο μουσικοκριτικός της εφημερίδας «Φιγκαρό», ενώ άλλος κριτικός της εποχής θα πει: «Πρόκειται για εκπληκτική Συμφωνία. Ο δημιουργός της έχει σπρωχτεί από το πεπρωμένο του σε καινούργιους δρόμους». Ο Μπερλιόζ είχε θριαμβεύσει! 

           

Ένας καλλιτέχνης αντικρίζει για πρώτη φορά τη γυναίκα των ονείρων του. Η χάρη της τον γοητεύει και η σκέψη της τού γίνεται έμμονη ιδέα. Την ερωτεύεται παράφορα! Η μορφή της τον ακολουθεί παντού. Γίνεται Μελωδία, ένα allegro που πλανιέται σε όλα τα μέρη της Συμφωνίας. Την αναζητά απελπισμένα, απογοητεύεται και να, η ελπίδα, αχτίδα φωτεινή, αναπηδά από τα σκότη και του δίδει ξανά ζωή. Ευτυχισμένος περπατά στην εξοχή και ακούει ένα  ποιμενικό διάλογο. Βυθίζεται στο όνειρο. Μια γιορτή γύρω του, ένας χορός αλλά δε συμμετέχει. Η έμμονη ιδέα της Νέας Γυναίκας τον βασανίζει και η οπτασία της μελοποιείται σε ένα εκπληκτικό βαλς που κάνει την ψυχή του να πάλλεται! Σε μια κρίση ερωτικής απελπισίας και απογοήτευσης αποφασίζει να πεθάνει. Παίρνει όπιο αλλά το δηλητήριο δεν τον σκοτώνει, του δημιουργεί παραισθήσεις και ζει ένα εφιαλτικό όραμα. Νομίζει ότι σκότωσε την αγαπημένη του, ότι καταδικάζεται σε θάνατο και ότι παρακολουθεί την ίδια την εκτέλεσή του. Καθώς πορεύεται  στην οδό του μαρτυρίου τον ακολουθούν δήμιοι, στρατιώτες, όχλος. Η «Οπτασία-Μελωδία» ακούγεται για μια ακόμα φορά πριν το τελικό χτύπημα της μοίρας. Μάγοι, δαίμονες φρικτοί, επιδίδονται σε οργιαστικούς  χορούς μιας  νύχτας  του Σαββάτου και τον κυκλώνουν, ενώ η «Οπτασία-Μελωδία» επανέρχεται για να συνοδεύσει κι εκείνη τον  ήρωα στη νεκρική πομπή. Οι καμπάνες ηχούν, τα ξωτικά ξυπνούν και ο χορός ψάλλει τον ύμνο των νεκρών. Μια παρωδία εύθυμη, αντηχεί παράξενα ενώ εκείνος, ο χορός του Σαββάτου, δαιμόνων και μάγων απλώνεται παντού καθώς στην κορύφωση του γλεντιού ο Λατινικός ύμνος «Dies irae», Ημέρα Οργής, κυριαρχεί και σημαίνει το τέλος του οράματος για τον καλλιτέχνη.

Ενδεικτική η σιωπή στην αίθουσα. Νοιώθεις τη μύηση των ανθρώπων στα Μουσικά «Ελευσίνια» Μυστήρια, που τίποτα δεν έκαναν γνωστό παρ’ εκτός τα δρώμενα, τα λεγόμενα, τα δεικνύμενα. Ο «Ιεροφάντης» όμως Αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος, παραβάτης της βασικής αυτής αρχής των «Ελευσινίων», δε θα αφήσει απορία στους ακροατές του  αφού με την μπαγκέτα του, τούς  αποκαλύπτει  όλο το μεγαλείο του έργου, κάνοντάς τους να το βιώσουν με την ίδια, όπως και ο Συνθέτης, ένταση!  Σολίστες μοναδικοί τα μέλη της Ορχήστρα του θα θέλαμε έναν-ένας να τους συγχαρούμε και να τους αναφέρουμε. Ενδεικτικά θα τους τιμήσουμε στο πρόσωπο  των δύο Σολίστ, της Χριστίνας Παντελίδου και του Γιάννη Οικονόμου. Η Χριστίνα Παντελίδου θαυματούργησε με το «μαγικό», Αγγλικό της Κόρνο στο σόλο και στον  εκπληκτικό Ποιμενικό  διάλογό της  με τον εκτός σκηνής δεξιοτέχνη του Όμποε Γιάννη Οικονόμου. 

Και ήταν ο απόλυτος συντονισμός των δύο Μουσικών που μας έδιναν  την αίσθηση ότι η απάντηση ερχόταν από την πανέμορφη Νύμφη  Ηχώ, με τη μελωδική φωνή που διδάχτηκε από τις Μούσες το Άσμα για να αντιλαλήσει, θαρρείς, στον κόσμο τη μαγεία της Φανταστικής Συμφωνία του Εκτόρ Μπερλιόζ.