ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης, Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων

Τα παιδιά και οι έφηβοι αποτελούν την πρώτη γενιά, που μεγαλώνει σε μια κοινωνία, κατά την οποία οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές καταλαμβάνουν σημαντική θέση στα σπίτια  και συχνά χρησιμοποιούνται για διασκέδαση, ενημέρωση, πληροφόρηση, εργασία. Τα κινητά τηλέφωνα επίσης είναι ιδιαίτερα δημοφιλή και χρησιμοποιούνται και από παιδιά μικρότερης ηλικίας αφού εξυπηρετούν την επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας , συντονίζουν την κοινωνική τους ζωή, αυξάνουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και ενισχύουν τη μάθηση. Η εφηβεία είναι περίοδος κατά την οποία οι νέοι νιώθουν την ανάγκη να ξεπεράσουν τα όρια της οικογένειας και δημιουργούν εκτεταμένα δίκτυα με συνομηλίκους και η κινητή τηλεφωνία συνδέει πιο στενά τον ένα με τον άλλο.

Αντίστοιχα, μέσα από το διαδίκτυο δίνεται η δυνατότητα στους εφήβους να ικανοποιήσουν  ποικίλες επιθυμίες τους. Η γενιά αυτή των εφήβων περιγράφεται ως η γενιά που είναι «πάντοτε σε σύνδεση», δηλαδή συνδέεται διαρκώς στο διαδίκτυο. Εκεί διασκεδάζουν, εκφράζονται, επικοινωνούν, πειραματίζονται,  αστειεύονται, αισθάνονται ελευθερία και άνεση να εξετάσουν ιδέες κι εμπειρίες σε εικονικό επίπεδο,    διαμορφώνουν ταυτότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας επιτρέπει, πλέον, στους νέους να συνομιλούν σε προγράμματα άμεσης επικοινωνίας, να στέλνουν μηνύματα με κείμενα και φωτογραφίες, βίντεο και εικόνες, να κάνουν πλοήγηση σε ιστοσελίδες και όλα αυτά από την παλάμη του χεριού τους σχεδόν από παντού. Ωστόσο, οι έφηβοι (ακόμη και αρκετά παιδιά), παρόλο που χειρίζονται με ευκολία τις νέες τεχνολογίες, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις επιπτώσεις από την κακή χρήση τους. Χρησιμοποιούν τελικά αυτές τις τεχνολογίες με τρόπους που δεν είχαν πρόθεση οι κατασκευαστές, όπως π.χ. για να εκφοβίσουν τους συνομηλίκους τους μεταφέροντας συμπεριφορές που προηγουμένως εκδηλώνονταν σε φυσικό πλαίσιο.

Αρχικά, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός περιλάμβανε αγενή, υβριστικά ή απειλητικά γραπτά μηνύματα στο κινητό τηλέφωνο ή σε ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, αλλά σε μικρό χρονικό διάστημα επεκτάθηκε σε προγράμματα άμεσης επικοινωνίας, σε χώρους συζήτησης, σε ιστοσελίδες και σε άλλες μορφές, καθώς η τεχνολογία στα κινητά τηλέφωνα  και στους υπολογιστές έχει εξελιχθεί. Η αίσθηση είναι ότι οι μορφές ηλεκτρονικού εκφοβισμού αναμένεται να διευρυνθούν ακόμη περισσότερο, ακολουθώντας την εξέλιξη της τεχνολογίας.

Κρυφές ή φανερές φωτογραφίες που δημοσιοποιούνται στο διαδίκτυο, προσβλητικά ή υβριστικά μηνύματα που αποστέλλονται ευθέως στο στόχο του εκφοβισμού, αλλά και μέσω άλλων χωρίς τη γνώση του συνενόχου, διάδοση φημών, δυσφήμηση ή οικειοποίηση προσωπικών στοιχείων, σχόλια ρατσιστικά, σεξουαλικά, ακατάλληλα, που πληγώνουν τα θύματα, ενώ για τους θύτες φαντάζει διασκεδαστικό, αποτελούν το παζλ τού  ηλεκτρονικού τους κόσμου.

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, όπως και άλλες μορφές εκφοβισμού αφορά στις ανθρώπινες σχέσεις, τη δύναμη και τον έλεγχο. Οι δράστες προσπαθούν να εδραιώσουν τη δύναμη και τον έλεγχό τους σε άλλους τους οποίους θεωρούν πιο «αδύναμους» σε σχέση με τον εαυτό τους, η δε δύναμή τους μπορεί να πηγάζει απλώς από την επάρκεια στη γνώση και στη χρήση της τεχνολογίας. Παρόλο που ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός μπορεί να περιορίζεται σε μία μόνο πράξη, ωστόσο μπορεί να υιοθετηθεί από άλλους, να αντιγραφεί και να διαδοθεί ευρέως. Μια φωτογραφία, για παράδειγμα, που μπορεί να βάλει κάποιος στο διαδίκτυο  μπορεί να οδηγήσει σε συνεχόμενη κι εκτεταμένη γελοιοποίηση και ταπείνωση του θύματος με σημαντικές βλάβες στην ψυχοκοινωνική του συμπεριφορά. Όταν οι δράστες εκφοβίζουν  με λεκτικές μορφές σε φυσικό χώρο, ίσως τα θύματα να μη θυμούνται τις λέξεις, στην περίπτωση όμως ενός γραπτού μηνύματος από το κινητό ή τον υπολογιστή, ο στόχος του δράστη μπορεί να διαβάσει ξανά και ξανά το μήνυμα και να βιώνει αβάσταχτες στιγμές ψυχολογικού εκμηδενισμού και ηττοπάθειας. Σύγχυση, στρες, αναστάτωση, κατάθλιψη, μοναξιά και φόβος για τη σωματική τους ασφάλεια είναι για τους αποδέκτες οι πιο σημαντικές συνέπειες  του εκφοβισμού, σύμφωνα με τις σύγχρονες έρευνες.

          Το πρόβλημα γιγαντώνεται όταν οι γονείς δεν ενημερώνονται από τα παιδιά τους κι έτσι δεν έχουν την απαιτούμενη στήριξη, ενώ και στο σχολείο γίνονται αντιληπτά μόνο τα πολύ σοβαρά περιστατικά. Οι έφηβοι αποφεύγουν να αναφέρουν στους γονείς και τους δασκάλους τους περιστατικά εκφοβισμού για να μη φανούν οι δειλοί και τα καρφιά των συμμαθητών τους ή γιατί φοβούνται την υπερβολική αντίδρασή τους. Παρατηρείται επίσης το φαινόμενο της αδιαφορίας στη λογική ότι  τα παιδιά αντιμετωπίζοντας το πρόβλημα μόνοι τους ή με τους φίλους τους ωριμάζουν σε μια κοινωνία της βίας και της ανισότητας. Έτσι όμως διαιωνίζεται το φαινόμενο με την ανταπόδοση τής επιθετικότητας, σκληραίνουν τα συναισθήματα, βλάπτεται η κοινωνική συμβίωση, απομονώνονται τα θύματα εγκαταλείποντας ακόμα και αυτό  το σχολείο.

Είναι προφανές ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία των γονέων με τη σχολική κοινότητα, ώστε να προλαμβάνονται τέτοιες συμπεριφορές ή να αποκαθίστανται οι σχέσεις μετά από κάποιο επεισόδιο. Το πρόβλημα είναι δισεπίλυτο αφενός γιατί υπάρχει μεγάλο χάσμα γενεών σχετικά με τη χρήση και την κατανόηση των τεχνολογιών επικοινωνίας και αφετέρου γιατί χρειάζεται ολιστική προσέγγιση. Μέχρις ότου όμως φτάσουμε σε μια κοινωνία της δημοκρατίας και της ισότητας ας δούμε πώς μπορούμε να δράσουμε στις οικογένειες και στο σχολείο.

Η ομαλή οικογενειακή συμβίωση που θα επικρατεί ο σεβασμός, η  ηρεμία, η ψυχραιμία και η νηφαλιότητα για την επίλυση των προβλημάτων που ανακύπτουν, ο διάλογος που θα δίνει τη δυνατότητα να ακούγονται προσεκτικά οι διαφορετικές απόψεις για να ληφθούν  αποφάσεις, σε συνδυασμό με το συναισθηματικό εναγκαλισμό των παιδιών, είναι παράγοντες ύψιστης σημασίας αφού τα παιδιά  μιμούνται άθελά τους τις συμπεριφορές των γονέων.  Αντίθετα η επίδειξη δύναμης , η αδιαφορία και ο υπερπροστατευτισμός συντελούν στη δημιουργία ποικίλων συμπλεγμάτων.

Φροντίστε λοιπόν τα παιδιά σας, συνομιλείτε μαζί τους τη χρονική στιγμή που εκείνα θα επιλέξουν, ενισχύστε την αυτοπεποίθησή τους ώστε με τον τρόπο που στέκονται στη ζωή να δίνουν την εντύπωση και να είναι ισχυροί. Οι γνώσεις, οι δεξιότητες, η στάση του κορμιού (όρθιο με ανοιχτούς τους ώμους και όχι σκυφτό), το περπάτημα (αποφασιστικό-δυναμικό), το βλέμμα (ίσια κατάματα και όχι κατεβασμένο) βοηθούν ώστε να μη γίνονται τα ίδια υποψήφια θύματα. Η επιθετικότητα στο λόγο ή στο βλέμμα (βρισιά, ειρωνεία), η χειροδικία στην επίλυση των διαφορών μαζί τους είναι ο ιδανικότερος τρόπος να δημιουργήσετε υποψήφιους θύτες εκφοβισμού και ανηθικότητας. Μάθετε στα παιδιά σας να ζητούν αλλά και να δέχονται ειλικρινή συγγνώμη αφού συνειδητοποιήσουν (κι εκεί χρειάζεται η συνδρομή σας) το σφάλμα τους. Δημιουργείστε τις προϋποθέσεις ώστε να εντάσσονται και να  συνεργάζονται σε ομάδες, ιδιαίτερα δε σε αθλητικές ώστε να μη βρίσκονται πάντα πάνω από έναν υπολογιστή. Συνεργαστείτε κι εσείς με το σχολείο. Ας μάθουμε επιτέλους να ενεργούμε ομαδικά, παρόλο που δεν είναι τέτοια η αγωγή μας.      

Έτσι θα συντελέσουμε ώστε η γενιά τού «πάντα σε σύνδεση» να χρησιμοποιεί την τεχνολογία  για σκοπούς συμφερότερους  και ωφελιμότερους από το να εξευτελίζει και να χειραγωγεί τους συνομηλίκους της. Ας είναι απαραίτητο εργαλείο για την απόκτηση της γνώσης, για την ψυχαγωγία για τη χαρά της επικοινωνίας για την καλλιέργεια υψηλών αξιών και συναισθημάτων.