Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης
Η αφόρητη ψυχολογική κατάσταση που μας έχουν επιβάλλει τον τελευταίο καιρό τα μέσα μαζικής προπαγάνδας, η οδυνηρή κατάσταση της οικονομίας, αλλά και η καθίζηση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, οδηγούν στο καταφύγιο της ποίησης. Μάλιστα κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Έλληνας είναι από τη φύση του ποιητής και δεν έχουν άδικο. Η κοινωνία του παραμένει θεσμικά καθηλωμένη, δεν είναι καν μια κοινωνία νεοπαγής. Δεν έχει ακόμα συγκροτηθεί και ως τέτοια είναι επιρρεπής στην ποιητική εκφραστικότητα, ως αντίβαρο και αντίτιμο της αδυναμίας παροχής θεσμικής στήριξης στα μέλη της.
Στον παγκόσμιο πολιτισμό υπάρχουν κείμενα που θεωρούνται ιερά. Χαρακτηρίζονται από τη βαρύτητα της πολιτιστικής φυσιογνωμίας ενός λαού και θα πρέπει(;) να μην αμφισβητείται η αλήθεια του περιεχομένου τους. Οι θρησκείες για παράδειγμα έχουν τις βίβλους τους (Ευαγγέλιο, Κοράνι, κλπ) και διεκδικούν για τον εαυτό τους την αποκλειστικότητα και τη μοναδικότητα της αλήθειας. Μάλιστα με τους Μωαμεθανούς τα πράγματα είναι πιο αυστηρά γιατί το Κοράνι θεωρείται ότι το έγραψε ο ίδιος ο προφήτης και δεν επιδέχεται διαφορετικής ερμηνείας, σε αντίθεση με το Χριστιανισμό που οι προσεγγίσεις μπορεί να είναι και διαφορετικές αφού γράφτηκαν από τους αποστόλους για τις ανάγκες της κατήχησης (άλλη μια διαφορά και μια δυσκολία διαλόγου Ανατολής-Δύσης). Τα αρχαία ελληνικά κείμενα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας ή εκείνα των τραγωδιών όμως, ποτέ δε διεκδίκησαν αλήθεια και αποκλειστικότητα γιατί ήταν φορείς μύθου και όχι συμβάντων μοναδικών και ανεπανάληπτων. Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα για παράδειγμα, κατά τον Φρόυντ, στοιχειώνει κάθε ανθρώπινη συνείδηση, δεν αφορά αποκλειστικά τη συμπεριφορά του Οιδίποδα ως μοναδική και ανεπανάληπτη ζωή.
Οι αρχαίοι Έλληνες ανακάλυψαν δομές συμπεριφοράς της ανθρώπινης φύσης, δηλαδή, τρόπους αντίδρασης των ανθρώπων που μένουν αναλλοίωτοι. Δεν είναι τυχαίο ότι και ο Θουκυδίδης αντιμετώπισε την ιστορία όχι περιγράφοντας τα διάφορα γεγονότα ως μια σειρά από συμβάντα που οδηγούν σε κάποιο σκοπό, αλλά ως ένα σύνολο συμπεριφορών που αιτιολογούνται από την ανθρώπινη φύση κι επαναλαμβάνονται. Η ανθρωπότητα βέβαια έχει εξελιχθεί ώστε σήμερα να μπορεί ο άνθρωπος να κρύβει περισσότερες φορές τα αρχέγονα ένστικτά του, χωρίς πάντως να φθάσει στο σημείο να σκοτώσει και το ζώο που βρίσκεται μέσα του. Το σημερινό πολιτιστικό οικοδόμημα που στηρίζεται στο καπιταλιστικό σύστημα είναι χώρος πρόσφορος για να διοχετεύει τη φυσική του αγριότητα και γι’ αυτό είναι πάντα επικίνδυνος για ολοκληρωτική κατάρρευση.
Μέσα σ’ αυτό λοιπόν το περιβάλλον, και σε συνάφεια με τις δύσκολες καταστάσεις που βιώνουμε ως νησί και ως κράτος, τράβηξε την προσοχή μου μια μικρή φράση από την Ιλιάδα, μια φράση που μου άφησε την εντύπωση ότι συμπυκνώνει την πεμπτουσία, τη διαχρονική ουσία των προβλημάτων που διαρκώς αντιμετωπίζουμε ως Έλληνες. Η Ιλιάδα ασχολείται κυρίως με την οργίλη αντίδραση του Αχιλλέα απέναντι στον Αγαμέμνονα, όταν ο τελευταίος ζήτησε να του αρπάξει την αγαπημένη του δούλα, τη Βρισηίδα. Στο Α λοιπόν της Ιλιάδας υπάρχει η φράση αυτή, την οποία εκστομίζει ο Αχιλλέας εναντίον του Αγαμέμνονα. «δημοβόρος βασιλεύς, επεί ουτιδανοίσιν ανάσσεις» (Α 231). «Χαρά στο λαοφαγά τον άρχοντα που ορίζει τους ασήμαντους», μεταφράζει ο Καζαντζάκης. Εσύ που μένεις πίσω στη μάχη και μηχανεύεσαι κόλπα μόνο για να κλέβεις αυτούς που αγωνίζονται στην πρώτη γραμμή, συνεχίζει ο Αχιλλέας. Η κατηγορία είναι πολύ βαριά. Το «δημοβόρος» σημαίνει, υποδηλώνει αυτόν που χρησιμοποιεί το δήμο, το λαό ως βορά, σαν προσφάι, αυτόν που σαν αρπακτικό πέφτει πάνω στο δήμο, το λαό, πάνω σ΄ αυτούς που μάχονται στην πρώτη γραμμή να τους καταβροχθίσει, ώσπου να χορτάσει την ακόρεστη πείνα του. Η λέξη βορά χρησιμοποιείται για τα όρνια που ορμούν στα πτώματα ή τα σκυλιά που καταβρόχθιζαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους, ζωντανό ή νεκρό. Ο J. Redfield, στο βιβλίο του «Φύση και πολιτισμός στην Ιλιάδα» σχολιάζει: «ο Αχιλλέας αποκαλεί τον Αγαμέμνονα σκύλο επειδή ο Αγαμέμνων είναι δημοβόρος, καταβροχθίζει τη δημόσια ιδιοκτησία. Η συμπάθεια του σκύλου μπορεί να αγορασθεί με απολαύσεις, κάνει χάρες στον αφέντη του που του φέρνει λιχουδιές. «αιεί δ’ εν δαίτησι και ειλαπίνησι παρέσται» Πάντα παρευρίσκεται στα τακτικά και στα έκτακτα γεύματα. Έτσι και η μοιχαλίδα είναι μια σκύλα – η Ελένη κατ’ εξοχήν, ακόμα και όταν περιγράφει η ίδια τον εαυτό της, αλλά και η Κλυταιμνήστρα, η Αφροδίτη και οι άπιστες υπηρέτριες της Πηνελόπης» (σ. 250). Και δεν είναι η μόνη φορά που ο Αχιλλέας αποκαλεί σκύλο τον αρχηγό του στρατεύματος. Σε άλλη μια περίπτωση για παράδειγμα, στο Ι 372 – 373 λέει: «εμένα τουλάχιστον δεν θα τολμούσε, αν και είναι σκύλος, να με κοιτάξει κατά πρόσωπο».
Ο λαός αναφέρεται συχνά σε μοβόρους (αιμο-βόρους) ανθρώπους , σ' αυτούς που πίνουν το αίμα των άλλων. Είναι οι κακοί, εκείνοι τους οποίους πρέπει κανείς να αποφεύγει γιατί κινδυνεύει η ζωή του, η υπόστασή του και η εντιμότητά του. Δεν έχουν και μεγάλη διαφορά αυτές οι σύνθετες-κακόηχες λέξεις, μα ούτε και οι εποχές, ούτε δυστυχώς και οι άρχοντες. Ερήμωσαν και ερημώνουν κατά καιρούς την πατρίδα αυτοί οι άρχοντες, οι συνεργαζόμενοι με τους κακόβουλους ισχυρούς της ιδιοτέλειας. Κάτω από το μειδίαμα των υποσχέσεων και της επιτυχίας εύκολα διακρίνει κανείς τον εμπαιγμό και τα σκοτεινά σχέδια… Στη δημοκρατία των Αθηνών οι άρχοντες αναλάμβαναν τα αξιώματα με κλήρωση από τα μέλη της Εκκλησίας του Δήμου κι όποιος αδικούσε ετιμωρείτο με την ποινή του εξοστρακισμού. Σήμερα εξοστρακίζεται μόνο η ποινικοποίηση των πολιτικών και των ισχυρών συνεργατών τους. Η οικονομική και πολιτιστική μας κατάντια σε τοπικό και ελλαδικό επίπεδο έχει σεναριογραφηθεί πριν από χιλιάδες χρόνια από τον Όμηρο και θέλει πολύ ακόμη αγώνα για να απαλλαγούμε.
Ποιος άραγε έχει την ευθύνη ώστε να καταφέρουμε κάποτε να συγκροτηθούμε σε μια κοινωνία που θα είναι θεσμικά κατοχυρωμένη ώστε να είναι απόρθητη από τη δημο-βορά λαοπλάνων και λαοφάγων πολιτικών; Ευτυχώς υπάρχουν πάντα εκείνοι οι λίγοι και σημαντικοί που κρατούν γερά το πηδάλιο ώστε το σκάφος να ισορροπεί και να σιγοπλέει δίχως να συνθλίβεται και να πατώνει ανάμεσα στις Συμπληγάδες. Μπορούμε όμως έτσι να νιώθουμε ασφαλείς κι ευτυχείς;
Ζάκυνθος 1-2-2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου