Της Κατερίνας Δεμέτη
Το να καταπιαστεί κάποιος με το θέμα «κυνήγι» στη Ζάκυνθο, μοιάζει σαν ν’ αναφέρεται σ’ ένα θέμα που σχετίζεται λίγο πολύ με την πανάρχαια διαδικασία μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία, που για τον άντρα σημαίνει και κάτι περισσότερο: συμμετοχή στην παραγωγή, ικανότητα για εξεύρεση συντρόφου, τεκνοποίηση και κατά συνέπεια, ωρίμανση σε κάθε βιολογικό τομέα.Αλλά θα 'ταν άδικο να εξαιρέσουμε και τις γυναίκες, που όλες λίγο - πολύ συμμετέχουν με τον τρόπο τους στο ευγενές αυτό σπορ, είτε μαδώντας, καψαλίζοντας και μαγειρεύοντας τα λάφυρα (καρφουμά, με μπίζι, σάρτσα, στη γάστρα, ψητά ή με σκορδομάραθο), είτε κρατώντας κι εκείνες το όπλο επ’ ώμου (μαζί με το πλεχτό και το περιοδικό, για να περνάει η ώρα), συνοδεύοντας τον σύντροφο τις μοναχικές ώρες της άρμπας.
Μη σας φαίνεται περίεργο. Όσες προερχόμαστε από κυνηγετικές φαμίλιες, και νομίζω ότι είμαστε οι περισσότερες, έχουμε ακούσει για τα κατορθώματα του νόνου - πατέρα και για την υπομονή της νόνας-μητέρας στο «χόμπυ» του, κι έχουμε ξεκαρδιστεί με τις μάντσιες, που συνοδεύουν την κοινή τους ζωή.
Γι’ αυτό, όταν παίρνουν το φως της δημοσιότητας θέματα όπως, η θανάτωση κυνηγόσκυλων και η επικήρυξη με σεβαστό χρηματικό ποσό από τον Κυνηγετικό Σύλλογο Ζακύνθου των δραστών, ή η δυσφήμιση του νησιού μας για παράνομη θήρα, διαδικτυακά και από μεγάλα αθηναϊκά περιοδικά, αισθανόμαστε την ανάγκη να πάρουμε κάποια θέση. Γιατί πιστεύουμε ότι αυτό το κυνήγι -δημοσιότητας και αυτό το κυνήγι- μαγισσών, έχει να κάνει περισσότερο με τα φαινόμενα της εποχής μας.Είναι γνωστό βέβαια ότι, η περίοδος κυνηγιού διαρκεί από τις 20 Αυγούστου μέχρι 28 Φεβρουαρίου, εκτός από το κυνήγι της πέρδικας που λήγει στις 14/12, του λαγού στις 10/1 και του αγριογούρουνου στις 20/1. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η θήρα αγριοκούνελου μέχρι 10 Μαρτίου. Στις 15 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε το κυνήγι του λαγού, ενώ το κυνήγι της πέρδικας άρχισε από την 1 Οκτωβρίου. Επιτρεπόμενες μέρες κυνηγιού λαγού, πέρδικας και αγριογούρουνου έχουν ορισθεί η Τετάρτη και τα Σαββατοκύριακα. (Στοιχεία από Κυνηγετικό Σύλλογο Ζακύνθου, Ευγενίδου 10, τηλ. 26950-42662).
Ο Ζακυνθινός ωστόσο αγαπάει το κυνήγι, γιατί είναι ένα κομμάτι από τον τόπο του ή πιο σωστά, ένας τρόπος για να εξημερώσει τη φύση του τόπου του. Για να έρθει πιο κοντά στα δάση και στα βουνά της, στους λόγγους και στις χαράδρες της. Για να γνωρίσει τη χλωρίδα και την πανίδα της και γίνει ο κυρίαρχος.
Γιατί ο Ζακυνθινός κυνηγός είναι κατά βάση φυσιολάτρης.
Θα μου πείτε: και αυτά τα έκτροπα που παρουσιάζονται στις μέρες μας, με την εξόντωση δεκάδων απροστάτευτων πουλιών, έτσι για την πλάκα;
Νομίζω ότι αυτά είναι εξαίρεση, γιατί όποιος έχει ακούσει πραγματικό κυνηγό, εννοώ κυνηγό με συνείδηση, θα διαπιστώσει ότι μπροστά στο θέαμα του ανοίγματος των φτερών της μπεκάτσας, πολλές κάνες έχουν κατεβεί, έτσι, για την απόλαυση του πετάγματος του ωραίου πουλιού.
Και άνθρωποι ασυνείδητοι υπάρχουν παντού. Σε όλους τους χώρους.
Ο Ζακυνθινός κυνηγός όμως δεν είναι ασυνείδητος, γιατί ξέρει ότι το να καταστρέψει το θήραμα είναι στην πραγματικότητα αυτοκαταστροφή. Αυτό θα οδηγήσει στη νέκρωση της φύσης και για να μιλήσουμε με όρους ιστορίας της τέχνης: η «νεκρή φύση» διαφέρει ως προς όλα από τη «ζωντανή φύση».Αλλά και πάλι, η σχέση του Ζακυνθινού με το κυνήγι, μοιάζει κάπως με τον τρόπο που η «νεκρή φύση» σαν θεματολογία στην τέχνη, εμφανίζεται μέσα στη διαδρομή των αιώνων. Προβάλλει δηλαδή αυτόνομη, σαν ένα ξεχωριστό είδος, ανάμεσα στα πολλά που παρουσιάζει η καλλιτεχνική δραστηριότητα.
Ο όρος «νεκρή φύση», natura morta, εισάγεται στην ιταλική ορολογία της τέχνης τον 18ο αι. Η natura morta θεωρείται ακόμη τότε ζωγραφική δεύτερης κατηγορίας και αντιδιαστέλλεται προς την «ευγενή» natura vivente, τη ζωντανή φύση, όπου πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος. Στις Κάτω Χώρες από τον 17ο αι. καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα η «νεκρή φύση», ως προσφιλές είδος αστικής ζωγραφικής, και χρησιμοποιήθηκε ο όρος που έμελλε να επικρατήσει στην αγγλική και τη γερμανική γλώσσα: still life, Stilleben (ήσυχη ζωή, ήσυχο μοτίβο), σε αντίθεση με την κίνηση που χαρακτηρίζει το ζωντανό μοντέλο. Από τότε που ο Καραβάτζιο (Michelangelo Merisi da Caravaggio, 1573-1619) ζωγράφισε γύρω στα 1600, μια από τις πρώτες νεκρές φύσεις της ιστορίας, ένα ολοζώντανο πανέρι με φρούτα, η ζωγραφική είχε κιόλας υπογράψει τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας. Διαδήλωνε σιωπηρά τη θέλησή της να πάψει ν’ αφηγείται ιστορίες και να αυτονομηθεί.
Ο Γιαν Άσσελυν (Jan Asselyn 1610-1652) από τους γνωστότερους Ολλανδούς ρωμαϊστές, δηλαδή τους βορειοευρωπαίους εκείνους καλλιτέχνες των αρχών του 16ου αι. που το ύφος τους ήταν επηρεασμένο από την Αναγέννηση, μετά από επίσκεψή τους στην Ιταλία, ζωγράφισε τον πίνακα «Ο τρομαγμένος κύκνος», (1784, Βασιλικό Μουσείο Άμστερνταμ) για τον Γιαν Ντε Βιττ. Το θέμα ασυνήθιστο, αλλά όχι σπάνιο. Η εκτέλεση στερεή και δυνατή, ενώ το διάφανο γαλαζωπό χρώμα και το δραματικό φόντο είναι τυπικά γνωρίσματα του ιταλικού ρεύματος στις βόρειες Κάτω Χώρες. Λίγο μετά το θάνατο του Άσσελυν, ο Γιαν Ντε Βιττ, έγινε Πρωθυπουργός της Δημοκρατίας και κάποιο χέρι πρόσθεσε επιγραφές σε γλώσσα ολλανδική, που αποδίδουν στον πίνακα μια πολιτική αλληγορία της ολλανδικής ανεξαρτησίας. Και να τι γράφουν: «Ο Πρωθυπουργός» κάτω από τον κύκνο, «Ολλανδία» πάνω σε ένα από τα αυγά και «Εχθρός του Κράτους», πάνω στον σκύλο (κάτω αριστερά). Η πρόθεση της αλληγορίας είναι φανερή, όσο κι αν δεν ξέρουμε ποιος ήταν αυτός ο «Εχθρός του Κράτους»!
Αλλά ήταν η τεχνική της ελαιογραφίας εκείνη που επέτρεψε στον ζωγράφο ν’ αναδείξει την υφή των αντικειμένων και να τονίσει την υλική τους παρουσία. Μέσα από την ελαιογραφία, η «νεκρή φύση», κατάφερε να μιλάει στο θεατή, με την ποικιλία και τη μελωδία των σχημάτων, με τον πλούτο της υφής, με την αρμονία των χρωμάτων, με τη δομή και τον ρυθμό της σύνθεσης. Επειδή δε διαιωνίζει στιγμές απόλαυσης, προορίζεται να στολίσει τραπεζαρίες και σαλόνια. Μια τέτοια ζωγραφική, αποδεικνύει κάτι περισσότερο από τη δεξιοτεχνία του καλλιτέχνη. Επιβεβαιώνει τον πλούτο και τον τρόπο ζωής του ιδιοκτήτη.Οι ελαιογραφίες συχνά απεικονίζουν πράγματα. Πράγματα που μπορούν ν’ αγοραστούν. Το να έχεις ένα πράγμα ζωγραφισμένο και βαλμένο στο μουσαμά, δεν είναι διαφορετικό από το να το αγοράζεις και να το βάζεις σπίτι σου. Αν αγοράσεις έναν πίνακα, αγοράζεις επίσης και την όψη του πράγματος που αντιπροσωπεύει.
Στην Ελλάδα η «νεκρή φύση» αναπτύχθηκε το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. για ν’ ανταποκριθεί στη ζήτηση της νέας αστικής τάξης. Ο Περικλής Πανταζής (1849-1884) θα ζωγραφίσει πολλές νεκρές φύσεις, όπου παρακολουθούμε την εξέλιξη του ύφους του, από τα σκοτεινά παστόζικα χρώματα στην απελευθέρωση της πινελιάς και στην ιμπρεσσιονιστική λαμπρότητα.
Οι ελαιογραφίες με νεκρές φύσεις που εξειδικεύονται σε θηράματα ή είδη κυνηγιού, είναι πολύ διαδεδομένες σε όλη την Ευρώπη (Jean-Batiste-Simeon Chardin, Νεκρή φύση με φασιανό και κυνηγετική τσάντα, 1760, Staatliche Museen, Βερολίνο). Αυτοί οι πίνακες, κρεμασμένοι στις τραπεζαρίες των αστικών και πλούσιων σπιτιών, επιβεβαίωναν τη δύναμη του κατόχου τους να προσπορίζει την τροφή, αλλά συγχρόνως και την επεδείκνυαν.Μοιάζουν κάπως με τις φωτογραφίες των συντοπιτών μας που επιστρέφουν από τις εξορμήσεις τους ή από εδώ ή από τη Βόρεια Ελλάδα κι επιθυμούν ν’ απαθανατιστούν στο φακό με όλα τους τα τρόπαια!
Στα πρόσωπά τους μπορούμε να δούμε όχι μόνο την περηφάνια για το μεγάλο κατόρθωμα. Μπορούμε να διαπιστώσουμε την ικανοποίηση για τη νίκη του ανθρώπου απέναντι στη φύση.
Τη νίκη της «νεκρής φύσης» απέναντι στη «ζωντανή».
Καλά κυνήγια!
Φωτογραφίες:
1. Jean-Batiste-Simeon Chardin, Νεκρή φύση με φασιανό και κυνηγετική τσάντα, 1760, Staatliche Museen, Βερολίνο
2. Leonardo Da Vinci, Σπουδή με γάτες, δράκους και άλλα ζώα, 1513-1515, Royal Library, Windsor
3. Leonardo Da Vinci, Σπουδή με άλογα, αιλουροειδή και τη μάχη του Αγίου Γεωργίου με το δράκο, 1513-15, Royal Library, Windsor
4. Vincent van Gogh, πουλί, 1886
5. Γιαν Άσσελυν, Ο τρομαγμένος κύκνος, 1784, Βασιλικό Μουσείο Άμστερνταμ
6. Περικλής Πανταζής, Λαγός, 1875-77, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.