ΤΑ ΔΩΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΚΡΟΝΟΥ

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

«Τελευταία, έχω χάσει όλο μου το κέφι, έχω αφήσει όλες μου τις συνήθειες. Κι αλήθεια είναι τόσο βαριά η διάθεσή μου, που αυτό το ωραιότατο συγκρότημα, η γη, μου φαίνεται σαν ένα άγονο ξερό ακρωτήρι. Αυτός ο εξαίσιος πέπλος, ο αιθέρας, αυτό το δυνατό στερέωμα που κρέμεται από πάνω μας, αυτή η μεγαλόπρεπη σκεπή η κεντημένη με χρυσό φως - ε, σε μένα  φαίνονται μόνο σαν συμπυκνωμένοι αχνοί βρωμεροί και μολυσμένοι. Τι αριστούργημα ο άνθρωπος! Τι ευγενικό το πνεύμα του! Τι απεριόριστη η ικανότητά του! Η μορφή του, η κίνηση, τι έκφραση, τι θαύμα! Στην πράξη αγγελικό πλάσμα! Στη νόηση τι Θεός! Η ομορφιά του κόσμου! Το πρότυπο των ζώων! Και μολοντούτο τι  ΄ναι για μένα η πεμπτουσία αυτής της σκόνης;»

                                                                                                (Άμλετ)

Κάπως έτσι φαίνεται να μονολογεί ο σύγχρονος άνθρωπος, όπως στους μελαγχολικούς μονόλογους της δυτικής λογοτεχνίας, όπου οι ήρωες έχουν την τάση να αυτοκατηγορούνται, γιατί δεν μπορούν να αντιληφθούν το μεγαλείο της θείας δημιουργίας…

Είναι άραγε η μελαγχολία πηγή θείας έμπνευσης, θανάσιμο αμάρτημα, ένδειξη ιδιοφυΐας ή νόσος; Είναι γεγονός ότι η μελαγχολία αποτελεί ένα από τα κύρια θέματα του δυτικού πολιτισμού. Από τον Αριστοτέλη και το Γαληνό ως τον Robert Burton και από τους πατέρες της εκκλησίας ως τον Φρόιντ, η δυτική σκέψη, προσπαθεί να περιγράψει και να ερμηνεύσει το φαινόμενο της μελαγχολίας, προβάλλοντας κάθε φορά μια διαφορετική πτυχή του. Παράλληλα, οι εικαστικές τέχνες και η λογοτεχνία αξιοποιούν δημιουργικά τον πολυδιάστατο λόγο περί μελαγχολίας, εμπλουτίζοντάς τον διαρκώς.

Ο  πολιτισμός μας φαίνεται να απορρίπτει το γκρίζο και το μαύρο και να υιοθετεί μόνο το χρωματισμό της ζωής όπως γίνεται και με τη μόδα του χρωματισμού των παλιών ασπρόμαυρων ταινιών… Μια κοινωνία που αμύνεται ενάντια στην τραγική αίσθηση της ζωής θεωρεί την κατάθλιψη  εχθρό της, μια νόσο χωρίς λύτρωση. Κι όμως σε μια  κοινωνία, αφιερωμένη στο φως, η κατάθλιψη είναι ασυνήθιστα ισχυρή ως αντιστάθμισμα.

Η ψυχή μας εμφανίζεται με μια ποικιλία χρωμάτων και η φροντίδα της απαιτεί να προσέξουμε τους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζεται η ψυχή. Όταν λοιπόν έρθουμε αντιμέτωποι με τη μελαγχολία και την κατάθλιψη,   θα μπορούσαμε ν’ αναρωτηθούμε «Τι δουλεία έχει εδώ; Μήπως παίζει κάποιο ρόλο απαραίτητο και πρέπει να ψάξουμε τις αποσκευές της;» Ιδιαίτερα δε με την κατάθλιψη  που είναι μια έννοια συγγενής προς το αίσθημα της θνητότητας, θα πρέπει να θωρακιστούμε ενάντια στην απόρριψη του θανάτου που πολύ εύκολα σήμερα υιοθετούμε.  Στις κυκλικές διαδρομές της ψυχής μας η κατάθλιψη φαίνεται να κατέχει σεβαστό θρόνο κρατώντας τις σκέψεις και τα συναισθήματα της σκοτεινής διάθεσης, που είναι πολύτιμα όσο και η έκφραση στοργής για τα συναισθήματα της αγάπης. Το κενό και η γκρίζα θωριά της κατάθλιψης  φέρνουν στην επιφάνεια και μας βοηθούν να αρθρώσουμε σκέψεις που διαφορετικά παραμένουν κρυμμένες πίσω από το παραπέτασμα μιας ελαφρύτερης διάθεσης. Έτσι η ζωή διευρύνει την οπτική της, ακολουθεί δρόμους μιας νέας φαντασίας που προκύπτει από την κενότητα, την έλλειψη ενθουσιασμού και την απώλεια των οικείων γνώσεων και δομών της ζωής.

Για την ψυχή, η κατάθλιψη είναι μια μύηση, μια ιεροτελεστία μετάβασης και ως τέτοια αποτελεί σημαντική αυταξία. Η κενότητα αυτή μπορεί να είναι μεστή συναισθημάτων, εικόνων κάθαρσης, και της αίσθησης της μετάνοιας και της απώλειας.

Κάποτε, πριν από  εξακόσια χρόνια η μελαγχολία ταυτιζόταν με τον Κρόνο. Το να έχει κανείς μελαγχολία ή κατάθλιψη σήμαινε ότι βρισκόταν «υπό την επήρεια του Κρόνου» κι ένα άτομο με χρόνια μελαγχολία ονομαζόταν «παιδί του Κρόνου». Στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης κινδυνεύουμε να γίνουμε  κι εμείς παιδιά του Κρόνου . Στις πόλεις μας και τα χωριά μας , τα κλειδαμπαρωμένα σπίτια και οι χρεοκοπημένες επιχειρήσεις σηματοδοτούν την οικονομική  και κοινωνική κατάθλιψη. Θεωρούμε  αυτή την ψυχολογική στάση ως κυριολεκτική αποτυχία και απειλή, ως δυσάρεστη έκπληξη που διακόπτει τα  υγιή σχέδια και τις προσδοκίες μας. Μήπως θα πρέπει να εξευμενίσουμε τον Κρόνο ενσωματώνοντας τις αξίες του στον τρόπο της ζωής μας;

Εάν αναγνωρίσουμε ότι η κατάθλιψη είναι μία από τις πλευρές της ψυχής μας και το εισαγάγουμε στις σχέσεις μας τότε καλλιεργούμε τη συντροφικότητα και την αλληλεγγύη. Το να κρυβόμαστε σε σκοτεινές γωνιές καταλήγει σε απώλεια της ψυχής και μάλλον την είχαμε χάσει όλα αυτά τα χρόνια της δανεισμένης ευμάρειας.

Όπως ο πόνος ευεργετεί, γιατί θωρακίζει τον άνθρωπο από παντοειδείς εγωισμούς και του θυμίζει τη θνητότητά του, έτσι και η κατάθλιψη -πόνος και αυτή- αποτελεί ανεκτίμητο δώρο της ζωής.

Ο Κρόνος θεωρείται ψυχρός λόγω της θέσης του (είναι ο πιο απομακρυσμένος πλανήτης από τον ήλιο) θεωρείται ως υπεύθυνος για την ψυχρή και εσωστρεφή ιδιοσυγκρασία του μελαγχολικού. Ταυτόχρονα, ως ο πιο απομακρυσμένος πλανήτης από τη γη, εμπνέει πνευματικές αναζητήσεις, οι οποίες δηλώνονται με τα σύμβολα του ταξιδιού , της ανοιχτής θάλασσας… Ας αφιερώσουμε στον Κρόνο ένα κιόσκι, όπως είχαν μερικοί κήποι στους χρόνους της Αναγέννησης, ένα κιόσκι σκιερό, σκοτεινό, απομακρυσμένο μέρος όπου θα μπορεί κανείς ν΄ αποσυρθεί χωρίς να φοβάται ότι μπορεί να τον ενοχλήσουν. Θα μπορούσαμε ως φίλοι και σύμβουλοι να παραχωρήσουμε τον κατάλληλο χώρο για τέτοια αισθήματα, χωρίς να προσπαθήσουμε να τα αλλάξουμε ή να τα ερμηνεύσουμε.

«Η μελαγχολία είναι τόσο σημαντική, και τόσο βαθιά απλώνεται στη ρίζα της ανθρώπινης ύπαρξης, που δεν είναι σκόπιμο να την παραχωρήσουμε στους ψυχιάτρους», έλεγε ο Romano Guardini.

Η προσωπική  κατάδυση στα μυστήρια της ψυχής θεραπεύει και λυτρώνει, και η θεραπευτική δύναμη της κατάθλιψης θα δημιουργήσει το καινούργιο που κυοφορείται, και ελπίζουμε να είναι διαφορετικό και καλύτερο από το πολύχρωμο και νοσηρό που απέρχεται ξεθωριασμένο. Άλλωστε, το γκρίζο στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες επανεκτιμάται ως κάτι ιδιαίτερο και διαβαθμισμένο στη σύγχρονη φωτο-προσέγγιση.

Ζάκυνθος, 28-5-2013