Αρχαιοελληνικές ερωτικές χαρακιές

Γράφει ο Παύλος Φουρνογεράκης

Αρχαιοελληνικές επιγραφές δίχως τέλος στα βάθρα των καλλιτεχνικών έργων, στους τάφους των νεκρών και στους τύμβους των πεσόντων… Οι περισσότερες είναι ποιητικοί θησαυροί, πραγματικά λυρικά κατορθώματα με μεγάλη ιστορική αξία, αφού εκεί παρελαύνει ολόκληρος ο ιδιωτικός και δημόσιος βίος των αρχαίων Ελλήνων. Πάνω από 4.000 αρχαία ελληνικά επιγράμματα καταχωρίζονται στα 16 βιβλία της «Ελληνικής ή Παλατινής Ανθολογίας» [1]. «Μέσα στον σχεδόν ολότελα χαμό του απέραντου λυρικού δάσους των αρχαίων, ευτύχημα πώς απόμεινε το στενό κάπως, μα πανάνθιστο περιβόλι των Επιγραμμάτων», έλεγε ο Κωστής Παλαμάς. Εκεί, ανάμεσά τους, και τα ερωτικά επιγράμματα, ένα είδος ιδιαίτερα δημοφιλές κατά την περίοδο της διασποράς του ελληνισμού στις χώρες της Μεσογείου, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Βυζαντινού αντι-ερωτισμού. Με αφορμή τη γιορτή των Ακύλα και Πρισκίλλης, ορθοδόξων αγίων του έρωτα, και του καθολικού αλλά παγκοσμιοποιημένου Αγίου Βαλεντίνου, ας απολαύσουμε μερικά ερωτικά επιγράμματα, κόντρα στο πολεμικό κλίμα των ημερών που διανύουμε, γιατί η ζωή αναγεννιέται μέσα από τους έρωτές της.

Ταυτόσημη έμπνευση φαίνεται ότι έχουν τα τρία δίστιχα επιγράμματα που ακολουθούν και βρίσκονται στη σειρά (αρ. 82, 83, 84) με άγνωστο επιγραμματοποιό «Αδέσποτον»

82

«Ω σοβαρή βαλάνισσα, τι μ' ούτως έκπυρα λούεις;

πριν μ' αποδύσασθαι, του πυρός αισθάνομαι.»

Υπέροχη λουτράρισσα! Καυτό λουτρό ετοιμάζεις;

Ακόμη πριν γδυθώ, την πύρα αισθάνομαι ήδη!

83

«Είθ΄ άνεμος εγενόμην, συ δε (σας) στείχουσα παρ' αυλάς

στήθεια γυμνώσας και με πνέοντα λάβοις.»

Είθε να γινόμουν άνεμος, και όταν στο σπίτι σου θα επέστρεφες κόρη,

το στήθος σου να γύμνωνες και την πνοή μου να δεχόσουν στις πτυχές του!

84

«Είθε ρόδον γενόμην υποπόρφυρον, όφρα μεν χερσίν

αρσαμένη χαρίση στήθεσιν χιονέοις.»

Ας ήμουν ένα ρόδο πορφυρό! Στα χέρια σου να με έπαιρνες, ω κόρη,

Και στο λευκό σαν χιόνι στήθος σου, να με πρόσφερες, ως δώρο!

Η σωματική λεπτότητα των γυναικών εθεωρείτο κατά την αρχαιότητα ως ιδιαίτερο προσόν των γυναικών. Στα παρακάτω επιγράμματα του Ρουφίνου η προτίμηση γέρνει προς τη μεσότητα γενικώς.

37.

«Μητ΄ ισχνήν λίαν περιλάμβανε μήτε παχείαν,

τούτων δ΄ αμφοτέρων την μεσότητα θέλε.

Τη μεν γαρ λείπει σαρκών χύσις , η δε περισσήν

κέκετηται, λείπον μη θέλε μηδέ πλέον.»

Ισχνή πολύ μην προτιμάς, αλλ΄ ούτε και παχιά βεβαίως.

Ακρότητες! Η μέση λύση η πλέον ευάρεστη είναι.

Στη μια η σάρκα είναι ελλιπής, στην άλλη περισσεύει.

Το «ολίγον» απόφευγε, όπως και το «πλέον» επίσης.

42.

«Μισώ την αφελή, μισώ την σώφρονα λίαν

η μεν γαρ βραδέως, η δε θέλει ταχέως.»

Μισώ την πρόθυμη, απεχθάνομαι τη συνετή επίσης.

Υποχωρεί αργά με δυσκολία αυτή, είναι έτοιμη να υποκύψει εκείνη!

Οι πλαστικές τέχνες δεν παρέλειπαν, πολλές φορές, ν΄ απεικονίζουν τον ‘Ερωτα με δέρμα λιονταριού και μ΄ ένα ρόπαλο στο χέρι. Στο επίγραμμα του Μελέαγρου ως και το κουνούπι γίνεται αγγελιοφόρος του Έρωτα… Για λόγους οικονομίας παρατίθεται μεταφρασμένο:

152

Άνοιξε τα φτερά κουνούπι μου, γοργός γενού αγγελιαφόρος

Κι αλαφραγγίζοντας τ΄ αυτιά της Ζηνοφίλας, πες της:

«Άγρυπνος περιμένει αυτός κι εσύ αδιάφορη προς όλους

που σ΄ αγαπούν στον ύπνο έχεις δοθεί». Λοιπόν, πετάξου, τώρα!

Ωστόσο, ψιθύρισέ της απαλά, μήπως τον άνδρα της ξυπνήσεις.

Κι αν φέρεις τη μικρή μου εδώ, με λέοντος θα σε στέψω εγώ δορά,

ακόμη κι ένα ρόπαλο στο χέρι θα σου δώσω!

Το κάλλος της μορφής δε φτάνει στο επίγραμμα του Καπίτωνος, αποζητά και τη χάρη:

67.

« Κάλλος άνευ χαρίτων τέρπει μόνον, ου κατέχει δε,

ως άτερ αγκίστρου νηχόμενον δέλεαρ»

Το κάλλος δίχως τη χάρη, τέρπει απλώς και δεν αιχμαλωτίζει

καθώς στο κύμα ένα άγκιστρο, δίχως με δόλωμα οπλισμένο.

Είναι γεγονός ότι ο αισθησιακός έρωτας κυριαρχεί στην «Ανθολογία» αφού ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των αρχαίων, δίχως περιορισμούς, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες θρησκείες. Ιδού ένα χαρακτηριστικό επίγραμμα του Λεοντίου:

295.

«Ψαύε μελισταγέων στομάτων, δέπας. Εύρε, άμελγε

ου φονέω, την σην δ΄ ήθελον αίσαν έχειν»

Στόματα, αν βρεις μελισταγή, ευθύς ν΄ αρμέξεις σπεύσε.

δεν σε φθονώ, την τύχη σου θα επιθυμούσα μόνο νάχω!

Στο ίδιο πνεύμα επιγραφοποιεί και ο Ασκληπιάδης:

85.

«Φείδη παρθενίης. Και τι πλέον; Ου γαρ ες Άδην

ελθούς΄ ευρήσεις τον φιλέοντα κόρη.

Εν ζωοίσι τα τερπνά της Κύπριδος, εν δ΄Αχέροντι

Οστέα και σποδιή, παρθένε, κεισόμεθα»

Φυλάς την παρθενιά σου. Και τι μ΄ αυτό; Τι θα κερδίσεις;

Δεν πρόκειται εραστή να βρεις στον Άδη, όταν κατέβεις.

Τα έργα τα τερπνά της Κύπριδας μόνο όταν ζεις απολαμβάνεις.

Στο κράτος του Αχέροντα οστά και τέφρα! Τίποτε άλλο!

Το αρχαίο ελληνικό ερωτικό επίγραμμα ανήκει στην υψηλή, τη μεγάλη, τη γνήσια ποίηση. Επέδρασε κι επηρέασε και τους μεγάλους Λατίνους ποιητές , όπως τον Κάτουλο, τον Τίβουλλο , τον Προπέρτιο, τον Μαρτιάλη. Η επίδρασή του δεν ανακόπηκε ούτε κατά τους μεταγενέστερους αιώνες. Ο Goethe ή ο Pierre Louis είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, τη στιγμή που ποιήματα μεγάλων ευρωπαίων ποιητών περιέπεσαν στη λήθη.

---------------------

[1] Το 900 περίπου μ.Χ. ο πρωθιερέας των ανακτόρων του Βυζαντίου Κ. Κεφαλάς κατάρτισε μια συλλογή επιγραμμάτων με τον τίτλο «Ελληνική Ανθολογία» που χάθηκε και ξαναβρέθηκε αργότερα ένα αντίγραφό της στη βιβλιοθήκη της Heidelberg, που ήταν πρωτεύουσα της μικρής ηγεμονίας του Παλατινάτου γι΄ αυτό και η νέα ονομασία.

Βιβλιογραφία:

* Β. Ι. Λαζανά, Τα αρχαία ελληνικά ερωτικά επιγράμματα, εκδ. Δ. Ν. Παπαδήμα 1990

* R.Flacelier, Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα. εκδ. Παπαδήμα 1995

Ζάκυνθος, 14-02-2011